İbn Atıyye ve Ebû Hayyân’ın Tefsirlerinde Bakara Sûresi'ndeki İstihzâ ile Tevriye ve Kinâye Sanatı

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 208 - 216, 20.08.2023

Mehmet Emin İlhan

https://doi.org/10.52115/apjir.1332212

Öz

İstihzâ (إستهزاء) kelimesinin çoğunlukla meallerde ve tefsirlerde, münafıkların alay etmelerine karşılık ‘Allah’da onlarla alay eder’ şeklinde kelimenin gerçek anlamıyla yer aldığı görülmektedir. Alay etmek, olumsuz bir fiil olmakla birlikte insanlar açısından düşünüldüğünde mümkün olmakla birlikte yaratıcı açısından düşünüldüğünde böyle bir fiilin gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Alay etmek, insanlara has olumsuz bir durumu ifade ettiğinden böyle bir fiili yaratıcıya atfetmek yaratıcıyı insanla eşdeğer hale getirmek olacağından asla uygun değildir. Yaratıcı, insanla alay edecek varlık da değildir insan seviyesine düşecek bir varlık da değildir. O halde bu durum farklı bir şekilde ifade edilmelidir. Bunun insanî vasıflarla açıklanmasının vahyin indiriliş amacına da uygun olmayacağı açıktır. Bu makalede İbn Atıyye ve Ebû Hayyân’ın istihzâ meselesini nasıl ele aldıklarından yola çıkarak farklı bir açıdan konuya bakmaya çalıştık. Kur’an’da yer alan bu ifadenin Arap Dili açısından hangi söz sanatlarıyla irtibatlı olabileceği incelenmiştir. İstihzâ ifadesinin anlam bakımından durumunu, nasıl ele alındığını incelediğimiz bu çalışmamızda İbn Atıyye ve Ebû Hayyân örnekliğinde ilmî istifadeye bir nebze katkı sunmak için gayret ettik. Tevriye ve kinâye sanatı ile istihzâ ifadesinin edebî sanatla ilgisini ele almak suretiyle farklı bir akademik bakış açısı sunmayı amaçladık. Dilin inceliklerini bilmenin, doğru anlama açısından önemini dile getirirken, aynı zamanda Kuran'ın mesajının doğru anlaşılmasına da katkı sağlamaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

İstihzâ, Bakara Sûresi, Kinâye, Tevriye, İbn Atıyye, Ebû Hayyân

Kaynakça

• Aktaş Hasan, Modern Türk Şiirinde Edebî Sanatlar, Konya: Çizgi Kitabevi, 1. Basım, 2002.
• Atîk Abdulaziz, İlmu'l-Beyân, Beyrut: Dâru'n-Nahdati'l-Arabiyye, 1983.
• Aydın Mustafa, Arap Dili ve Belâgatında Bedî İlmi ve Sanatları, İstanbul: İşaret Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Durmuş İsmail, “Kinâye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Durmuş İsmail, “Tevriye” TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ebû Hayyân el-Endelusî Muhammed b. Yusuf b. Hayyân, el-Bahru’l-Muhît fi’t-Tefsîr, (Thk. Sıtkı Muhammed Cemil), Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1999.
• Ebû Hayyân el-Endelûsî Muhammed b. Yusuf b. Hayyân, İrtişâfu’d-Darb min Lisâni’l-Arab, (Thk. Receb Osman Muhammed) Kahire: Mektebetu’l-Hancı, 1. Basım, 1998.
• el-Askerî Ebû Hilâl Hasen b. Abdullah, Mu’cemu’l-Furûku’l-Lugaviyye, (Thk. Beytullah Beyât), Muesssestu’n-Neşri’l- İslâmî, 1992.
• el-Câhız Amr b. Bahr el-Kenânî, el-Beyân ve’t-Tebyîn, (Thk. Abdusselâm Harun), Kahire: Mektebetu’l-Hancı, 7. Basım, 1998.
• el-Ferâhidî Halil b. Ahmed, Kitabu’l-Ayn, (Thk.) Abdulhamid Hindâvî, Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2003.
• el-Hatîb Nâile, et-Tevriye fi’l-Kur’ân, 21 Ekim 2022, https://mawdoo3.com/( , التوریة_في_القرآنErişim Tarihi: 26 Haziran 2023).
• er-Râgıb el-Isfehânî Huseyin b. Muhammed, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, (Thk.) Mustafa el-Bâz, Mektebe Nezzâr Mustafa el-Bâz, 2009.
• er-Rummânî Ali b. İsâ b. Ali, en-Nuket fî Îcâzi’l-Kur’ân, (Thk. Muhammed Halefullah-Muhammed Zağlûl), Kahire: Dâru’l-Meârif, 3. Basım, 1976.
• es-Sîbeveyh Osman b. Kanber, el-Kitâb, (Thk. Abdusselâm Muhammed Harun), Kahire: Mektebetu’l-Hancı, 3. Basım, 1977.
• ez-Zemahşerî Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer, Tefsîru’l-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl, (Thk. Halîl Şeymâ), Beyrut: Dâru’lMarife, 3. Basım, 2009.
• İbn Atıyye Abdulhak b. Gâlib b. Atıyye, el-Muharreru’l Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, (Thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed), Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1. Basım, 2001.
• Kâsım Muhammed Ahmed - Dîb Muhyiddîn, Ulûmu'l-Belaga (el-Bedî' ve'l-Beyân), Lübnan-Trablus: Muessesetu’lHadîse, 1. Basım, 2003.