Arap Dilinde Edat ve Bağlaç Kavramlarının Ele Alınması

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 3, 429 - 455, 13.12.2022

İbrahim Kocabıyık Yeliz Açar

https://doi.org/10.52115/apjir.1215539

Öz

Edatlar ve bağlaçlar isim ve fiil gibi tek başlarına anlamları olmayan ama kelimeler ve cümleler arasında bağlantıyı sağlayan yardımcı kelimelerdir. Şüphesiz cümlelerin ve metnin anlaşılması bu tür kelimelerin yerinde ve doğru kullanımına bağlıdır. Arapçada bu kelimeler çok fazla işleve sahiptir. Arapçadaki öğrenme zorluğu da bunların tam olarak kavranamamasından kaynaklanmaktadır. Ne yazık ki her dilde olduğu gibi Arapçada da bunların öğretimi geri planda kalmaktadır.
Bu çalışmada edat ve bağlaçların Arapçada lügat ve ıstılah manasında nasıl kullanıldıkları dil bilginlerinin yaptığı tanımlamalar ve açıklamalar ışığında ele alınmıştır. Özel bir edata ve bağlaca değinmeden genel itibariyle edat ve bağlaç hakkında fikir edinilmesi amaçlanmıştır. Konunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağlaması açısından bunların Türkçede kullanımlarına da değinilmiştir.
Edatlar ve bağlaçlar Türkçede görevli kelimeler sınıfında yer alıp diğer kelimeler ve cümleler arasında bağlantı kurarak cümleleri anlamaya yardımcı olurlar. Edatlar bağlaçlardan daha genel bir kavramdır. Bağlaçlar ayrı olarak ele alındığı gibi edat başlığı altında da incelenmiştir. Edatların lafızlar arasında anlam ilgileri kurma, bağlaçların ise bağlama görevleri ön plana çıkmaktadır. Arapçada da benzer görev üstlenen edat ve bağlaçlar isim, fiil ve harf şeklinde taksim edilen kelime çeşitlerinden harfe tekabül etmektedir. Burada kastedilen harfler hece harfleri olmayıp anlam ifade eden meʿânî harfleridir. Mana harfleri edat olmakla beraber edatlar sadece bunlardan ibaret değildir. Harf anlamı taşıyan isim ve fiillerden de edat olanlar vardır.

Anahtar Kelimeler

Arapça, Edat, Harf, Bağlaç, Kelime.

Handling the Concepts of Prepositions and Conjunctions in the Arabic Language

Öz

Prepositions and conjunctions are auxiliary words, such as nouns and verbs, that do not have meanings on their own, but provide a connection between words and sentences. Undoubtedly, the understanding of sentences and text depends on the appropriate and correct use of such words. In Arabic, these words have many functions. Learning difficulties in Arabic are also due to the inability to fully understand them. Unfortunately, as in every language, their teaching in Arabic remains in the background.
In this study, how the prepositions and conjunctions are used in the meaning of lexicon and terminology in Arabic is discussed in the light of the definitions and explanations made by linguists. It is aimed to get an idea about the preposition and conjunction in general without mentioning a special preposition and conjunction. In order to contribute to a better understanding of the subject, their use in Turkish is also mentioned.
Prepositions and conjunctions are included in the class of words in charge in Turkish and help to understand sentences by establishing connections between other words and sentences. Prepositions are more general than conjunctions. Conjunctions are studied separately as well as under the title of prepositions. The task of establishing semantic relations between the words of prepositions and the connecting tasks of conjunctions come to the fore. Prepositions and conjunctions, which have a similar function in Arabic, correspond to letters, which are word types that are divided into nouns, verbs and letters. The letters meant here are not syllabic letters, but me'ânî letters that have meaning. Although mana letters are prepositions, prepositions are not just about them. Nouns and verbs that have the meaning of letters also have prepositions.

Anahtar Kelimeler

Arabic, Preposition, Letter, Conjunction, Word.

Kaynakça

• ‘Abdu Rabbi, Mecdûlîn Merzûk Ahmed. Edevâtü’r-Rabt Nahviyye fî Luğati’l-İ‘lâmi’l-Filistiniyyi “Sahîfetü’l-Hayâti’l-Cedîde” Enmûzecâ. Filistin: Câmi‘atü Birzeit, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Birgivî, Mehmed. İzhâru’l-Esrâr fi’n-Nahv. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2009.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sihâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgaffûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi lil-Melâyîn, 4. Basım, 1987.
• Çörtü, Mustafa Meral. Arapça Dilbilgisi Nahiv. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., 23. Basım, 2020.
• Durmuş, İsmail. “Harf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/158-163. İstanbul, 1997.
• Dursun, Hüseyin. “Arap Dilinde Hurûfu’l-Me‘âniler ve Çok Anlamlılığa Etkisi (Necm Suresi İlk Yirmi Üç Ayet Örneği)”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 12 (2021), 225-244.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. İrtişâfu‟d-Darb min Lisâni‟l-‘Arab. thk. Receb Osman Muhammed. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1998.
• Ediskun, Haydar. Türk Dilbilgisi (Sesbilgisi, Biçimbilgisi, Cümlebilgisi). İstanbul: Remzi Kitabevi, 6. Basım, 1999.
• Enbârî, Ebu’l-Berakât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammded b. ‘Ubeydillâh. Esrâru’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1. Basım, 1999.
• en-Nemerî el-Kurtubî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta’ mine’l-Meʿânî ve’l-Esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-ʿAlevî - Muhammed Abdülbekîr el-Bekrî. Mağrib: Vizâratü ʿUmûmi’l-Evkâfi ve’l-Şuûni’l-İslâmiyyeti, 1967.
• Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, 2009.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbi’l-Luga. thk. Muhammed İvaz Mür‘ıb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasîi’l-Arabî, 1. Basım, 2001.
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed. Kitabu’l-‘Ayn. thk. Mehdî Mahzûmî - İbrâhîm Sâmirrâî. Dâru Mektebeti’l-Hilâl, ts. Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf Necâtî - Muhammed Ali en-Neccâr. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1. Basım, 1955.
• Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8. Basım, 2005.
• Hacibekiroğlu, Abdullah. Arap Dilinde Edatların Metinde Kurduğu Anlamsal İlişkiler. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Doktora Tezi, 2015.
• Hamîde, Mustafa. Nizâmu’l-İrtibât ve’l-Rabt fî Terkîbi’l-Cümleti’l-ʿArabiyyeti. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1. Basım, 1997.
• Hârizmî, Muhammed b. Ahmed b. Yusuf. Mefâtîhu’l-ʻUlûm. thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1989.
• Hassân, Temmâm. el-Beyân fî Revâ‘i-l-Kur’ân Dirâse Lugaviyye ve Uslûbiyye li’n-Nassi’l-Kur’ânî. Kahire: Âlemu’l-Kütub, 1. Basım, 1993.
• Hassân, Temmâm. el-Lüğatü’l-‘Arabiyyetü Ma‘nâhâ ve Mebnâhâ. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütübi, 5. Basım, 2006.
• Hengirmen, Mehmet. Türkçe Temel Dilbilgisi. Ankara: Başkent Repro, 5. Basım, 2006.
• Hudayr, Muhammed Ahmed. el-Edevâtu’n-Nahviyye ve Delâlâtuhâ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Mektebetü’l-Ancelo el-Mısriyye, 2001.
• Isparta, Ahmet. Metin Oluşturmada Edatların Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2010.
• İbn Bâbeşâz, Ebu’l-Hasen Tâhir b. Ahmed b. İdrîs. Şerhu’l-Mukaddimeti’l-Muhsibe. thk. Halid Abdülkerîm. Küveyt: Matbaatü’l‘Asriye, 1977.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Hasâis. thk. Muhammed Alî Neccâr. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütübi, ts.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Lumaʻ fi’l-ʻArabiyye. thk. Semih Ebû Muğlî. Ammân: Dâru’l-Mecidlâvî li’n-Neşr, 1988.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî. Sırru Sınâʿati’l-İʿrâb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2000.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya. Muʿcemu’l-Mekâyîsi’l-Luga. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hâcib, Ebû Amr Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yunus. Emâlî İbn Hâcib. thk. Fahr Sâlih Süleymân Kadâra. Ammân-Beyrut: Dâru’l-ʿAmmâr-Dâru’l-Ceyl, ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâluddîn Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh en-Nahvî. Muğni’l-Lebîb ‘an Kütübi’l-E’ârîb. thk. Mâzin el-Mübârek - Muhammed Ali Hamdullah. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 6. Basım, 1985.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâluddîn Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh en-Nahvî İbn. Şerhu Şuzûri’z-Zeheb fî Maʻrifeti Kelâmi’l-‘Arab. thk. Abdulğânî ed-Dakr. Suriye: eş-Şeriketu’l-Muttahide li’t-Tevzî’, ty.
• İbn Mâlik et-Tâî, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh el-Endelüsî el-Ceyyânî. Elfiyyetü’bni Mâlik fi’n-Nahv ve’s-Sarf. Mekke: Dâru’t-Teʿâvün, ts.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dârus-Sâdr, 1. Basım, ty.
• İbn Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. el-Usûl fî’l-Nahv. thk. ‘Abdulhüseyin el-Fetlî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, ts.
• İbn Usfûr el-İşbilî, Ebu’l-Hasen Ali b. Mü’min b. Muhammded b. Ali. Şerhu Cümel ez-Zeccâcî. thk. Fevvâz eş-Şiʿâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1998.
• İbn Ya‘îş, Muveffikuddin Ebu’l-Bekâ b. Ali. Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2001.
• Koca, Güler. Arap Dilinde Edatların İşlevselliği. Ankara: Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK, 6. Basım, 2019.
• Mahzûmî, Mehdî. Medresetü’l-Kûfe ve Menhecehâ fi Dirâseti’l-Luğati ve’n-Nahvi. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1958.
• Mansuroğlu, Mecdut. “Türkçede Cümle Çeşitleri ve Bağlayıcıları”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 3 (1955), 59-71.
• Murâdî, Ebû Muhammed Bedreddîn Hasen b. Kâsım b. Abdullah. el-Cene’d-Dânî fî Hurûfi’l-Me‘ânî. thk.
• Fahreddin Kabâve - Muhammed Nedîm Fâdıl. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1992.
• Müberred, Ebû Abbâs Muhammed b. Zeyd. el-Müktedab. thk. Muhammed Abdü’l-Hâlik Azime. Kahire, 1994.
• Ragıp el-İsfehânî, Ebu’l Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed. el-Müfradât fî Ğarîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Halîl ‘Aytânî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 6. Basım, 2010.
• Râşîd, Sâdık Halîfe. Devru’l-Harfi fî Edâi Maʻna’l-Cümle. Bingâzî: Câmi‘atu Kâryûnus, 1996.
• Sağîr, Mahmûd Ahmed es-. el-Edevâtü’n-Nahviyye fi Kütübi’t-Tefsîr. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 2001.
• Sibeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Kanber. el-Kitâb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-Hâncı, 1982.
• Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk.
• Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm. Kahire: Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmmetün lil-Kütübi, 1974.
• Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Hem‘u’l-Hevâmi‘ fî Şerhi Cem‘i-l-Cevâmi‘. thk. Abdülhamîd Hendâvî. Mısır: Mektebetü’t-Tevfikıyye, ts.
• Şelevbînî, Ebû Alî Ömer b. Muhammed b. Ömer b. Addillâh el-Ezdî. et-Tavtietü. thk. Yusûf Ahmed el-Mutavva‘. Kahire, 1981.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid el-Fârûkî. Mevsû‘atu Keşşâfi Istılâhâti’l-Funûn ve’l-‘Ulûm. thk. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1. Basım, 1996.
• Tüncî, Muhammed et- - Esmer, Râcî el-. el-Muʿcemu’l-Mufassal fî ʿUlûmu’l-Luga. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2001.
• Ukberî, Ebu’l-Bekâ Muhibbddîn Abdullah b. Hüseyn b. Abdullah. el-Lübâb fî ʻİleli’l-Binâ ve’l-İʻrâb. thk. Abdullah el-Nebhân. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1995.
• Ürün, Ahmet Kazım. Arapçada Bağlaçlar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
• Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 2. Basım, 2007.
• Yavuz, Serdar. Türkiye Türkçesi Ağızlarında Bağlaçlar. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Doktora Tezi, 2010.
• Yüksel, Ahmet. “Arap Dilinde Me‘âni’l-Hurûf İlmine Dair Literatür Çalışmaları”. EKEV Akademi Dergisi 8/20 (Yaz 2004), 295-306.
• Zebidî, Muhammed b. Muhammed Murtaza. Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Mecmûʿatün mine’l-Muhakkıkîn. Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zeccâcî, Ebu’l-Kâsım Abdurrahmân b. İshâk. el-Îdâh fî ‘İleli’n-Nahv. thk. Mâzin el-Mübârek. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 3. Basım, 1979.
• Zeccâcî, Ebu’l-Kâsım Abdurrahmân b. İshâk. Hurûfu’l-Me‘ânî. thk. Ali Tevfîk el-Hamed. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1984.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Umer b. Ahmed. el-Mufassal fî San‘ati’l-İ‘râb. thk. Ali Ebû Mulhîm. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1. Basım, 1993.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Umer b. Ahmed. Esâsu’l-Belâğa. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Güncel Türkçe Sözlük. TDK. Erişim 20 Ekim 2022. https://sozluk.gov.tr/
• Güncel Türkçe Sözlük. TDK. Erişim 11 Ekim 2022. https://sozluk.gov.tr/
• Sırma, İhsan Süreyya. “II. Abdülhamid'in Çin Müslümanlarını Sünnî Mezhebine Bağlama Gayretlerine Dâir Bir Belge”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi [Ord. Prof. İ. Hakkı Uzunçarşılı Hâtıra Sayısı] 32 (1979), 559-562.
• Tahirü’l-Mevlevî. Matbuat Âlemindeki Hayatım İstiklal Mahkemesi Hatıraları. Haz. Nurcan Boşdurmaz, İstanbul: Büyüyenay yayınları, 2016.
• Temel, Mehmet. “Atatürk Devrimlerinin Çin Aydınlarınca Algılanışı ve XX. Yüzyılın İlk Yarısındaki Türkiye-Çin İlişkilerine Yansıması”. Türkiyat Araştırmalar Dergisi 21 (2007), 105-123.
• Toros, Taha. “Çin’e Giden Nasihat Heyeti”. Yakın Tarihimiz 19 (Nisan 1982).
• Yavuz, Hakan. “Pan-İslamizmin Yanlış Yorumlanması- Bir Değerlendirme Yazısı”. Türkiye Günlüğü 17 (1991).