İDEOLOJİK TEOLOJİ AÇISINDAN KURBANIN SEMBOLİK DEĞERİ

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 70 - 104, 24.04.2024

Bayram Çınar

https://doi.org/10.52115/apjir.1425113

Öz

Dînî bir kavram olarak derin kökleri olan kurban, bugün dînî içeriğinin çok ötesinde politik bir araca dönüştürülmüştür. Farklı kültürlerde farklı uygulamalara rastlansa da günümüzde kurban devletin hegemonya alanının korunmasının bir aracı haline getirilmiştir. Çalışmamız kurbanın tarih içerisindeki bu yolculuğu hakkındadır. Teolojiden, politik teolojiye kurban seremonisinin izleğine ilişkin bir arama çabasıdır. Çalışmada cevabını aradığımız temel sorular şöylece sıralanabilir: Kurban dini bir seremoni olarak ne ifade eder? Kurban kültü mitolojik unsurlar da barındırır mı ve bu unsurlar tarafında desteklenmiş midir? Kurban, sosyal alanda hangi anlamlara karşılık gelir? Sosyal parkurda Kurban bu denli derin kökleri nasıl edinebilmiştir? Kurbanın bu denli derin köklere sahip olması onun politik bir araca dönüştürülmesinde belirleyici olmuş mudur? Çalışmamız, dünyanın farklı bölgelerinde farklı biçimlerde ortaya çıksa bile, Kurban ritüelinin kümülatif amaç ve hedef birliğini ortaya çıkarmaya dönüktür. Farklı dînî pratiklerde bu yapının nasıl işlendiğine ilişkin örnekler verilmiştir. Kurban ibadetinin İslam dinindeki uygulama biçimine ise çalışmamızda ekstra bir vurgu yapılmamış ve bu öne çıkarılmak istenmemiştir. Zira görüşümüze göre kurban, din kurumunun siyasi bir araca dönüştürülmesinin bir örneğidir. Kurban seremonisi ile bağlantılı olarak gösterilmeye çalışılan modern dönemlerde yoğunluk kazanan din sömürüsüdür.

Anahtar Kelimeler

Teoloji, Kurban, İdeolojik Teoloji, Politik araç, Sembol

Etik Beyan

Çalışmam etik beyan gerektiren bir araştırma değildir.

Kaynakça

• Abdullah, Altuncu. 2014. ”Sümer Mitolojisi Bağlamında Otorite Tarafından Şekillendirilen İbadet ve Törenler .”Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1): 141-165.
• Abdülkadir, İnan. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Ahmet Yaşar, Ocak. Türk Folklorunda Kesik Baş . Ankara : Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 1989.
• Ahmet, Gökbel. ”Türk Halk İnançlarında Din ve Din Anlayışı (Kurban Kültü Örneği).” Düzenleyen: 20-21 Kasım 1998 Konya) (Sempozyum. Dinler Tarihi Araştırmaları II. Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 1998: 257-270.
• Ahmet, Güç. Çeşitli Dinlerde ve İslam’da Kurban. İstanbul: Düşünce Kitabevi. 2003.
• Ali Murat, Daryal. Kurban Kesmenin Psikolojik Temelleri. İstanbul: M.Ü.İ. F.V Yayınları, 1994.
• Ali Rafet, Özkan. Dinlerde Kurban Kültü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
• Annemarie, Schimmel. Halifenin Rüyaları, İslam’da Rüya ve Rüya Tabiri. İstanbul: Kabalcı Yayınları. 2005.
• Atilla, Batmaz.”Urartu Dininde Kurban Kavramı ve Kurban Uygulamaları .”Belleten (Türk Tarih Kurumu) 77 (280), 2013: 801-832.
• Bahaddin, Ögel. Türk Mitolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 1993.
• Faruk, Çolak.”İnsan Kurban Etme Konulu Bir Kıbrıs Türk Efsanesi Hakkında Karşılaştırmalı Bir Araştırma.”Türklük Bilimi Araştırmaları (19)2006: 293-306.
• Ferhat, Akdemir.”Feuerbach’ın Antropolojik Ateizmi ve Teistik Açıdan Değerlendirilmesi .”Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (14-15),2003: 341-357.
• Fuat, Bozkurt. Türklerin Dini. İstanbul: Cem Yayınları, 1995.
• George, Lasebikan Latunji. ”Eski Ahid’de Kurban ( trc.: Ahmet Güç ).”Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (7) 1998: 575-586.
• Gürbüz, Erginer. 1997. Kurban, Kurbanın Kökenleri ve Anadolu'da Kanlı Kurban Ritüelleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hakan, Olgun.”İbadet, Ritüel ve Kurban.”Milel ve Nihal: İnanç, Kültür Ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 3 (2) 2016: 82-99.
• Hüseyin, Atay.”Kurban Bayramı ve Felsefesi.”Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (1) 1969: 277-284 .
• İbrahim Hakkı, Kaynak.”Dinlerde Kutsal Zaman ve Mekânın Tarihsel Yapısının fenomonolojik Algısı.”Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (39) 2016: 443-455.
• İsmail, Narin. 2009. ”Kur’an ve Sünnet Açısından Kurban İbadeti.” İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı (Doktora Tezi).
• James George, Frazer. Altın Dal: Dinin ve Folklorun Kökleri. Çeviren Mehmet H. Doğan. Cilt 2. İstanbul: Payel Yayınevi, 2004.
• Karl, Popper. The Logic of Scientific Discovery. London and New York: Routledge, 2005.
• Kaşgarlı Mahmut. Dîvânü Lûgati’t-Türk. Çeviren Besim Atalay. Cilt 4. Ankara,1985.
• Ludwig, Feuerbach. Geleceğin Felsefesinin İlkeleri. Çeviren Oğuz Özügül. İstanbul: Ara Yayınları, 1991.
• Michael, Argyle.”İbadet ve Dua ( trc.: Mustafa Koç) .”Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (21) 2006/2: 317-338.
• Mihaly, Hoppal.” Sibirya Şamanizm’inde Doğa Tapanımı( trc.: Gürbüz Erginer).”Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 41 (1) 2001 : 209-225.
• Mircea, Eliade. Demirciler ve Simyacılar. Çeviren Mehmet Emin Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2003.
• Mircea, Eliade.Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. Çeviren Ali Berktay. Cilt 3. İstanbul: Kabalcı Yayınevi,2003.
• Mircea, Eliade. Ebedi Dönüş Mitosu. Çeviren Ümit Altuğ. Ankara: İmge Yayınevi, 1994.
• Muazzez, İlmiye Çığ Kur'an, İncil ve Tevrat'ın Sümer'deki Kökeni. İstanbul: Kaynak Yayınevi, 2005.
• Muazzez, İlmiyeÇığ. ”Kutsal Kitapların Sümer'deki Kökleri.”Bilim ve Ütopya Dergisi (9)1995: 11-16.
• Mustafa, Koç.”Ölüm Korkusu Üzerine Kuramsal Açıdan Psikolojik Bir Değerlendirme.”Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (6) 2002 : 7-20.
• Mustafa, Koç.”Ölümsüzlük Arzusu ve Birey Üzerindeki Etkileri.”EKEV Akademi Dergisi 2 (3) 2000: 61-69.
• Nermin, Öztürk.”İlahi Dinlerde Yemin, Keffaret ve Kurban.”Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (13) 2002: 167-192.
• Oliver, Leaman. İslam Estetiğine Giriş. Çeviren Nuh Yılmaz. İstanbul: Küre Yayınları, 2012.
• Orhan, Hançerlioğlu. Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Ömer, Budda A. Hilmi.”Sami Dinlerde Kurbanın Mahiyeti ve Faaliyeti.”Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 2 (8) 1928 : 28-49.
• Ömer, Budda A. Hilmi.”Sümmer Dininin, Babil, İbranî, İslâm Dinler Üzerinde Yaptığı Tesirler: Tufan Hikâyesi ( İbranî ve İslâm Dinlerinde II ).”Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası, 5 (24) 1932: 33-45.
• Ömer, Budda A.Hilmi.”Sümmer Dininin, Babil, İbrani, İslâm Dinleri Üzerinde Yaptığı Tesirler: Tufan Hikâyeleri ( İbrani ve İslâm Dinlerinde I ).”Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 5 (23) 1932: 53-64.
• Rene, Girard. Şiddet ve Kutsal. Çeviren Necmiye Alpay. İstanbul: Kanat yayınları, 2003.
• Sabri, Erturhan.”Zekât ve Kurbanda Kıymet Ödemesi.”Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1) 2006: 13-47.
• Selahaddin, Bekki.”Çorum-Dodurga’da Bir İnanç Merkezi: Mehmet Dede Tekke Köyü Ve At Kurbanı .”Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (47) 2008: 93-110.
• Selahaddin, Bekki.”Nevruz - Kurban İlişkisi ve Kurbana Bağlı Olarak Yapılan Rit'ler-Pratikler.”Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 10 (29) 2004.: 11-18.
• Selahaddin, Bekki.”Türk Mitolojisi'ndeki Kurban.”Akademik Araştırmalar: Sosyal Bilimler Dergisi 1 (3) 1996: 16-28.
• Sibel, Turhan Tuna.”Tevrat'la Kurân'da Kurban Kıssası ve Dalaman'da Bu Kıssanın Sözlü Geleneğe Yansımaları.”Millî Folklor (86) 2010 (22.yıl) : 30-42.
• Suzan, Akkuş Mutlu.”Eski Mezopotamya’da Beddua ve Felaketlerden Korunma Ritüelleri .”Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi (9) 2014: 278-293.
• Şinasi, Gündüz.”Eski Harran’da Sihir ve Büyü Ritüeli Olarak Kurban.”Milel Ve Nihal: İnanç, Kültür Ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 2 (1) 2004: 5-11.
• Tuncer, Gülensoy. Orhun'dan Anadolu'ya Türk Damgaları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1989.
• Wahju Satria, Wibowo.”Jesus as Kurban Christology in the Context of Islam in Indonesia.” Vrije University of Amsterdam ( Ph.D. dissertation), 2014.