Mekkî b. Ebî Tâlib’in Nesih Konusuna Yaklaşımı: “el-Hidâye” Örneği

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 193 - 207, 20.08.2023

Fatih Çardak

https://doi.org/10.52115/apjir.1328453

Öz

Nesih konusu, geçmişten günümüze kadar tartışmalı bir konu olup bu konuda farklı görüşler ortaya atılmış ve ihtilaflar meydana gelmiştir. Kur’ân’da neshi kabul edenler olduğu kadar, karşı görüş beyan edenler de olmuştur. Bu makalede, hicri 4. asırda yaşamış olan ve ağırlıklı olarak kırâat ve tefsir âlimi olarak bilinmekle birlikte diğer İslâmî ilimlerde de rüsuh sahibi olan Mekkî b. Ebî Tâlib’in nesih anlayışı incelenmiş ve bu konudaki değerlendirmelerine temas edilmiştir. Neshe dair ortaya atılan tanımlar ışığında özellikle el-Hidâye isimli eserinden istifade edilerek ve bu eserde yer verdiği görüşlerden yola çıkılarak neshe yaklaşımı ve kullanımı tespite çalışılmıştır. Çalışma esnasında Kur’ân’da bazı âyetlerin âyeti veyahut sünneti nesh ettiğine dair örnekler görülmüş ve âyetler arasında da karşılaştırma yapılarak muhtemel anlamlara yer verilmiştir. Çalışmanın amacı, Mekkî’nin nesih konusuna yaklaşımını ve bunu eserine nasıl yansıttığını görmektir. Mekkî’nin neshi kullanımını görmek amacıyla tefsir eseri olan el-Hidâye’si gözden geçirilmiş, bu eserde neshe konu olabilecek bazı âyetler incelenmiştir. Aynı zamanda müellifin el-Îzah li nâsihi’l-Kur’ân ve mensûhıhî isimli eseri de başlıca kaynak olmuştur. Mekkî’ye ait olan el-Hidâye isimli eser, Kur’ân ilimlerinden istifade edilerek hazırlanmış çok yönlü bir eserdir. Bu eserde nesih konusu da işlenmiş ve bu konuda birçok âyete ulaşma imkanı olmuştur. Bu bakımdan zengin bir içeriğe sahip olan eserde, gerek neshe konu olan âyetleri, gerekse bu konudaki görüşleri görmek ve açığa çıkarmak mümkün olmuştur.

Anahtar Kelimeler

el-Mekkî, Tefsir, el-Hidâye, Âyet, Nesih.

Kaynakça

• Akakuş, Recep. “İlm-i Kıraat Otoritelerinden: İmam Cezerî ve Torunu Kasımpaşa”. Diyanet İlmi Dergi 26/4 (Aralık 1990), 3-31.
• Akaslan, Yaşar. “Endülüs’ün Kıraat İlmindeki Yeri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 19/1 (Mart 2019), 107- 139.
• A'rab, Said Ahmed. el-Kurrâ ve'l-kırâat bi'l-Mağrib. Beyrut: Daru'l-Garbi'l-İslâmî, 1990.
• Altıkulaç, Tayyar. “Mekkî b. Ebû Tâlib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 28/575. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• el-Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyin. Meâlimü’t-tenzil. thk. Halid Abdurrahman el-Akk (Beyrut: Daru’l-Marife, 1992.
• Çetin, Abdurrahman. “Nesh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 32/586. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ebû Katâde, en-Nâsih ve’l-mensûh. thk. Hatim Salih ed-Dâmin. Bağdat: Müessesetü’r-Risale, 1998.
• el-Edinne, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü’l-müfesssirîn. thk. Süleyman b. Salih el-Huzzî. Medine: Mektebetü’lUlum ve’l-Hıkem, 1997.
• Ferhat, Ahmed Hasan. Mekkî b. Ebî Tâlib ve tefsîru’l-Kur’ân. Ammân: Dâru’l-Furkân 1997.
• İbn Beşküvâl, Ebu’l-Kâsım Halef b. Abdilmelik. Kitâbu’s-Sıla fî târîhi eimmeti’l-Endelüsî ve ulemâihim ve muhaddisihim ve fukahîhim. nşr. es-Seyyid İzzet el-Attâr. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, 1966.
• İbnü’l-Cezerî Şemsuddin Ebü'I-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Ali. Ğâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Daru’l-Kütübi’İlmiyye, 2005.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Said. Fezâʾilü'l-Endelüs ve ehlihâ. nşr. Selâhaddin el-Müneccid. Beyrut: Daru’l-Kütüb’l-Cedid, 1387/1968.
• Kayapınar, Durmuş Ali. Mekkî ibnü Ebî Tâlib el-Kaysî Asrı-Hayatı ve Eserleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1986.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhamme. Tefsiru Mâverdî “en-Nüketü ve’l-uyûn”. thk. es-Seyyid İbn Abdi’l-Maksûd.
• Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, ts.
• Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib. el-izâh linâsihi’l-Kur’âni ve mensûhıhî. thk. Ahmed Hasan Ferhat. Cidde: Daru’lMinare, 1986.
• Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib. el-Hidâye ilâ bülûgı’n-nihâye. thk. eş-Şâhid el-Buşeyhî. vd. Şarika: Mecmûatü Buhûsi’l-Kitâbî ve’s-Sünne, Câmiatü’ş-Şârika, 2008.
• Özdeş, Talip. Kur’an ve Nesih Problemi. Ankara: Fecr Yayınevi, 2018.
• Öztürk, Mahmud Şevket. Mekkî b. Ebî Tâlib ve el-İbâne an Meâni’l-Kırâât Adlı Eseri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• es-Semerkandî, Ebu’l-Leys. Bahru’l-ulûm. y.y., ts.
• es-Suyûtî, Celaleddin. Buğyetü’l-vuât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nühât. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. Lübnan: Mektebetü’l-asrıyye, t.y.
• et-Taberî, Muhammed İbn Cerîr Ebû Ca‘fer. Câmiu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’an. thk. Ahmed Muhammed Şakir.
• Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• ez-Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Osman. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü'l-meşâhir ve'l-a'lâm. thk. Beşşar Avvad Ma'ruf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
• ez-Zührî, İbn Şihâb. en-Nâsih ve’l-mensûh. thk. Hatim Salih ed-Dâmin. Müessesetür’Risâle, 1998.