BABUR-NÂME’DEKİ ZAMAN İFADELERİ

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 3, 315 - 344, 20.12.2020

Seda Kavallı

Öz

Varlık ve varlığın gerçekleştirdiği eylemlerin birbirinden farklı özellikleri vardır. Varlıkların renk, hacim, doku, koku gibi temel özellikleri bulunurken, varlığın gerçekleştirdiği eylemlerin yer, yön, tarz, neden, azlık çokluk ve zaman gibi temel özellikleri bulunur.
Bu çalışmanın temelini Çağatay nesrinin en önemli örneklerinden biri olarak gösterilen ve 12 yaşında Fergana tahtına geçen Gazi Zahirüddin Muhammed Babur’un, adı sebebiyle Babur-nâme olarak tanınan Vekayi adlı hatırât eseri oluşturmaktadır. Çalışmada Babur-nâme metninde geçen zaman ifadeleri ile ilgili terimler taranarak tespit edilip, bu terimlerin metindeki kullanımları, metinde ifade ettiği anlamlar örnekleriyle beraber verilmiştir. Türkçe kökenli ve Arapça ile Farsça kökenli zaman ifadeleri ayrı başlıklar altında gösterilmiştir. Ayrıca bu terimlerin Türk yazı dilindeki tarihsel gelişim aşamaları da fonetik, morfolojik ve etimolojik bakımdan art zamanlı olarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

çağatay türkçesi, zaman, zaman ifadeleri, sözvarlığı, babürname

Kaynakça

• Kitaplar Referans1 AKSAN, Doğan (2003), Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim, 2. Cilt, TDK Yayınları, Ankara.
• Referans2 ARAT, Reşit Rahmeti (1987), Vekayi-Babur’un Hatıratı, Cilt:II, Ankara: Turk Tarih Kurumu Yayınları.
• Referans3 ATALAY, Besim (1970), Abuşka Lugati veya Çağatay Sözlüğü, Ankara; Ayyıldız Matbaası.
• Referans4 Baburnama, III C., (1993). (Çağatayca Aslı. Abdurrrahim Hanhanan’ın Farsça Tercümesi ve İngilizcesi; hzl: W. M. THACSKTON; yayınlayanlar:Şinasi TEKİN, Gönül Alpay TEKİN), Harvard: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• Referans5 BAHAÜDDİN, Muhammed Tursun, vd. (2002), Çağatay Tilinin İzahlı Lugatı, Şincan Halk Neşriyatı, Urumçi.
• Referans6 CAFEROĞLU, Ahmet (1968), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Referans7 CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etimological Dictionary of Pre-thirteenth-Centrury Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• Referans8 ÇAĞBAYIR, Yaşar (2006), Orhon Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Sözvarlığı Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Referans9 DEVELLİOĞLU, Ferit (2013), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Referans10 ECKMANN, Janos (2003), Çağatayca El Kitabı (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Referans11 ERGİN, Muharrem, (2002), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul.
• Referans12 GABAIN, A. Von. (2007), Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Referans13 KANAR, Mehmet (2011), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Say yayınları, İstanbul.
• Referans14 KARAAĞAÇ, Günay (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Referans15 KORKMAZ, Zeynep (2007), Türkiye Türkçesi Grameri, TDK yayınları, Ankara.
• Referans16 MAGRUFOVA, Z.M. (1981), Özbek Tilinin İzahlı Lugati, Rus Dili Neşriyatı, Moskova.
• Referans17 MAHMUD, Kaşgarlı (2014). Divanu Lugati't-Türk (Haz. Ahmet B. Ercilasun, Ziyat Akkoyunlu), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Referans18 NECİP, Emir Necipoviç (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (Çev. İklil Kurban), Ankara Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Referans19 Şeyh Süleyman Efendi (H.1298), Lügat-ı Çagatay ve Türkî-i Ośmânî. İstanbul.
• Referans20 Özbek Tiliniŋ İzåhlı Lugati (2007), Özbekistan Respublikası Fanlar Akademiyası, Alişir Nevayi Namıdaki Til ve Edebiyat Enstitüsü, Taşkent.
• Referans21 ŞİRİN, Hatice (2015), Kül Tigin Yazıtı-Notlar, Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
• Referans22 TIETZE, Andreas (2002), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, C.1, A-E, Simurg, Österreiche Akademie Der Wissenschaften , İstanbul-Wien.
• Referans23 ÜNLÜ, Suat (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Yayınevi, Konya.
• Referans24 YÜCEL, Bilâl (1995), Babür Divanı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Makaleler Referans25 BESLİ, Ertan (2013), Eski ve Orta Türkçe İklim ve Mevsim İsimlerinin Lügatçesi, ACCA TURCIA, Yıl: V, S: 1
• Referans26 BÖREKÇİ, Muhsine; TEPELİ, Yusuf (2013), İşlevsel Dil Bilimi Yaklaşımıyla Türkçede Sözcük Türleri Üzerine, Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, C: 1, S: 7, s. 93-102.
• Referans27 ÇAKMAK, Cihan (2018), Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Zaman Kavramına Ait Söz Varlığı, MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C: 16, S: 1.
• Referans28 İPEK, Birol (2008), Türk Dilinde Vasıta Hâli, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S: 23, s. 63-97.
• Referans29 KAMAN, Sevda (2019), Şeyh Süleyman Efendi ve “Lugat-i Çağatay ve Türkî-i Osmânî”ye tanık olarak katkıları, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, s. 69-97.
• Referans30 RAHİMİ, Farhad (2018), Çağatay Türkçesi Sözlükleri Bibliyografyası, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(1), 69-104.
• Tezler Referans31 ÇEVİK, Gökhan (2014), Babur-nâme’nin [184a-244b] Arasındaki Bölümü (Metin, Gramatikal Dizin ve Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans32 DOYURAN, Levent, Kırgız Türkçesindeki Zaman Zarflarının Etimolojik İncelemesi, Kırgısiztan Türkiye Manas Üniversitesi, Yabancı Diller Yüksek Okulu.
• Referans33 GÜZELDİR, Muharrem (2002), Abuşka Lügati (Giriş-Metin-İndeks), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Referans34 KAVALLI, Seda (2016), Babur-nâme’nin [304a-382a] Arasındaki Bölümü (Metin, Gramatikal Dizin ve Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans35 KOCA, Duygu (2013), Babur-nâme’nin [1b-60b] Arasındaki Bölümünün Gramatikal Dizini ve Sözlüğü, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans36 ŞEN, Mesut (1993), “Gazi Zahirüddin Muhammed Babur (Giriş-Metin (Kabil ve Hindistan Bölümleri)-Açıklamalı Dizin)”, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Referans37 ŞİRİN, Bilal İsmail (2017), Babur-nâme’nin [120a-183a] Arasındaki Bölümü (Metin, Gramatikal Dizin ve Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.