Sudan Topraklarının Mısır Hidivliğine Bağlanması

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 18, 08.04.2022

Kadir Özköse

https://doi.org/10.52115/apjir.1062593

Öz

Afrika kıtasının merkezinde yer alan Sudan coğrafyası konumu, etnik yapısı, tarihi ve kültürü ile özellikli bir yere sahiptir. Tarihi dokusuyla Nil havzası üzerinde hareketli ve güçlü bir yapıya sahiptir. Bilâdü’s-Sudan adıyla anılan Kızıldeniz’den Atlas Okyanusuna kadar uzanan coğrafya Afrika’nın merkezinde geniş bir sahayı kapsamaktadır. Mısır’ın fethiyle birlikte Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlılar Mısır’ın güneyine ilerleyince topraklarını genişleterek fetih hareketlerini sürdürdüler. Mısır ve Habeş Eyaletinin tesir halkası içerisinde bölgeye askeri, ticari, ilmi ve içtimai temaslar gerçekleştirilmiştir. Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın (ö. 1265/1849) Mısır valisi olmasıyla Osmanlı’nın Sudan topraklarındaki nüfuzu daha fazla artmış ve 1821-1895 tarihleri arasındaki yönetime Ahdü’t-Türkiye adı verilmiştir. Osmanlı-Mısır güçlerinin destek ve katkıları ile bölgenin yönetim ve imarı gerçekleşmiştir. Mısır’ın İngilizler tarafından 1882 yılında istila edilmesiyle Sudan topraklarını da işgal eden İngiliz sömürge güçlerine karşı Fûr Hanedanlığı ve Sudan Mehdisi gibi önemli güçler mücadele vermiş ama sonunda bölge İngiliz sömürgesine maruz kalarak Osmanlı hâkimiyetinden çıkmak durumuyla karşı karşıya kalmıştır. Bilim dünyasında Osmanlı’nın Sudan üzerindeki hâkimiyet süreci, bölgede gerçekleştirdiği siyasi ve kültürel katkıları anlamında yeterli ve kapsayıcı düzeyde saha çalışmasının bulunmayışı nedeniyle böylesi bir konuyu değerlendirmek durumunda kaldık. Konuyla ilgili gerçekleştirilen akademik çalışmalardan da azami düzeyde yararlanmak suretiyle Osmanlı kültür ve medeniyetinin Sudan’daki gelişim seyrini ortaya koymaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

İslam, Osmanlı, Afrika, Sudan, Mısır Hidivliği

Annexation of the Sudanese Territories to the Khedive of Egypt

Öz

Located in the center of the African continent, Sudan has a special place with its geographical location, ethnic structure, history and culture. It has a dynamic and strong structure on the Nile basin with its ancient historical texture. The geography known as Sudanese resorts Bilād al-Sūdān, extending from the Red Sea to the Atlantic Ocean, covers a wide area in the center of Africa. With the conquest of Egypt, during the reign of Yavuz Sultan Selim, the Ottomans descended to the south of Egypt and expanded their lands and continued their conquest movements. They build military, commercial, scientific and social contacts in the region within the sphere of influence of the Beylerbeyligi (State) of Egypt and the State of Abyssinia. The appointment of Kavalalı Mehmed ‘Alī Pasha as the governor of Egypt increased the influence ot the Ottoman Empire further in the territory of Sudan and the administration of the country between 1821-1895 was named as Ahd al-Turkey. Under the administration of the Ottoman-Egyptian powers, the region was developed and civilized, until its colonization by British Empire. The absence of a comprehensive study about the Ottoman period in the region and its political and cultural contributions to the region motivated this study. In the study it is tegreted to outline and analyse the effect of Ottoman culture and civilization on the region by interpreting previous studies about the history of Ottoman-Sudan relations and annexation of Sudanese territories in the literature.

Anahtar Kelimeler

Islam, Ottoman, Africa, Sudan, Egyptian Khedives

Kaynakça

• Akalın, Durmuş - Parlaz, Selim. XIX. Yüzyılda Doğu Afrika’da Osmanlılar ve İtalyanlar. İstanbul: Kesit Yayınları, 2015.
• Alexander, John. “The Ottoman Empire in Nubia”, History of the Ottoman Empire Some Aspects of the Sudanese Turkish Relations. ed. Yusuf Fadl Hasan. Khartum: 2004, 18-25.
• Aydın, Hakan. “Eleştirel Perspektifle Sudan ve Güney Sudan’ı Anlamak”. Dünya Tarihinde Afrika 4. ed. İsmail Ermağan. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2017, 185-201.
• Bjorkelo, Anders. “The Territorial Unification and Administrative Divisions of Turkish Sudan 1821-1885”. Sudan Notes and Records, Khartoum: University of Bergen, 1997, 25-46.
• Fage, John D. To the History of West Africa. London: Cambridge University Press, 1964.
• Hasan, İbrahim Muhammed - el-Ahmar, Ali Muhammed. el-Asâletü’l-Arabiyye li-Kabâili Arabi’ş-Şuvâ. Bingazi: Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, 2008.
• Hasan, Yusuf Fadl. “Sudan Özelinde Türk-Afrika İlişkilerinin Bazı Yönleri”. Yükselen Afrika ve Türkiye I. Uluslararası Türk-Afrika Kongresi (23 Kasım 2005). ed. Ahmet Kavas - Hasan Öztürk. 285-295. İstanbul: Tasam Yayınları, 2006.
• Hasan, Yusuf Fadl. “Historical Relationship Main Highlights of Sudanese British Relations”. Sudanese British Relations. ed. Yusuf Fadl Hasan. Khartoum: KUP, 2002, 3-25.
• Holt, Peter Malcolm Studies in the History of the Near East. London: OUP, 1937.
• İbrahim, Hasan Abdullah “The Sudan in the Nineteenth Century”. General History of Africa Africa in the Nineteenth Century until 1880s. ed. Jong Ajax. Ade Ajayi. 356-375. Unesco: 1989.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Mısır’da Türkler ve Kültürel Mirasları. İstanbul: İslam Kanferansı Teşkilatı İslam, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2006.
• Kavas, Ahmet. Geçmişten Günümüze Afrika. 2. Basım. İstanbul: Kitabevi, 2017.
• Kavas, Ahmet. “Takdim/Bir Osmanlı Seyyâhının Nil Havzası’ndaki Sudan Penceresinden Afrika’ya Bakışı”. Sudan Seyahatnâmesi. haz. Muhammed Tandoğan - Aydın Özkan - Abdullah Erdem Taş. 1-20. İstanbul: Kitabevi, 2016.
• Kavas, Ahmet. “Tarihi Süreçte Sahra Altı Afrika: Osmanlı-Afrika İlişkileri ve Sömürgecilik”. Sahra Altı Afrika. trc. Begüm Eda Şahin. ed. Ahmet Kavas - Ufuk Tepebaş. 75-84. İstanbul: Tasam Yayınları, 2007.
• Mekkî, Şübeyke. es-Sûdân ʿabre’l-ḳurûn. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1991.
• Mihrî, Muhammed. Sudan Seyahatnâmesi. ed. Ahmet Kavas. yay. haz. Muhammed Tandoğan - Aydın Özkan - Abdullah Erdem Taş. İstanbul: Kitabevi, 2016.
• Moore-Harell, Alice. “The Turco-Egyptian Army in Sudan on the Eve of the Mahdiyya 1877-80”. International Journal of Middle East Studies. 19-37. London: Cambridge University Press, 1999.
• Orhonlu, Cengiz. Osmanlı İmparatorluğunun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1996.
• Orhonlu, Cengiz. “Osmanlı-Bornu Münasebetine Ait Belgeler”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 23 (1969), 111-130.
• Özey, Ramazan. Afrika Coğrafyası. İstanbul: Aktif Yayınları. 3. Basım, 2006.
• Sadık, Salah Ömer. “Evzâu’l-âsâri’l-İslâmiyye fi’s-Sudan”. el-İslam fi ‘Ifrikiyye, 85-91. Hartum: 2006.
• Tandoğan, Muhammed. Büyük Sahra’da Son Osmanlı Tebaası Tevâikler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Tandoğan, Muhammed - Yücel, Osman Kağan. “Nil’in Paylaşılması Meselesi: Hidro-Diplomasi Bağlamında Mısır, Sudan ve Etiyopya Rekabeti”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 53 (2017), 107-120.