Fârâbî’de İlk Bilgilerin Kaynağı ve Doğuştan Bilgi Sorunu: John Locke ile Karşılaştırmalı Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 46 - 69, 24.04.2024

Muhammed Enes Demir

https://doi.org/10.52115/apjir.1437232

Öz

Tüm diskürsif bilginin istinat ettiği ilk bilgilerin nereden ve nasıl kazanıldığı felsefî bakımdan önemli bir inceleme konusudur. Çalışmada öncelikle ilk Müslüman sistem filozofu olan Fârâbî’nin ilk bilgilerin kaynağı konusundaki düşünceleri ele alınarak bir kanaate ulaşılmaya çalışılmıştır. Ardından, İngiliz empirizminin kurucularından John Locke’un, skolastik düşünceye karşı çıkarak geliştirdiği doğuştan ideler kabulüne yönelik eleştirileri incelenmiştir. Ayrıca filozofun bilgi felsefesinin genel bir tasviri verilmiştir. Elde edilen bulgular üzerinden iki filozofun konuya dair görüşlerinin bir karşılaştırması yapılmıştır. Sonuç olarak; her iki filozofun da bilginin malzemelerinin duyumdan geldiği konusunda benzer düşündüğü ve insanda doğuştan bilgi bulunduğunu kabul etmediği tespit edilmiştir. Ancak Locke’ta bilgi edinimi dış bir sebebe değil, bireye bağlanırken Fârâbî’ye göre ilk makullerin husulü için Faal Akl’a ihtiyaç vardır. Bu nedenle, aşkınsal bir yan olarak, Fârâbî’de duyumla başlayan bilgi edinme süreci Faal Akıl ile ittisale uzanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Fârâbî, John Locke, İlk Bilgiler, Bilginin Kaynağı, Doğuştan Bilgi

Etik Beyan

Makale dosyasında mevcuttur.

Destekleyen Kurum

Bulunmuyor.

Proje Numarası

Bulunmuyor.

Teşekkür

Bulunmuyor.

Kaynakça

• Akkanat, Hasan. Klasik Dönem İslam Felsefesinde Tümeller: İbn Sînâ Eksenli Bir Çözümleme. Adana: Karahan Kitabevi, 1. Baskı, 2016.
• Aristoteles, Ἀναλυτικὰ, nşr. William David Ross. Oxford: Clarendon Press, 1. Baskı, 1949.
• Aristoteles. İkinci Çözümlemeler. çev. Ali Houshiary. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 6. Baskı, 2022.
• Aristoteles. Metafizik. çev. Yasin Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 5. Baskı, 2018.
• Aristoteles. Organon IV: İkinci Analitikler. çev. Hamdi Ragıp Atademir. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
• Aristoteles. Ruh Üzerine. çev. Ömer Aygün - Yasin Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 3. Baskı, 2021.
• Aristotle. Posterior Analytics. çev. Jonathan Barnes. Oxford: Clarendon Press, 2. Baskı, 1993.
• Ayers, Michael Richard. Locke: Epistemology and Ontology. 2 cilt. Londra: Routledge, 1991.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Tarihi. İstanbul: Say Yayınları, 11. Baskı, 2021.
• Dunn, John. Locke. çev. Hakan Gür. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2011.
• Fârâbî. es-Siyâsetü’l-medeniyye. çev. Mehmet Aydın - Abdulkadir Şener - Rami Ayas. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2. Baskı, 2012.
• Fârâbî. es-Siyâsetü’l-medeniyye. thk. Fevzi Mitri Neccar. Beyrut: Imprimerie Catholique, 1964.
• Fârâbî. et-Tenbîh alâ sebîli's-saade. (Mantığa Giriş Risâleleri içinde). çev. Yaşar Aydınlı). İstanbul: Litera Yayıncılık, 2. Baskı, 2021.
• Fârâbî. Fusûlu’l-hamse. (Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri içinde). thk./çvr. Mübahat Türker Küyel. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1990.
• Fârâbî. Fusûlün Müntezea. çvr. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 1.Baskı, 2022.
• Fârâbî. İdeal Devlet. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 9. Baskı, 2020.
• Fârâbî. İhsâu’l-ûlûm. (Mantığa Giriş Risâleleri içinde). çvr. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2. Baskı, 2021.
• Fârâbî. Kitâbu ârâi ehli’l-medîneti’l-fâzıla. thk. Albert Nasri Nadir. Beyrut: Daru’l-maşrık, 1986.
• Fârâbî. Kitâbu’l burhân. çev. Ömer Türker - Ömer Mahir Alper. İstanbul: Klasik Yayınları, 5. Baskı, 2020.
• Fârâbî. Kitâbu’l-cemʿ beyne reʾyeyi'l-hakîmeyn. (İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde). çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 8. Baskı, 2013.
• Fârâbî. Kitâbu’l-cemʿ beyne reʾyeyi'l-hakîmeyn. thk. Albert Nasri Nadir. Beyrut: Daru’l-maşrık, 1986.
• Fârâbî. Kitâbu’l-elfâzi’l-müsta’mele fi’l-mantık. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 1. Baskı, 2016.
• Fârâbî. Kitâbu’l-hurûf: Harfler Kitabı. çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Baskı, 2015.
• Fârâbî. Kitâbu’l-kiyasi’s-sağîr. (Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri içinde). thk./çvr. Mübahat Türker Küyel. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1990.
• Fârâbî. Risâle fî meânî’l-akl. (İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde). çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 8. Baskı, 2013.
• Fârâbî. Risâle fi’l-akl. ed. Maurice Bouyges. Beyrut: Imprimerie Catholique, 1938.
• Fârâbî. Şerâitu’l-yakîn. thk./trc. Mübahat Türker Küyel. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1990.
• Fârâbî. Uyûnü’l-mesâil. (İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde). çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 8. Baskı, 2013.
• Kalyoncu, Rıza Tevfik. “Fârâbî’nin Akıl Risalesinin Felsefi Analizi”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 13/26 (2018), 61-78.
• Kaya, Mehmet Cüneyt. “Şukûk Alâ ‘Uyûn: ‘Uyûnü’l-mesâil’in Fârâbî’ye Âidiyeti Üzerine”. İslam Araştırmaları Dergisi 27 (Eylül 2012), 29-67.
• Locke, John. An Essay Concerning Human Understanding. Londra: Thomas Davison, 25. Baskı, 1825.
• Locke, John. İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme. çev. Vehbi Hacıkadiroğlu. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2. Baskı, 2017.
• Locke, John. Stillingfleet ile Mektuplaşma. (İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme içinde). çev. Vehbi Hacıkadiroğlu. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2. Baskı, 2017.
• Macit, Muhittin. “Fârâbî’ye Nispet Edilen İki Risâle”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (Ocak 2014), 5-21.
• MIT, Massachusetts Institute of Technology. “The Internet Classics Archive: Posterior Analytics”. Erişim 25 Mayıs 2023. http://classics.mit.edu/Aristotle/posterior.2.ii.html
• Netton, Ian Richard. Fârâbî ve Okulu. drl./çvr. Mehmet Vural. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• Newman, Lex. Locke on Knowledge. (The Cambridge Companion to Locke’s ‘‘Essay Concernıng Human Understandıng’’ içinde). New York: Cambridge University Press, New York, 2007.
• Platon. Menon. çev. Özlem Sinal Bayoğlu. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2. Baskı, 2020.
• Sarı, Mehmet Ali. “Aristoteles’te İlk İlkelerin Bilgisi ve Nous Üzerine”, Kaygı 16 (Nisan 2011), 123-131.
• Tekin, Ali. Varlık ve Akıl. İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Baskı, 2017.