MOLLA AHMED EL-CEZERÎ’NİN DİVANINDA ALLAH TASAVVURU

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 212 - 229, 18.08.2022

Eyup Tabara

https://doi.org/10.52115/apjir.1134772

Öz

Şark insanının öne çıkan hususiyetlerinden birisi, toplumda kabul görmüş yüce şahsiyetleri, mistik bir atmosfer içinde teneffüs etmektir. Tarihte isminden bahsettiren Ahmed-i Hani, Fakiy-i Teyrân gibi bazı âlim edebiyatçılar hakkında yazılı bilgiler sınırlı olmakla birlikte, şifahȋ kültürle gelen birçok menkıbe bulunmaktadır. Çalışmamızın ana konusunu teşkil eden Molla Ahmed el-Cezerȋ’de de aynı durum söz konusu olup, hakkında pek fazla bilgi bulunmamaktadır. Fakat bu şahıslar hem yazdıkları eserlerle hem de insanların teveccühünü kazanmakla, kendilerini nesilden nesile aktarılan, övgüyle bahsedilen bir platforma taşımışlardır.
Molla Ahmed el-Cezerȋ, tasavvufȋ meşrepte yol almış, şark insanının gönlünde yer edinmiş Cizreli bir âlimdir. “Divan” adlı eseriyle meşhur olmuştur. Divan edebiyatının inceliklerine vakıf olmuş, Türkçe, Arapça ve Farsçayı ileri düzeyde bilmektedir. İlim tahsili için Irak, Şam, Diyarbakır ve Hakkâri gibi diyarlara seyahatte bulunmuştur. Divanından anladığımıza göre Molla Ahmed el-Cezerȋ’nin Allah tasavvurunun oluşmasında, kâinatta müşahede ettiği Esma-i Hüsna’nın tecellileri etkili olmuştur. Tabiattaki hayretengiz hadiseler, deveranlar, kusursuz intizam ve işleyiş; el-Cezerȋ’nin gönül dünyasını farklı bir boyuta taşımıştır. Eşyada, Allah’ın Kadir, Cemil, Kemal, Rahman gibi isimlerinin yansımalarına tanık olmuştur. Çevresinde ruhuna nüfuz eden bu kevnȋ âyetleri, Divan’ında edebî bir üslupla ele alıp, kendinden sonraki nesillere aktarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Molla Ahmed Cezerȋ, Tasavvur, Kevnȋ âyet, Tecelli

THE CONSEPT OF ALLAH IN MULLAH AHMET AL-JAZERI’S COURT

Öz

One of the prominent characteristics of the people of the Orient is to breathe in the mystical atmosphere of the great personalities that are accepted in the society. Although there is limited written information about some scholarly writers, such as Ahmed-i Hani and Fakiy-i Teyran, who make a name for himself in history, there are many menkibes who come with shifah culture. Mullah Ahmed al-Jazerȋ, which is the main subject of our study, has the same situation and there is not much information about him.
Mullah Ahmed al-Jazerȋ is a scholar of Cizra who has made his way in the pasture of Sufismi and took his place in the hearts of the Orient. He became famous for his work “Divan”. He knows the subtleties of Divan literature and speaks Turkish, Arabic and Persian at an advanced level. As we understand from the Divan, Mullah Ahmed al-Jazer's imagination of Allah was influenced by the manifestations of most beautiful names of Allah, which he observed in the universe. The astonishing events in nature, the revolvers, the perfect order and functioning. He has taken the world of heart of al-Jazer to a different dimension. He witnessed the reflections of Allah's names such as Kadir, Cemil, Kemal and Rahman in the goods. He handled these cosmological verses, which penetrated his soul around him, in a literary style in his Divan and transferred them to the next generations.

Anahtar Kelimeler

Mullah Ahmed al-Jazerȋ, Thinking, Cosmological Verse, Manifestation

Kaynakça

• Acluni, İsmail b. Muhammed. Keşfu’l Hafa. çev. Mustafa Genç. 4 Cilt. İstanbul: Beka Yay., 2019.
• Algar, Hamit. “Molla”. 30/238-239. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2020.
• Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Avcıkaya, Cüneyt. Kolaya Kaçmanın Adıdır Deizm. İstanbul: Rabbani Yayınevi, 2020.
• Avcı, Seyit. “Keşif Yoluyla Hadis Rivayeti Meselesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4/1 (01 Şubat 2004), 161-193.
• Badıllı, Abdülkadir. Bediüzzaman Said NURSİ- Mufassal Tarihçe-i Hayat. İstanbul: Timaş Yayınları, 1990.
• Bozkurt, Birgül. “Molla Ahmed-i Cezeri’nin Divanında Vahdet-i Vücȗd Anlayışı”. 625. Ankara: Şırnak Üni. Yay, 2010.
• Buhârȋ, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahȋhu’l Buhârȋ. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Baskı., 1992.
• Cezeri, Molla Ahmed. Melayê Cizîrî Divanı. çev. Osman Tunç. İstanbul: Nubihar, 2018.
• Cürcanȋ, Seyyid Şerif. et-Ta’rifat. Halep, 2006.
• Cüveynȋ, Abdulmelik el-. Luma’u l- Edİlle fi Kavâidi Akaidi Ehli’s- Sünneti ve’l Cemâ’a. çev. Serdar Murat. Kayseri: Kimlik Yayınları, 3. Baskı., 2017.
• El-Eş’ari, Ebu’l Hasan. El-İbâne ‘an Usȗli’d Diyâne. çev. Mustafa Çevik. Ankara: Avrasya Yayınları, 2005.
• Gökhan, Asuman. “Hafız-ı Şirazi ve Âb-ı Hayat”. Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 1 (2018), 113-132.
• Gündoğar, Hamdi. “Molla Ahmed Cezerȋ’nin Kelâmȋ Görüşleri”. 612. Ankara: Şırnak Üni. Yay, 2010.
• Karadaş, Cağfer. Ehl-i Sünnet Akaidi. Ankara: OTTO Yayınları, 2017.
• Kılavuz, Ahmet Saim. Anahatlarıyla İslam Akaidi ve Kelâma Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Maturidi, Ebu Mansur el-. Kitabu’t-Tevhid. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM, 2002.
• Müslim, Ebu’l Huseyn Muslim b. Haccâc. Sahȋhu Muslim. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Baskı., 1992.
• Nursi, Bediüzzaman Said. Sözler. İstanbul: RNK Neşriyat, 2006.
• Taftâzânȋ, Sa’duddin et-. Şerhu’l-Akaid. çev. Talha Hakan Alp. İstanbul: Rıhle Kıtap, 2011.
• Tarlan, Ali Nihat. Ahmet Paşa Divanı. İstanbul: MEB Yayınları, 2005.
• Turan, Abdulbaki. Melayê Cizȋrȋ Divanı ve Şerhi. İstanbul: Nubihar, 2017.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Gılman”. 14/50. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1996.
• Yeşilyurt, Temel. “Rü’yetullah”. 35/311-314. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2008.
• Ziyai, Hasan. Feriduddin Attar- San’an Şeyhi. İstanbul: Say Yayınları, 2012.