ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ BİLİNMEYEN İKİ AYRI SATIR ALTI TÜRKÇE KUR’AN TERCÜMESİ

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 3, 509 - 528, 23.12.2021

Ahmet Akpınar

https://doi.org/10.52115/apjir.1034216

Cited By: 1

Öz

Eski Anadolu Türkçesinin 13. yüzyıldan itibaren yazı dili olarak kullanılmaya başlanmasıyla günlük ibadetlerde okunan kısa sûreler (Fatiha, İhlas, Yasin, Tebareke vd.) Türkçeye tercüme edilmiştir. Beylikler dönemine tesadüf eden bu tercüme faaliyetleri Kur’an’ın bir bütün hâlinde Oğuz Türkçesine tercümesinin de önünü açmıştır. Anadolu Türkçesine yapılan ilk Kur’an tercümeleri Arapça bilmeyenlere Kur’an âyetlerinin manasını öğretmek amacıyla satır arasına Kur’an âyetlerinin meali ya da meal-tefsiri yazılarak yapılmıştır.
Bu çalışmada, iki yeni Eski Anadolu Türkçesi Kur’an tercümesi (AÜ EY1059 ve O6 Mil Yzb 50) tanıtılarak bu yazmalardaki sözvarlığı ilk olarak dönemin diğer tercümeleriyle karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmadan elde edilen sonuca göre Eski Anadolu Türkçesi Kur’an tercümeleri sözvarlığı bakımından iki ayrı grupta toplanmıştır. Sonuç olarak, nüsha tavsifi yapılan bu iki tercümenin 1. grupta yer alan tercümelerle sözvarlığı bakımından örtüştüğü görülmüştür. Bunun yanında, sözvarlığı bakımından 1. ve 2. grupta yer alan Kur’an tercümeleri Doğu Türkçesiyle yazılmış (Hekimoğlu, Özbekistan, Meşhed-1007) Kur’an tercümeleriyle de karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya göre, 2. grupta yer alan Kur’an tercümelerinin sözvarlığı bakımından Harezm Türkçesiyle örtüştüğü, ancak bu grupta yer alan Bursa ve Önder nüshalarının sözvarlığının örtüşmediği görülmüştür. Bu durum, 2. grupta yer alan Eski Anadolu Türkçesi Kur’an tercümelerinin Harezm Türkçesiyle yazılmış bir ara tercümeden kopyalandığını gösterirken, Bursa ve Önder nüshalarının üçüncü bir ara nüshadan kopyalanmış olabileceğini de düşündürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Oğuz Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, satır altı çeviri, Kur’an-ı Kerim, satır altı Türkçe Kur’an tercümeleri

TWO UNKNOWN INTERLINEAR TURKISH TRANSLATIONS OF THE QUR'AN WRITTEN IN OLD ANATOLIAN TURKISH

Öz

With the use of Old Anatolian Turkish as a written language since the 13th century, the short surahs (Fatiha, İhlas, Yasin, Tebareke, etc.) read in daily prayers were translated into Turkish. These translation activities, which coincided with the period of the principalities, paved the way for the translation of the Qur'an as a whole into Oghuz Turkish. The first translations of the Qur'an into Anatolian Turkish were made by writing the translation or translation of the Qur'anic verses between the lines to teach the meaning of the Qur'anic verses to those who do not know Arabic.
In this study, two new Old Anatolian Turkish Qur'an translations (AU EY1059 and 06 Mil Yzb 50) were introduced and the vocabulary in these manuscripts was first compared with other translations of the period. According to the result obtained from this comparison, the Old Anatolian Turkish Qur'an translations were gathered in two separate groups in terms of vocabulary. As a result, it was observed that these two translations, which were described as a copy, overlapped with the translations in the first group in terms of vocabulary. In addition, the translations of the Qur'an in the first and second groups in terms of vocabulary were also compared with (Hekimoğlu, Özbekistan, Meşhed-1007) the translations of Qur'an written in Eastern Turkish. According to this comparison, it was seen that the translations of the Qur'an in the second group overlapped with the Khwarezm Turkish in terms of vocabulary, but the vocabulary of the Bursa and Önder copies in this group did not overlap. This situation shows that the Old Anatolian Turkish Qur'an translations in the 2nd group were copied from an intermediate translation written in Khwarezm Turkish, while it also makes us think that the Bursa and Önder copies may have been copied from a third intermediate copy.

Anahtar Kelimeler

Oghuz Turkish, Old Anatolian Turkish, interlinear translation, Qur’an, interlinear Turkish Qur

Kaynakça

• AKAR, Ali, Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Satırlar Arası Bir Kur’ân Tercümesi (Metin-Gramer-Sözlük) [53b-105b], Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sivas 1992.
• Akpınar, Ahmet, "Akpınar, A. (2015). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Bilinmeyen Satır Arası Türkçe Kur an Tercümesi", Journal of Turkish Studies, 2015, c.10, sy.16, ss. 73-96.
• Akpınar, Ahmet, Türkçe Kur’an Tercümelerindeki Dinî Eşdeğerlerin Semantik Açıdan İncelenmesi (XI-XV. Yüzyıllar Arası), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2020.
• Ata, Aysu, Karahanlı Türkçesi: Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Ryland Nüshası), Giriş-Metin-Notlar+Dizin, TDK Yayınları, Ankara 2004.
• Ayhan, Vefa, Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Satırlar Arası Bir Kur’ân Tercümesi (Gramer-Metin-Sözlük) [245b-320a], Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Sivas 2007.
• Erdoğan, Abdülkadir, "Kur'an Tercemelerinin Dil bakımından Değerleri", Vakıflar Dergisi, sy.1, 1938, ss. 47-51.
• Ersoy, Gülser, İran Asitan-ı Kuds-i Razavî Kütüphanesi 1007 Numaralı Satır Altı Kur’an Çevirisi: I-X. Cüzler (İnceleme-Metin-Sözlük-Dizin), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tezli Yüksek Lisans, Eskişehir 2017.
• Gül, Ali, British Library OR 9515'teki Türkçe Kur'an Tercümesi (Giriş- Metin-Notlar-Dizin), AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, TDE (Eski Türk Dİli) Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara 2014.
• İnan, Abdülkadir, "Kur'an'ın Eski Türkçe ve Oğuz-Osmanlıca Çevirileri Üzerine Notlar", Makaleler ve İncelemeler, ss.141-155, TTK Yayınları, Ankara 1960.
• İnan, Abdülkadir, Kur’an-ı Kerîmin Türkçe Tercemelerı Üzerinde Bir İnceleme, DİB Yayınları, Ankara 1961.
• Karabacak, Esra, An Inter-Linear Translation Of The Qur’an Into Old Anatolian Turkish. Part III: Facsimile of the MS Manisa İl Halk Library No. 931 Section One: 1a-224a. Harvard University The Department Of Near Eastern Languages and Civilizations, 1997.
• Küçük, Murat, Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur'an Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin), TDK Yayınları, Ankara 2014.
• Muhammed Bin Hamza, XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış 'Satır-Arası' Kur’an Tercümesi (Giriş ve Metin), düz. Ahmet Topaloğlu, Kültür Bakanlığı Yayınları, c.I, İstanbul 1976.
• Muhammed Hamidullah, "Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Yazma Tercümeleri", Türkiyat Mecmuası, 1964, ss. 65-80.
• Muhammed Hamidullah ve Yaşaroğlu, M., "Kur’an Tarihi: Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Tercüme ve Tefsirleri Bibliyografyası. çev. M. Sait Mutlu, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1991.
• Sağol, Gülden, Harezm Türkçesi Satır arası Kur`an tercümesi. Giriş-Metin-Sözlük, Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, c.I, İstanbul 1993.
• Sağol, Gülden, "Kur’an’ın Türkçe Tercüme ve Tefsirleri Üzerine Yapılan Çalışmalar", Marmara Üniversitesi Türklük Araştırmaları Dergisi, 1997, sy.8, ss. 379-396.
• Şimşek, Yaşar, Eski Anadolu Türkçesi Satırarası Kur’ân Tercümesi (Topkapı Nüshası, Giriş - Metin - Notlar - Dizin), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kırıkkale 2017.
• Şimşek, Yaşar, Harezm Türkçesi Kur'an Tercümesi (Meşhed Nüshası -293 No.-) Giriş, Metin, Dizin. Akçağ Yayınları, c.I, Ankara 2019.
• Şimşek, Yaşar, "Satırarası Türkçe Kur’ân Tercümelerinin Birbiri İle İlgisi ve Tasnifi Üzerine", Gazi Türkiyat, Bahar 2019, sy. 24, ss. 47-65.
• Togan, Zeki Velidi, Kur'an ve Türkler, Kapı Yayınları, İstanbul 1971.
• Toker, Mustafa, Anonim Satır Altı Kur’ân Tercümesi (İnceleme‐Metin‐Tıpkıbasım Örnekleri) I, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 2011.
• Tuna, Cem, Berlin El Yazmaları Kütüphanesi’ndeki Eski Anadolu Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (Giriş-Metin), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Antalya 2016.
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, http://www.yazmalar.gov.tr/, Tarih: 29/11/2021.
• Üşenmez, Emek, Türkçe İlk Kur’ân Tercümelerinden Özbekistan Nüshası, Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük-Ekler Dizini-Tıpkıbasım, Akademik Kitaplar, İstanbul 2013.
• Işıkcan Yılmaz, Buket, Kayseri Raşit Efendi Kütüphanesi’ndeki Satır Arası Kur’ân Tercümesi 1a - 216b (Giriş - Metin - Sözlük - Tıpkıbasım), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2015.
• Yılmaz, Hikmet, Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Satırlar Arası Bir Kur’ân Tercümesi (Metin-Gramer-Sözlük) [1b-53a], Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sivas 1992.
• Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi Yazma Eserler Bölümü No. EY1059
• Milli Kütüphane Yazma Eserler Bölümü No. 06 Mil Yzb 50