TARİHSEL ARKA PLANLI YÜZYIL OKUMALARI –I: ÖMER NASUHİ BİLMEN’İN BÜYÜK TEFSİR TARİHİ/TABAKATÜ’L MÜFESSİRÎN ADLI ESERİNİN İLK ÜÇ TABAKASI

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 298 - 329, 20.12.2023

Bilal Deliser

https://doi.org/10.52115/apjir.1352538

Öz

Tefsirin bir ilim olarak gelişimini ve bugüne nasıl gelindiğini görebilmek için onu tarihin içinde okumak daha doğru bir yaklaşım olsa gerekir. Bu vesile ile değişen zaman ve mekânın Kuran’ı yorumlama üzerinde ne gibi etkileri olduğu daha rahat görülebilir. Bu rahat görünümü sağlayan yöntemlerden biri ve belki de en önemlisi yüzyıllık zaman dilimli tabakat/biyografi kitaplarıdır. Tefsir alanında Ömer Nasuhi Bilmen’in (öl. 1883/1971), Büyük Tefsir Tarihi/Tabakâtü’l-Müfessirîn eseri bu alanda Türkçe olarak yazılmış olanların son örneğidir. Bu çalışmada tefsir tarihi yazım tarzlarına kısaca değinildikten sonra, Ömer Nasuhi Bilmen’in hicrî olarak 14 tabakadan oluşan bu eserinin ilk üç tabakası tarihsel arka planlı yüzyıl okumaları ile tahlil edilmiştir. Hicrî ilk üç yüzyılın İslâm bilim ve kültür tarihi açısından önemi yadsınamaz. Çalışmada, sahâbe, tâbiîn ve tebe-i tâbiîn’in tefsir özellikleri ortaya çıkarılmaya çalışılırken bu dönemlerin tarihsel sınırlarının belirlenmesine de gayret gösterilmiştir. Aynı zamanda tabakalarda verilen bilgiler yeni bir okuma biçimiyle tefsir bilim tarihine hizmet edecek şekilde yorumlanarak sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tarih, Yüzyıl, Tabakât, Tefsir Tarihi, Ömer Nasûhî Bilmen

Teşekkür

İlginizi bekler, çalışmalarınızda başarılar dilerim...

Kaynakça

• Akbaş, Mustafa Yasin. Hadis Edebiyatında Kitâbu’t-Tefsîrler ve Taberî Tefsiri ile Karşılaştırılması. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Aydar, Hidayet. “Hicrî İkinci Asra Panoramik Bakış”. Hicrî İkinci Asırda İslâmî İlimler-1, ed. Hidayet Aydar vd. Ankara: İksad Uluslararası Yayınevi, 2022.
• Baş, Erdoğan “Kur’an İlimlerinin Doğuşu ve Tarihi Gelişimi (İlk Dört Asır)”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları, III. İstanbul: İslâm İlimleri Araştırma Vakfı (İSAV, 2002.
• Bekiroğlu, Harun. Tefsir Metodolojisi Açısından el-Burhân ve el-İtkân. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi: Tabakâtü’l-müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yay., 1973.
• Birışık, Abdulhamit. “İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usül –V”. Temel İslâm İlimlerinin Ortaya Çıkışı ve Birbirleriyle İlişkileri, Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı. İstanbul: y.y., 2014.
• Birışık, Abdulhamit. “Tabakat “(Tefsir). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/290-291. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bulut, Ali. Filolojik Tefsir Doğuşu ve Öncüleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları (İFAV), 2023.
• Cerrrahoğlu, İsmail. “İbn Cüreyc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/404-406. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Cevdet Bey, Bergamalı. Tefsir Usûlü ve Tarihi. sad. Mustafa Özel. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2002.
• Çiçek, Mehmet. “Edirnevî’nin Ṭabaḳâtü’l-Müfessirîn Adlı Eserinin Tefsir Tabakât Literatüründeki Yeri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/41 (2020), 116-142.
• Dağ, Mehmet. “Kıraat İlminin Akademik Serencamı -Araştırma Mantığı ve Biçimi Üzerine-”. Ekev Akademi Dergisi 17/56 (Yaz 2013), 311-322.
• Dağbaşı, Gürkan. “Abbâsî Dönemi Çeviri Faaliyetleri”. Eskiyeni 27 (2013), 178-187.
• Deliser, Bilal. “Hicrî 8. Asra Kadar Kur’an İlimleri, el-Burhân’ın Yazılış Amacı ve Yöntembilim Oluşturma Çabaları Üzerine”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2016), 1-23.
• Deliser, Bilal. “Tarih Felsefesi ve Metodolojisi, Biyografik Tarih Yazımı Çerçevesinde, Tefsir Tarihi Yazımı Açısından Şemsüddîn Muhammed B. Ali Ed-Dâvûdî ve “Tabakâtü’l-Müfessirîn” Adlı Eseri”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (2015), 182-203.
• Deliser, Bilal. “Tefsir Tarihine Konulu Yönelişler ve Konulu Tefsir -Eleştirel Yaklaşım”. Universal Journal Of Theology 3/1 (2018), 16-38.
• Deliser, Bilal. Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2020.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü ve Tarihi. İstanbul: İFAV, 1998.
• Derveze, İzzet. Kur’ânu’l-Mecîd. çev.Vahdettin İnce. İstanbul: Ekin Yayınları, 1997.
• Edirnevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü’l-müfessirîn, thk. Salih b. Muhammed el-Hızzî. Medine: Mektebetü’l- ‘Ulûm ve’l-Hikem, 1997.
• Emin, Ahmed. Duha’l-İslâm. Beyrut: Dâr'ul-Kütübi'l-‘Arabiyye, ts.
• Emin, Ahmed. Fecru’l-İslâm. b.y.: Şeriketü’t-Tıbâati’l-Fenniyyeti’l-Müttehıde, 1975.
• Fayda, Mustafa. “Hulefâ-yi Râşidîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/324-338. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Hamidullah, Muhammed. Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemmâm İbn Münebbih. çev. Kemal Kuşçu. İstanbul: Beyan Yayınları, 2013.
• Hamidullah, Muhammed. Kur’an Tarihi, çev. M. Sait Mutlu. Ankara: DİB Yayınları, 1991.
• İbn Âşur, Muhammed Fâzıl. Ana hatlarıyla Tefsir Tarihi. çev. Bahattin Dartma-Ömer Pakiş. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Zeki Kadiri Ugan. İstanbul: M.E.B Yay., 1989.
• İbn Nedim, Fihrist. Beyrut: Dâru’l-Mâ’rife, 1997.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîmin Nüzûlü ve Kıraatı. Konya: Nedve Yayınları, 1974.
• Karagöz, Mustafa. Dilbilimsel Tefsir ve Kur’an’ı Anlamaya Katkısı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Mertoğlu, Mehmet Suat. "Süyûti". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/198-201. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Okumuş, Mesut. “Darülfünun İlahiyat Fakültesi Muallimi Cevdet Bey ve "Tefsir Tarihi" Adlı Eserinin Tefsir Tarihi Yazıcılığındaki Yeri”. Darülfünun İlahiyat Sempozyumu. İstanbul: yy., 2010.
• Özaydın, Abdulkerim. “Asr-ı Saâdet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/501. İstanbul: TDV Yayınları,1991.
• Özcan, Esat. “Tefsir Tabakât Eserleri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/44 (Temmuz-Aralık 2020), 66- 87.
• Özdemir, Mehmet. Tarihte Müslümanlar. Ankara: Otto yayınları, 2020.
• Özpınar, Ömer. “Teşekkül Sürecinde Hadis-Fıkıh İlişkisi Üzerine”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi] 20 (2005), 129-150.
• Salih, Subhi. Kur’an İlimleri. çev. M. Said Şimşek. Konya: Hibaş Yayınları, ts.
• Serinsu, Ahmed Nedim. Kur’an’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzul’ün Rolü. İstanbul: Şule Yayınları, 1994. Serinsu, Ahmet Nedim. Tefsir Tarihi Atlası ve Uygulamalı Haritaları. Ankara: Grafiker Yayınları, 2019. Süyûtî. Tabakâtü'l-müfessirîn. thk, Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1976.
• Şentürk, Mustafa. “Kâsım el-Kaysî’nin Târîhu’t-tefsîr Adlı Eseri ve Tefsir Tarihi Yazını Açısından Değeri”. Harran İlahiyat Dergisi 46 (Aralık 2021), 18-33.
• Temel, Enes. “Tabakâtü’l-Müfessirîn Literatürünün Müfessir Kimliğinin Tespitine Katkıları–I: Süyûtî’nin Tabakâtü’l-Müfessirîn’i Bağlamında Tematik ve Metodolojik Bir İnceleme”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/1 (2023), 381-420.
• Yaran, Rahmi. “Ömer Nasuhi Bilmen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/162-163. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/371-375. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbâsîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/31-48. İstanbul: TDV Yayınları, 1988. Yiğit, İsmail. “ Emevîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/87-104. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. Zehebî, Muhammed Hüseyn. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, ts.
• Zerkânî, Muhammed Abdu’l-Azîm. Menâhilu’l-İrfân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Zerkeşî, Muhammed b. Bahadır Bedreddin. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.