Sosyal Bilimlerde Ekolleşme ve İbn Halduncu Sosyal Bilimin İmkanı

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 3, 478 - 492, 23.12.2021

Behçet Batur

https://doi.org/10.52115/apjir.1009708

Öz

Toplumsal olgu ve olayların açıklanmasında ve anlaşılmasında kullanılan en önemli araçlardan birinin sosyal kuramlar ve bu kuramların ortaya çıktığı ve şekillendiği sosyal bilim ekolleri olduğu söylenebilir. Her sosyal bilim ekolü farklı bir bakış açısıyla toplumu okumayı ve açıklamayı hedefler. Böylece başta sosyoloji olmak üzere tüm sosyal bilimlerde farklı dönem ve toplumlarda farklı sosyal kuramlar ve ekoller ortaya çıkmıştır. Fransız toplum ekolü, Alman tarih ekolü ya da Marxist ekol, liberal ekol, feminist ekol, evrimci ekol vb. bunlardan bazılarıdır. Sosyal bilimlerde çok sayıda ekolün ortaya çıkmasının temel nedenini toplumsal olgu ve olayların çok boyutlu olmasının yanı sıra her toplumun farklı tarihsel ve kültürel kodlara sahip olmasıyla açıklanabilir. Dolayısıyla sosyal bilimlerde farklı kuram ve ekollerin varlığı son derece doğal ve gereklidir. Bununla birlikte modern sosyolojideki ekollerin büyük bir kısmı Batı kaynaklı olup toplumu farklı açılardan açıklama girişimleri olarak değerlendirilebilir.
İbn Haldun (1332-1406) 1377 yılında kaleme aldığı Mukaddime adlı eserinde kendine özgü bir toplum okuması ve açıklaması geliştirmiştir. Toplumsal olgu ve olayların açıklanması ve anlaşılmasında geliştirdiği başta asabiyet kavramı olmak üzere, toplumları bedevi-hadari toplum tipleriyle çözümlemesi kendisinin de özgün bir kuram ve ekol olma potansiyeline sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca İbn Haldun’un Batılı olmayan bir coğrafya ve kültüre ait olması, onu Batılı sosyal bilim ekollerinden ayıran en önemli unsurlardan biri olarak değerlendirilebilir. Dolayısıyla günümüzde İbn Halduncu bir sosyal bilim kuram ve ekolünün kurulması ve geliştirilmesinin gerek toplumsal olgu ve olayların açıklanmasında gerekse de çağdaş toplumların çözümlenmesinde son derece yararlı analitik işlevlerde bulunabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

ibn Haldun,, Sosyal Bilimler, Sosyal Bilimlerde Ekolleşme, İbn Halduncu Sosyal Bilim

Kaynakça

• Aman, Fatih. “Sosyoloji Teorilerine Aktörler-Faktörler Bağlamında Bir Bakış Denemesi”, Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/1, (2017), 17-28.
• Batur, Behçet. “Bilim Tarihinde Bir Dönemeç: İbn Haldun’da Sosyal Bilim Düşüncesinin Doğuşu”, Antakiyat, 2/1, (2019), 90-115.
• Batur, Behçet. İbn Haldun’un Bilim Anlayışı ve Sekülerleşme. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 2020.
• Batur Behçet. İbn Haldun’un Asabiyeti: Bir Kavramın Sosyolojik İzdüşümleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 46, (2021), 152-161.
• Cabiri, Muhammed Abid. “Niçin İbn Haldun”, Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, 21/2, (2006), 9-16.
• Canatan, Kadir. “Sosyal Bilimlerde İbn Haldun Yeni Bir Çıkış Olabilir mi?”, Eskiyeni Dergisi, 22, (2011), 10-23.
• Canatan, Kadir. İbn Haldun Batı Dışı Bir Sosyal Bilim İmkanı. İstanbul: Pınar Yayınları, 2019.
• Dale, Frederic Stephen. İbn Haldun ve İnsan Bilimi. çev: Ayşecan Ay & Canan Coşkun, İstanbul: Ay Yayınları, 2018.
• Erbaş, Yıldırım. “İbn Haldun’un Bilgi Kuramı ve Disiplinlerarasılığı Düşünmek”, Akademik İncelemeler Dergisi, 3/1, (2008), 233-246.
• Giddens, Anthony. Sosyoloji. çev: Oktay Özdemir, İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2013.
• Hira, İsmail. “Sosyal Bilimler: Yasa Koyucu Tasarımdan Yorumcu Tasarıma”, Bilgi Dergisi, Sayı 3, (2000), 81-96.
• İbn Haldun. Mukaddime I-II. çev: Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları, 2015.
• Mills, C. Wright. Sosyolojik Tahayyül. çev: Ömer Küçük, İstanbul: Hill Yayınları, 2019.
• Shahidipak Mohammareza. Ibn Khaldun as a Paradigm for the Past and Future of Sociology and Humanity. Sociology International Journal, 4/5, (2020),153‒159.
• Türkkan, Zeynep. “Sosyal Bilim Paradigmaları Bağlamında Max Weber’in Metodolojisi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 28, (2012), 63-84.
• Uludağ, Süleyman. İbn Haldun Hayatı, Eserleri, Fikirleri, Ankara: Harf Yayınları, 2015.
• Wallerstein, Immanuel. Bildiğimiz Dünyanın Sonu Yirmi Birinci Yüzyıl İçin Sosyal Bilim. Çev: Tuncay Birkan, İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
• Yaslıçimen, Faruk. & Sunar, Lütfi. “Sosyal Bilimlerde Bir Yenilenme İmkanı Olarak İbn Haldun”, İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı 16, (2006), 137-167.
• Yavuz, Sefer, “İlm-i Umran’ın Konusu ve Yöntemi Üzerine Bir Literatür Analizi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 40, (2013), 319-347.
• Yılmaz, Alim. & Yazıcı, Sedat. “Sosyal Bilimler Felsefesinde Temel Sorunlar ve Yaklaşımlar”, Liberal Düşünce Dergisi, Sayı 88, (2017), 57-68.