Zekât Ahkâmının Teşekkülünde Hadis’in Etkisi: Hayvanların Zekâtı Örneği

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 61 - 81, 08.04.2022

Yusuf Balta

https://doi.org/10.52115/apjir.1052320

Öz

Fıkıh usulü eserlerinde Sünnet, Kur’ân’dan sonra teşri’in ikinci kaynağı/delili olarak ele alınmaktadır. Bu yaklaşımın dayanağı da Muaz b. Cebel (r.a.) hadisidir. Literatürde Kur’ân ayetleri ve Rasulüllah’ın hadislerine verilen ortak isim nastır. Nasların bir kısmı ibadetler hakkındadır. Farzıyyeti nasla sabit olan zekât, İslam hukukunun mali boyutlu bir ibadetidir. Ayetlerde zekâtın farziyyetiyle beraber zekâta tabi zirai ürünler gibi bazı mal çeşitlerinden de bahsedilmektedir. Ancak zekât verilen diğer mal çeşitleri, nisabları, süresi ve zekât oranları gibi konular Sünnet’le tespit edilmiştir. Çünkü Sünnet, Kur’ân ahkamını teyit ve takrir etmektedir. Mücmelini tafsil, tebyin ve tefsir etmekte, mutlakını mukayyed hale getirmektedir. Kur’ân’ın sukut edip söz söylemediği konularda da hüküm inşa etmektedir. Bazı tafsili hükümlerde kitabın sünneti beyan, takyit, tahsis ve nesih ettiğinin örnekleri olsa da zekâtta bunun örneği yoktur. Yani Sünnet, Kur’ân ahkamının pratiğidir. Bu çalışmada, zekât müessesesinin teşekkülünde fukahanın bakış açısıyla Sünnet’in kaynaklık rolü, ana hatlarıyla hayvanların zekâtı örneğinde incelenmeye çalışılacaktır. Delil olması bakımından Sünnet’in İslam hukukunun teşri tarihinde, ilk baştan günümüze değin bu özelliğinden ayrı düşünülmediği de görülmüş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sünnet, İslam hukuku, Zekat, Hayvanların zekatı, Nisab

Kaynakça

• Abdullah b. Ahmed. Mesâilü İmâmı Ahmed b. Hanbel Rivâyetü İbnuhû Abdullah b. Ahmed. thk. Züheyr eş-Şeviş. Dımeşk: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1981.
• Akyüz, Vecdi. Mukayeseli İbadetler İlmihali. İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: y.y., 1988.
• Bâbertî, Ekmeleddîn Muhammed b. Mahmûd. Şerhu’l-İnâye ale’l-Hidâye. Mısır: y.y., 1970.
• Balta, Yusuf. İslam Hukukunda Zekât Malları ve Nisapları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Begâvî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mesûd. et-Tehzîb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî . 8 Cilt. Riyad: Dâru’t-tîbe, 1409.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukûkı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmûsu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yay., 1968.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. 4 Cilt. Kâhire: el-Matbaatü’s-selefiyye, 1400/1979.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-ḳınâʿ ʿan (metn)i’l-İḳnâʿ. İstanbul: b.y., 1345/1924.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed es-Sâdık Kamahâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1992.
• Cezîrî, Abdurrahman. el-Fıḳh ʿale’l-meẕâhibi’l-erbaʿa. trc. Mehmet Keskin. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1991.
• Cürcânî, Alî b. Seyyid Şerif. Mucemu’t-tarîfât. Kâhire: Dâru’l-fâzile, ts.
• Derdîr, Ahmed b. Muhammed b. Derdîr el-Mâlikî. eş-Şerhu’s-sağîr. Kâhire: y.y., ts.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’âs es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1997.
• Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm. Kitâbu’l-emvâl. thk. Ebû Enes Seyyid b. Recep. 2 Cilt. Mısır: Dâru’l-hedyi’n-Nebevî, 2007.
• Ebû Yûsuf, Yakup b. İbrahîm. Kitâbu’l-harâc. Beyrut: Dâru’l-mârife, 1979.
• el-Makdîsî, Ebû Abdullah Muhammed Müflih. Kitâbü’l-furû. Beyrut: y.y., 2003.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukûk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Erkal, Mehmet. “Nisab”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/138-140. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Erkal, Mehmet. “Zekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/207-209. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Hamidullah, Muhammed. el-Vesâiku’s-siyâsiyye. trc. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayıncılık, ts.
• El-Mevsûatü’l-Fıkhıyye el-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâratü’l-evkâf ve’ş-şuûnü’l-İslâmiyye, 1992.
• Hallâf, Abdulvahhâb. ʿİlmü uṣûli’l-fıḳh. Kâhire: Dâru’l-fikri’l-Arabî, 1996.
• Hattâbî, Hammad b. Muhammed. Meâlimi’s-Sünen. Haleb: y.y., 1933.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muhtâr alâ’d-Dürri’l-muhtâr şerhü Tenvîri’l-ebsâr. Riyad: Dâru’l-âlemi’l-kütüb, 2003.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah. Ahkâmu’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî. Fethu’l-Bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 17 Cilt. Riyad: Dâru’t-Tîbe, 2005.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 9 Cilt. Mısır: İdâratü’t-tibâati’l-münîriyye, 1968.
• İbn Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdulvâhid. Şerhü Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2003.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. 8 Cilt. Riyad: Dâru’t-tîbe, 1999.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvâfakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Kâfî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsîn et-Türkî. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-hicr, 1998.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvâfakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî alâ muhtasari’l-Hırakî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Abdulfettâh Muhammed el-Hâlû. 15 Cilt. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 1997.
• İbn Kudâme, Ebu’l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahman b. Muhammed b. Ahmed el-Makdîsî. el-Muknî eş-şerhu’l-kebîr. Beyrut: y.y., 1984.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn-i Mâce. Riyad: Mektebetü’l-meârif, ts.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Ahmed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 6 Cilt. Kâhire: Dâru’l-meârif, ts.
• İmâm Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî. Kitâbü’l-Âsâr. thk. Halid el-Avvâd. Kuveyt: Dâru’n-nevâdir, 2011.
• İbn Münzîr, Muhammed b. İbrâhim. Kitâbü’l-icmâ. Ankara: y.y., 1983.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrâhim. el-Bahru’r-râik şerhu kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. Kâhire: y.y., h. 1311.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrâhim. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: y.y., 1985.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesîd. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-mârife, 1982.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fi Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser. Beyrut: y.y., ts.
• El-İsfehânî, Hüseyin b. Muhammed er-Râgıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. 2 Cilt. b.y.: Mektebetü Nazâr Mustafâ el-Bâz, ts.
• Karadâvî, Yusuf. Fıkhu-z-zekât. trc. İbrahim Sarmış. 2 Cilt. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1986.
• el-Kâsânî, Alâeddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2003.
• Koca, Ferhat. İslam İbadet Esasları. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınevi, 2013.
• Kudûrî, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Câfer. Muhtasaru’l-Kudûrî fî’l-fıkhı’l-Hanefî. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1997.
• Mâverdî, Alî b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi’l-kebir fî fıkhi’l-mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. thk. eş-Şeyh Muhammed Muavved, eş-Şeyh Adil Ahmed. Beyrut: Daru’l-kütübi’l- ilmiyye, 1994.
• Mâverdî, Alî b. Muhammed b. Habib. el-Ahkâmu’s-Sultâniyye ve’l-Velâyâtü’d-Dîniyye. thk. Ahmed Mübârek el-Bağdâvî. Kuveyt: Dâru İbni Kuteybe, 1989.
• Mergînânî, Ebû’l-Hasan Alî b. Ebî Bekr b. Abdulcelîl. el-Hidâye fî Şerhi bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsîlî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-muhtâr. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Miras, Kâmil. Sahîhi Buhâri Muhtasarı Tecrîdi Sarih Tercemesi ve Şerhi. Ankara: DİB. Yayınları, 1981.
• Müslim, Müslim b. Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1991.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’n-Nesâî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2001.
• Nisâbûrî, Ebî Abdullah Hâkim. Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Kâhire: y.y., 1998.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şerîf. Kitâbu’l-Mecmû’: Şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî. 23 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-irşâd, ts.
• Remlî, Şemsüddîn Muhammed b. Ebi’l-Abbas Ahmed b. Hamza İbn Şihâbüddîn. Nihâyetü’l-Muhtâc ila Şerhu Minhâc. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1984/1404.
• Sahnûn, İbn Saîd et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 16 Cilt. Mısır: y.y., ts.
• Serahsî, Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-mârife, 1989.
• Serahsî, Muhammet b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. Haydarâbâd: İhyâu mârifi’n-Nûmâniyye, ts.
• Soysaldı, Mehmet. Kuran Sünnet Işığında İbadet Tarihi. Ankara: y.y., 1997.
• Suğdî, Ebi’l-Hasen Alî b. Hüseyn b. Muhammed. Nutef fi’l-fetâvâ. Bağdat: Dâru’l-kutübü’l-ilmiyye, 1975.
• Es-Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman İbn Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. 7 Cilt. Suudi Arabistan: y.y., ts.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. thk. Rifat Fevzî Abdulmuttalip. 11 Cilt. b.y.: Dâru’l-vefâ, 2001. Eş-Şeybânî, Muhammed b. Hasan. Kitâbu’l-Asl: el-Mebsût. 5 Cilt. Beyrut: Âlimü’l-kütüb, 1990.
• Eş-Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf el-Fîrûzâbâdî. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1995.
• Şîrâzî, Şemsuddîn Muhammed b. Hâtib eş-Şîrâzî. Muğni’l-muhtâc. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-mârife, 1997.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Muğni’l-muhtâc ilâ mârifeti meâni’l-minhâc. Beyrut: y.y., 1997.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb el-Luhâmî. Müsnedü’ş-Şâmiyyûn. Beyrut: y.y., 1989.
• et-Tâberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Tâberî: Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsîn et-Türkî. 13 Cilt. Kâhire: Dâru’l-hicr, 2001.
• Tahâvî, Ahmed b. Muhmmed b. Selâme. Muhtasaru’t-Tahâvî. b.y.: y.y., ts.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmîzî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. b.y.: Mektebetü ve matbaatü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhû, 1968.
• Tuğ, Salih. İslâm Vergi Hukûkunun Ortaya Çıkışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yay., 1984.
• Yahyâ b. Âdem. Kitâbu’l-harâc. trc. Osman Eskicioğlu. İzmir: y.y., 1996.
• Yavuz, Yunus Vehbi. İslâm’da Zekât Müessesesi. İstanbul: Çığır Yayınları, 1977.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 9 Cilt. İstanbul: Çelik-Şûrâ Yayınevi, ts.
• Yılmaz, Ahmet. “Günümüz Zekât Problemleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4, (1998), 91-123.
• İbn Zenceveyh, Lihamîd b. Zenceveyh. Kitâbu’l-emval. b.y.: y.y., ts.
• Zeylaî, Cemâluddîn Ebû Muhammed Abdillah b. Yusuf Hanefî. Nasbu’r-râye li Ehâdiysi’l-Hidâye, Beyrut: y.y., 1973.
• Zuhayli, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühû. 8 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 1985.