Teşkīk Style İn Badīʿ

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 178 - 191, 18.08.2022

Tahsin Yurttaş

https://doi.org/10.52115/apjir.1139803

Cited By: 1

Öz

In this article, the teşkīk style and literary humor, which is a discourse based on oratory in Arabic literature, has been examined. Teşkīk is to say a word in a way that leaves the listener in doubt. In other words, it is to leave the addressee between two or more meanings/rules in a word that is said to him and contains doubt. This style is used in poetry and prose as well as in the Qur'an. Since it aims to beautify the word semantically in order to affect the addressee, the art of teşkîk should be evaluated within the science of bediʿ. Teşkīk differs from tawjīh in that it aims to leave the interlocutor in doubt, and from tawhīm in that it is seen in sentences and compositions. However, it is also related to the semantic science because the syntactic structures it comes from are similar to each other. There is closure in an expression that contains a testament, and the addressee cannot know what meaning is meant by that word, as he is left in doubt and bewilderment. However, the person who applies the teşkīk style (the speaker) knows which of these meanings he prefers. The speaker also uses this style to attract the attention of the listener and to put him in a certain psychological state. Owner of al-ʿUmda fī maḥāsini’sh-shiʿr ve ādābih Ibn Rashīḳ al-Qayravānī (d. 456/1064) and Ebū al-Kāsım al-Sijilmāsī (d. ?) known for his work al-Manzaʿ al-badīʿ fî tejnīs esālīb al-badīʿ also examined this style in their works. Except for two, no source or study has been identified that examines this style under a separate heading. Therefore, in this study, it was especially emphasized that Sijilmāsī approached in terms of category and logic, defining organization and treating it as a separate literary style.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Style, Address, Context, Doupt, Interlocutor

Bedî‘ İlminde Teşkîk Üslubu

Öz

Bu makalede Arap edebiyatında hitabete dayalı bir söylem biçimi olan teşkîk üslubu ve edebi nükteleri incelenmiştir. Teşkîk bir sözü, dinleyiciyi şüphe içerisinde bırakacak şekilde söylemektir. Diğer bir deyişle muhatabın kendisine söylenen ve şek içeren bir sözde iki ve daha fazla mana/hüküm arasında bırakılmasıdır. Bu üslup, şiir ve nesirde kullanıldığı gibi Kurân-ı Kerîm’de de geçmektedir. Muhatabı etkilemek üzere sözü anlamsal açıdan güzelleştirmeyi gaye edindiği için teşkîk sanatı bedî‘ ilmi içinde değerlendirilmelidir. Teşkîk, muhatabı şüphe içinde bırakmayı gaye edinmesiyle tevcîhten, cümle ve terkiplerde görülmesi yönüyle de tevhîm sanatından ayrılır. Bununla birlikte geldiği sözdizimsel yapıların birbirine benzemesi nedeniyle meânî ilmiyle de ilişkilidir. Teşkîk içeren bir anlatımda kapalılık vardır ve muhatap, şüphe ve şaşkınlık içinde bırakıldığı için o sözle hangi anlamın kastedildiğini bilemez. Bununla birlikte teşkîk üslubuna başvuran kişi (konuşan) bu manalardan hangisini tercih ettiğini bilir. Konuşan kişi dinleyicinin ilgisini çekmek, onu belirli bir psikolojik duruma sokmak için de bu üsluba başvurur. Teşkîk sanatı Arap belâgatında ve özellikle bedî‘ ilminde kullanılmasına rağmen Mağrib belâgat ekolünden olan el-ʿUmde fî meḥâsini’ş-şiʿr ve âdâbih adlı eserin sahibi İbn Reşîk el-Kayrevânî (ö. 456/1064) ve el-Menzeʿü’l-bedî‘ʿ fî tecnîsi esâlîbi’l-bedî‘ʿ adlı mantıkî belâgat eseriyle tanınan Ebü’l-Kâsım Sicilmâsî (ö. ?) hariç bu üslubu ayrı bir başlık altında inceleyen bir kaynak ya da çalışma tespit edilememiştir. Dolayısıyla bu çalışmada Sicilmâsî’nin kategori ve mantık ilmi açısından yaklaşarak teşkîki tanımlaması ve ayrı bir edebi üslup olarak ele alması özellikle vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Üslup, Hitap, Bağlam, Teşkîk, Muhatap

Kaynakça

• Abbâs, İhsân. Târiḥu’l-edebi’l-endelüsî. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1960.
• Abbâs, İhsân. Târîḥu’n-naḳdi’l-edebî ’inde’l-’Arab. Beyrut: Dâru’s-Seḳâfe, 4. Basım, 1983.
• Aydın, Mustafa. Arap Belâgatında Bedîʿ İlmi ve Sanatları. İstanbul: İşaret Yay., 2018.
• Beşşâr b. Bürd, Ebû Muâz. Dîvân. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1983.
• Bulut, Ali. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV, 2015.
• Cezâirî, Cabir b. Musa. Eyseru’t-tefâsîr. 5 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 5. Basım, 1424/2004.
• Desûkî, Muhammed b. Arefe. Ḥâşiyetü’d-desûḳî ʻalâ muḫtaṣari’l-me‘ânî. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asrîyye, ts.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 4. Basım, 2011.
• Durmuş, İsmail. “Üslûp”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/383-385. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Endelûsî, Ebû Hayyân. et-Tezyîl ve’t-tekmîl fî şerḥi kitâbi’t-tezyîl. thk. Hasan Hindâvî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, ts.
• Fâtîme, Zâvî. eş-Şevâhidü’ş-şiʿriyye fî kitâbi el-Menzeʿü’l-bedîʿ es-Sicilmâsî. Cezair: Câmiʿatü Mevlûd Maʿmerî -Tîzî Ûzû-, Yüksek Linsans Tezi, 2012.
• Fûzân, Abdullah b. Salih. Taʿcîlü’n-nedâ bi şerḥi Ḳaṭri’n-nedâ. Dâru İbni’l-Cevzî, 2. Basım, ts.
• Hacibekiroğlu, Abdullah. Arap Dilinde Edatların Metinde Kurduğu Anlamsal İlişkiler. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Hacibekiroğlu, Abdullah. “Müsnedün İleyhin Tevâbi‘ Unsurlarla İfade Ettiği Anlamsal Yorumlar -Sekkâkî’nin Miftâḥu’l-ʿulûm’u Bağlamında-”. Universal Journal of Theology 7/1 (Haziran 2022), 169-187.
• Hafâcî, Muhammed Abdülmünim vd. el-Üslûbiyye ve’l-beyânü’l-ʿarabiyye. Lübnan: Dârü’l-Mısriyye, 1412.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrâhîm b. Mustafâ es-Seyyid. Cevâhirü’l-belâġa fi’l-meʻânî ve’l-beyân ve’l-bedîʻ. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʻAsriyye, 1999.
• Hâzimî, Ahmed b. Ömer b. Musâ‘id. Fetḥu rabbi’l-beriyye fî şerḥi nazmi’l-âcurrûmiyye. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 1431/2010.
• Hökelekli, Kadriye. Arap Dilinde Söylem Düzeyleri ve Bağlamları. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Doktora Tezi, 2020.
• ʻÎd, Muhammed. en-Naḥvu’l-muṣaffâ. Kahire: Mektebetü’ş-Şebâb, ts.
• İbn Arâbşâh, İbrahim b. Muhammed. el-Aṭvel: Şerḥu telḫîsi miftâḥi’l-‘ulûm. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. el-Khaṣâiṣ. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1403/1983.
• İbn Hişâm, Cemâleddin ʻAbdullah el-Ensârî. Evḍaḥu’l-mesâlik ilâ elfiyeti İbn Mâlik. thk. Muhammed el-Bukâ‘î. Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hişâm, Cemâleddin ʻAbdullah İbn el-Ensârî. Şerḥu Şuzûri’ẕ-ẕeheb fi ma‘rifeti kelâmi’l-ʻarab. thk. ʻAbdulğanî ed-Dakr. Dımeşk: eş-Şeriketu’l-Muttehidetu li’t-Tevzî‘, ts.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaleddin. Lisânül-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1994.
• İbnü’ş-Şecerî, Ziyâüddîn Hibetullah b. Alî b. Muhammed b. Hazma. el-Emâlî. thk. Mahmud Muhammed et-Tanâhî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1413.
• Kayravânî, Ebû Ali Hasan b. Raşîk el-. el-‘Umde fî meḥâsini’ş-şi‘ri ve âdâbih. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 2 Cilt. Dâru’l-Cîl, 1401/1982.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn. el-Îżâḥ fî ʿulûmi’l-belâġa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1985.
• Kınnevcî, Ebû Tayyib Muhammed Sıddîk. Fetḥu’l-beyân fî meḳâṣıdi’l-ḳur’ân. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1412/1992.
• Lecnetü Menâhici Câmiʿati’l-Medîneti’l-ʿÂlemiyye. el-Belâġa: Meʿânî. Medine: Câmiʿatü’l-Medîne, ts.
• Macit, Muhittin. “Teşkîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/567-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Mecmeü’l-Bühûsi’l-İslâmiyye bi’l-Ezher. et-Tefsîru’l-vesît li’l-Kurâni’l-Kerîm. 10 Cilt. Kâhire: el-Metâbiü’l-Emîriyye, 1414/1993.
• Mustafa, İbrâhim vd. el-Muʻcemü’l-vasîṭ. Kahire: Mektebetü’ş-şürûki’d-devliyye, 4. Basım, 1425/2004.
• Nuveyrî, Şihâbuddîn. Nihâyetu’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Kahire: Dâru’l-Kütüb, 1423/2002.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. Muʻcemü’l-luġati’l-ʻarabiyyeti’l-muʻâsıra. b.y.: Âlemu’l-Kütüb, 2009.
• Râcihî, ‘Abdüh. et-Taṭbîku’n-naḥvî. Mektebetü’l-Me‘ârif, 1420.
• Saîdî, Abdülmüteâl. Buġyetü’l-îḍâḥ li telḫîsi’l-miftâḥ fî ʿulûmi’l-belâġa. 4 Cilt. Mektebetü’l-Âdâb, 17. Basım, 2005.
• Sekkâkî, Ebû Yakûb. Miftâhu’l-ulûm. çev. Zekeriya Çelik. İstanbul: Litera Yay., 2017.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Sirâcüddîn. Miftâḥu’l-ʿulûm. thk. Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmî, 2000.
• Sicilmâsî, Ebü’l-Kâsım. el-Menzeʿü’l-bedîʿ fî tecnîsi esâlîbi’l-bedîʿ. thk. ʿAlâl Gâzî. Rabat: Dârü’l-Maʿârif, 1401.
• Sübkî, Ebû Hâmid Bahâeddîn. ʻÂrûsu’l-efrâḥ fî şerḥi telḫîsi’l-miftâḥ. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1423.
• Şâib, Ahmed. el-Üslûb. Kahire: Mektebetü Nahda el-Mısriyye, 8. Basım, 1411/1991.
• Tehânevî, Muhammed Hâmid. Keşşâfü ıstılâḥâti’l-fünûn. thk. Ali Dehrûc. Lübnan: Mektebetü Lubnân, 1996.
• Ukberî, Ebu’l-Bekâ. Şerhu dîvâni’l-Mütenebbî. thk. Mustafa es-Sekâ vd. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Üşmûnî, Ali b. Muhammed Nureddin. Şerhu’l-üşmûnî ʿalâ elfiyeti İbn Mâlik. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1998.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-ḳâmûs. thk. Abdülfettâh el-Hulv. 40 Cilt. Kuveyt: Matbaʿatü Hükûmeti’l-Kuveyt, 1406/1986.
• Zürrumme, Ebü’l-Hâris. Dîvân. Beyrut: nş. Beşîr Yemût, 1352/1934.