İSLÂM İTİKADI AÇISINDAN DEĞİŞİM

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 61 - 87, 11.04.2021

Ethem Karaçoban

https://doi.org/10.52115/apjir.887536

Öz

Kurân açısından tek bir din vardır o da tevhid esasına dayanan İslâm dinidir. Ancak bu din insanlığın tek dini olarak kalmamış, insanlar bu dini çizgiyi değiştirerek kendilerine yeni dinler edinmişlerdir. Bunun üzerine Allah tarafından yeni uyarıcılar vasıtasıyla tevhide çağrılmışlar çağrıyı kabul edip kendinde olanı değiştirmek suretiyle yeni bir hayat tarzını seçenler olduğu gidi kendinde olanları koruma adına çağrıyı reddedenler de olmuştur. Buradan da anlaşılacağı gibi saikleri çeşitli olan değişim insanın hayat tarzlarını belirlemede önemli rol üstlenmiştir. İnsan, Mü’min mi kâfir mi ya da muvahhid mi müşrik mi olacağı hususundaki tercihlerini bu değişimler vasıtasıyla belirlemiştir. Bu yönüyle peygamberlerin en önemli misyonlarının değişim olduğunu ifade edebiliriz. Belirtilen noktalardan hareketle biz çalışmamızda önce dinin aslını oluşturan iman, inanç ve hep bu iki kavramla yan yana sözü edilen bazen övülen bazen yerilen değişim üzerinde durup akabinde İslâm’ın toplumları değiştirmesi ve toplumların münzel İslâm’dan inhirafı konularını ele almaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Tevhid, İman, İnanç, Değişim

Teşekkür

ror.org/03n7yzv56 bunu tam olarak anlayamadım. İlginize teşekkür ederim

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Akgündüz, Ahmet. “Hakem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/ 171. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Aktay, Yasin. “Farklılık Politikaları ve Türkiye Müslümanlığı”, İslâmiyât 5/4 (Ekim-Aralık 2002), 41-55.
• Alper, Hülya. İmanın Psikolojik Yapısı, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002, 31.
• Arkun, Muhammed. el-Fikrü’l-İslâmî. çev. Haşim Salih, Londra: 1990.
• Arslan, İhsan. “Sahabenin Olumsuz Davranışları Karşısında Hz. Peygamber’in Tavrı”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/3, (2012), 119-149. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/52236
• Arslan, Mustafa. “Seküler Toplumlarda Kutsal Arayışları: Geç Modern Dönemde Büyü-Din İlişkisinin Sosyolojik Analizi”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Bahar 2010), 195-210.
• Aslantürk Zeki – Amman Tayfun. Sosyoloji. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2000.
• Atay, Hüseyin. Kurân’a Göre İman Esasları. Ankara: Ajans Türk Matbaası, tarihsiz.
• Aydar, Hidayet. “Türklerde Anadilde İbadet Meselesi- Cumhuriyet Dönemi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2007), 71-107.
• Aydemir, Abdullah.Tefsirde İsrailiyyat. Ankara: DİB Yayınları, tarihsiz.
• Aydın, Ali Arslan. İslâm İnançları ve Felsefesi. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Aydın, Mahmut. “Wilfred Cantwell Smith’de Dinsel Çoğulculuk”, İslâm ve Öteki, ed. Cafer Sadık Yaran. İstanbul: Kaknüs Yayınları. 2001.
• Aydın, Mehmet. “Değişim Sürecinde İslâm”. İslâmî Araştırmalar 6/4 (1992), 225-229.
• Aydın, Mehmet. “Türklerin Dinî Tarihleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi 4 (Konya 1997), 1-9.
• Başar, Alev Erkilet. Ortadoğu’da Modernleşme ve İslâmî Hareketler. İstanbul, 2. Baskı, 2000.
• Bilgiseven, Âmiran Kurtkan. Genel Sosyoloji. İstanbul: Divan Yayınları, 1982.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, el-Câmiu's-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Cabiri, Muhammed Abid. “Çağdaş Dünyada Şeriatın Tatbiki Problemi”. çev. Abdullah Şahin. İslâmiyât 1/ 4 (Ekim –Aralık 1998), 36-43.
• Cahiz, Ebû Osman Amr b. Bahr. Kitâbü’l-hayevân, nşr. Abdüsselâm Muhammed Harun. Beyrut, tarihsiz.
• Comte, Auguste. Pozitif Felsefe Dersleri ve Pozitif Anlayış Üzerine Konuşma, çev. Erkan Ataçay, Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 2015.
• Cündioğlu, Dücane. Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Anlamın Tarihi. İstanbul: tarihsiz.
• Çaylak, Adem – Karta, Rabia Nur. “İslâm Siyasi Tarihinde Bilgi (Ulema)- İktidar (Umera) İlişkisi: Ebû Hanîfe Örneği”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2 / 38 (Aralık 2019), 143-160. https://doi.org/10.35343/kosbed.641869
• Demirci, Kürşat. Dinlerin Dejenerasyonu. İstanbul: İnsan Yayınları, tarihsiz.
• Dereli, Mustafa Derviş. Din Fenomenine Sosyolojik Yaklaşımları-Peter L. Berger Örneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Doğan, İsmail. Sosyoloji. Ankara: Sistem Yayınları, 1995.
• Duverger, Maurice. Siyaset Sosyolojisi. çev. Şirin Tekeli. İstanbul.
• Duverger, Maurice. Sosyal Bilimlere Giriş. çev. Ünsal Oskay. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 4. Baskı, 1990.
• Düzgün, Şaban Ali. Din Birey ve Toplum. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Er, İzzet. Din Sosyolojisi Makaleler. Ankara: Akçağ, 1998.
• Ergin, Osman. Türkiye Maarif Tarihi. 5 Cilt. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer, Mefâtîhu’l-gayb. 8 Cilt. Mısır: ts.
• Fayda, Mustafa. “Asr-ı Saadet Döneminde Gelenek ve Yenileşme”. İslâm Gelenek ve Yenileşme. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996, 17-21.
• Fazlur Rahman. Tarih Boyunca İslâmi Metedoloji Sorunu. çev. Salih Akdemir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1995.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/169-175. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Gasset, Jose Ortega Y. Kütlelerin İsyanı. çev. Nejat Muallimoğlu. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1996.
• Geddes, MacGregor. “Doubt And Belief”. The Encyclopedia of Religion. 4/424-430. New York: Macmillan Publishing Company, 1987.
• Gölcük, Şerafeddin-Toprak, Süleyman. Kelâm. Konya: Tekin Kitabevi, 2001.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
• Güncel Türkçe Sözlük, Erişim 20 Temmuz 2019, https://sozluk.gov.tr/
• Hançerlioğlu, Orhan. “İnanç”. Felsefe Ansiklopedisi. 3/82-83. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1977.
• Hasluck, Frederick William. Bektaşilik Tetkikleri. çev. Ragıb Hulusi. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. “İslâm ve Değişim”. İslâmiyât 8/1 (Ocak-Mart 2005), 7-10.
• Helvacı, Mehmet Akif. Eğitim Örgütlerinde Değişim Yönetimi: İlke, Yöntem ve Süreçler. İstanbul: Nobel Yayın Dağıtım, 2005.
• Hitti, Philip Khuri. Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi. çev. Salih Tuğ. 3 Cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
• Hizmetli, Sabri. "İslâm ve Değişim". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 / 1 (Ağustos 1997), 87-99. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000898
• Hodgson, Marshall G.S. İslâm’ın Serüveni. çev. Komisyon. 3 Cilt. İstanbul: Yeni Şafak, 1995.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1983.
• İbn İshâk. Sîretü İbn İshâk, nşr. Muhammed Hamidullah. Konya: 1401/1981.
• İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 21 Cilt. Beyrut, 1994.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-târîh. 5 Cilt. Beyrut: 1402/1982.
• İbnü’l-Kelbî. Putlar Kitabı. (Kitâbü’l-Asnam), çev. Beyza Düşüngen, İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• İkbal, Muhammed. İslâmda Dinî Düşüncenin Yeniden Doğuşu. çev. N. Ahmet Asrar. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, tarihsiz.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem. İnsan ve İnsanlar. İstanbul: Cem Ofset, 3. Baskı, 1979.
• Kandemir, Yaşar. Zihniyet Değişiklikleri ve Çağdaşlaşma Problemleri Sempozyumu. İstanbul: Ensar Vakfı Marmara Bölge Başkanlığı Yayınları, tarihsiz.
• Karaçoban, Ethem. Gebze ve Çevresinde Yaygın İnanışlar ve Kelâm Açısından Kaynakları, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Karaçoban, Ethem. "Vasat Ümmeti Arama Çabaları Kapsamında Modernizm". Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 / 1 (Eylül 2020), 115-140. http://dergipark.gov.tr/kuifd
• Karakoç, Sezai. Fizikötesi Açısından Ufuklar ve Daha Ötesi. 3 Cilt. İstanbul: Diriliş Yayınları, 1995.
• Karaman, Hayrettin. “Fıkıhta Gelenek ve Yenileşme”. İslâm Gelenek ve Yenileşme. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996, 29-40.
• Kâtip Çelebi, Mîzanü’l-Hakk. haz. Orhan Şaik Gökyay, İstanbul: MEB, 1972.
• Kayıklık, Hasan. "Psikolojik Açıdan İnanç, İman ve Şüphe". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 / 1 (Nisan 2005), 133-155. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000368
• Kelpetin Arpaguş, Hatice. Osmanlı Halkının Geleneksel İslâm Anlayışı ve Kaynakları. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2001.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Akaid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları,2000.
• Komisyon, Türkçe Sözlük. Ankara: Yeni Baskı, TDK, 1988.
• Kongar, Emre. Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Geçeği. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1995.
• Köse, Ali. “İman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/214-216. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Kutup, Muhammed. Biz Müslüman mıyız çev. Mustafa Mutlu. İstanbul: Hilâl Yayınları, tarihsiz.
• Montaigne, Michel Eyquem. Denemeler. çev. Sabahattin Eyuboğlu. İstanbul: Cem Yayınları, 29. Baskı, 1997.
• Muhammed b. Abdülkerim eş-Şehristânî, Kitâbü’l-milel ve’n-nihal, çev. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Muslihiddîn, Muhammed. İslâm ve Sosyoloji. çev. Sami Şener. İstanbul: Akabe, 1987.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Anadolu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/115. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Rıza, Muhammed Reşit. Muhammedi Vahiy. çev. Salih Özer. Ankara: Fecr Yayınevi, 1991.
• Said, Cevdet. Bireysel ve Toplumsal Değişmenin Yasaları. çev. İlhan Kutluer. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Baskı, 1986.
• Said, Edward. Haberlerin Ağında İslâm. çev. Alev Alatlı. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1984.
• Said Halim Paşa. Buhranlarımız ve Son Eserleri. haz. M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: İz Yayıncılık, 1991.
• Sancaklı, Saffet. “Hz. Peygamber’in İbadetlerde Öngördüğü İ’tidal ve Kolaylık Anlayışı”., Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (Ocak 2000), 1-10.
• Scrıven, Micheal. “Belief”. Encyclopedia Americana. 3/501, New York, 1958.
• Seufert, Günter. “Türkiyede ve Almanya da Dinin Halk Üzerindeki Etkileri”. Bilgi ve Hikmet 10 (Bahar 1995), 64-70.
• Sinanoğlu, Mustafa. “İman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/212-214. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Şahin, M. Süreyya “Cin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 8/5-8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Şeriati, Ali. İslâm Nedir. çev. Ali Seyyidoğlu. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1987.
• Teftâzânî, Sa’düddin Mes’ud b. Ömer b. Abdillah el-Herevî. Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi Şerhu’l-Akâid. Haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1980.
• Topçu, Nurettin. Kültür ve Medeniyet. haz. Ezel Erverdi-İsmail Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1998.
• Toynbee, Arnold J. Tarihçi Açısından Din. çev. İbrahim Canan. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1978.
• Tümer, Günay. “Budizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/352-360. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Türkiye Cumhuriyeti Temsilciler Meclisi. Temsilciler Meclisi Tutanak Dergisi 69. Birleşim. Ankara: 17.05.1961, 424-428. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TM__/d00/c005/tm__00005069.pdf
• Vergin, Nur. “Toplumsal Değişme ve Dinsellikte Artış”. Toplum ve Bilim 29/30 (Bahar-Yaz 1985), 9-28.
• Watt, William Montgomery. İslâm Nedir. çev. Elif Rıza. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1993.
• Watt, William Montgomery. Müslüman Aydın. çev. Hanifi Özcan. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 1989.
• Yaran, Cafer Sadık. (ed.), İslâm ve Öteki. İstanbul: Kaknüs Yayınları. 2001.
• Yazıcı, Mehmet. “Toplumsal Değişim ve Sosyal Değerler”. researchgate. Erişim 16 Mayıs 2020. https://www.researchgate.net/publication/272875047_Toplumsal_Degisim_Ve_Sosyal_Degerler
• Yeşil, Abdullah. “Örgütlerde Değişimin Önemi ve Değişim Yönetimi Üzerine Kavramsal Bir Değerlendirme”. Uluslararası Akademik Yönetim Bilimleri Dergisi 4/5 (2018), 307-323. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/627676
• Yeşilyurt, Temel. “İman Objektivite ve Yanlışlanabilirlik”, Günümüz İnanç Problemleri. (İlâhiyat Fakülteleri Kelâm Anabilim Dalı Sempozyumu), (Erzurum: 2001),77-95.
• Yıldırım, Ergün. Değişen Din Anlayışının Sosyolojisi. İstanbul: Bilge, 1999.
• Yurdagür, Metin. Esmâ-i Hüsnâ. İstanbul: Marifet Yayınları, 1996.