Kinâye Sanatının Lafız-Mana İlişkisi Açısından Cinsel Mevzularla İlgili Âyetlerin Tefsirine Yansıması

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 105 - 124, 24.04.2024

Dr. Ahmet Turan Özdemir

https://doi.org/10.52115/apjir.1452573

Öz

Tarih boyunca Arapça dinî ilimlerin ana dili olarak kabul edilmiş, bu ilim dallarıyla ilgili eserlerin büyük çoğunluğu bu dil ile kaleme alınmıştır. Âlimler dilin gerekliliğini ifade için, “Vacibin kendisiyle tamam olduğu şeyde vaciptir” sözünü bir ilke olarak kabul etmişlerdir. Yani, dinî ilimlerin temel iki kaynağı Kur’ân ve sünneti anlamak vacip ise, bunların anlaşılmasına vesile olan Arapçayı bilmek, bu iki kaynağı anlamaya çalışan ve bunlardan hüküm çıkaran alimler için vaciptir. Tefsir her şeyden önce Arapça indirilmiş olan Kur’an metninin anlaşılmasıdır. Bu da kitabın indiği dili sarf, nahiv ve belâgat yönleriyle bilmeyi gerektirir. Bu makalede belâgat ilminin konularından kinâye sanatının Kur’ân’ı tefsir ederken sağladığı mana zenginliği, lafız ve mana açısından bu sanatın tefsire yansımaları özellikle cinsel mevzuların anlatıldığı âyetler özelinde incelecektir. Bu konuyla ilgili âyetlerin özellikle seçilmesi, ailevî ilişkilerin zikredildiği âyetlerde sarih lafızlar yerine kinaî lafızların tercih edilmesidir. Bu tercihin neden ve hikmetleri nelerdir? Kinâye sanatının âyetlerin mana dünyasına etki ve katkısı nasıl olmuştur? Müfessirler bu âyetlerdeki kinâyî lafızları tefsirlerine nasıl yansıtmışlardır? İşte bu makalede bu sorulara cevap aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dil, Belâgat, Beyân, Tefsir, Mana

Kaynakça

• Abdülvehhân Abdüsselam Tavîle. Esrü’l-Lüga fi ihtilâfi’l-Müctehidîn. Kahire: Darusslâm, 2000.
• Akdemir, Hikmet. Belâgat, Meânî – Beyân – Bedî‘, İstanbul: Nizâmiye Akademi, 2016.
• Akdemir, Hikmet. “Belâgat İlmi ve Kur’ân Tefsirindeki Yeri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi: 1996, 2/149-168.
• Apaydın, Yunus. İslam Hukuk Usulü. Ankara: Bilimsel Araştırmalar Yayınevi, 2002.
• Atar, Fahrettin: Fıkıh Usûlü. İstanbul: İfav, 2021.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn bin Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ. Thk., Muhamed Abdulkadîr Atâ. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-Saḥîḥ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1423/2002.
• Bulut, Ali. Belâgat: Meânî, Beyân, Bedî, İstanbul: İfav, 2020.
• Cassâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. Thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-Türâsil Arabiyyi, 1992.
• Coşkun, Menderes. “Kinâyenin Belâgat Kitaplarındaki Seyri Ve Onu Yeniden Anlama Ve Sunma Denemesi”. Bilig 44 (Haziran 2008), 63-88.
• Cürcânî, Abdu’l-Kâhir. Delailü’l-Îcâz: Sözdizimi ve Anlam Bilim. Ter, Osman Güman, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Dervîş, Muhyüddîn. İ‘râbu’l-Kur’âni’l-Kerîm ve Beyânuhû. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1992.
• Endelüsî, Ebû Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Fîruzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Kâmûsu’l-Muhît, Kahire: Dâru’l- Hadis, 2008.
• Fütûhî, Ebû Bekr (Ebü’l-Beka) Takıyyüddîn Muhammed b. Ahmed b. Abdilazîz. Şerhü Kevkebi’l-Münîr. Riyad: Mektebetü Obeykân, 1994.
• Hamed en-Nîl Osmân Abdulkâdir, Bedru Rebîân el-Cürîreyşî er-Reşîdî, “el-Bu‘du’l-Beyânî fi’l-Kur’ân’il-Kerîm el- Kinâyeti”, el-Havliyye Külliyyetü’l-Lügati’l-Arabiyye, 2022, Mısır-Circa, S. 26, s. 3842-3876.
• Hâşimî, Seyyid Ahmed. Cevâhiru’l-Belâga. Beyrut: el-MektebetüL-Asriyye, 1999.
• Hayyânî, Ahmed Fethî Ramazan. el-Kinâye fi’l_Kur’âni’l-Kerîm. Amman: Dâru Gaydâ, 2014.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fedâ el-Hafız ed-Dimeskî. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Âzîm. Beyrut: Dâru’l-Kikr, 1997.
• İsfahânî, er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Thk., Muhammed Halîl Îtânî, Beyrut: Dâru’l-Mârife, 2005.
• Kazvini, el-Hatib. el-İzah fî Ulûmi’l-Belağa. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2003.
• Kesgin, Hafsa. “Belâgat İlmindeki Mecaz-Kinâye Kavramlarının Fıkhî Hükümlere Etkisi”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 6/11 (Nisan 2016), 257-283.
• Koca, Ferhat, “Kinâye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2002, 26/36-37. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Leṭâʾifü’l-işârât. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• Kutub, Seyyid. fî Zilâli’l-Kur’ân. Ter., Yakup Çiçek, Ali Turgut ve diğerleri, İstanbul: Hikmet Yayınları, 1991.
• Mertoğlu, M. Suat “Üslûbü’l-Kur’ân”, Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2012, 42/382.
• Münşî, Cemâleddîn Mehmed. Nezîlü’t-Tenzîl. Mihrişah Sultan, 19: 1a-396b. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Tefsîrü’n-Nesefî. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. el-İbdâü’l-Beyânî fi’l-Kurâni’l-Azîm. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2006.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Saffetü’t-Tefâsîr. Beyrut: Daru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1981.
• Saraç, M. A. Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2019.
• Seâlîbî, Ebû Mansur. el-Kinâye ve’t-Ta’rîz. Thk. Âişe Hüseyn Ferîd. Kâhire: Dâru Kuba, 1998.
• Sekkâkî, Ebû Ya’kûb. Miftâhü’l-Ulûm. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 2014.
• Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih. Belâgatü’l-Kelime fî Ta‘bîri’l-Kur’ânî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2018.
• es-Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. Usûlu’s-Serahsî. Beyrut: 1973.
• Şevkî, Ahmed. eş-Şevkıyyât: Mısır: Müessesetü Handavî, 2012.
• Suyûtî, Celâlüddîn. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 2008.
• Sündüs, Abdulkerîm Hâdî, “el-Üslûbü’l-Kinâî fi’l-Kur’ân’il-Kerîm”, Mecelltü külliyeti’l-âdâb, 2011, Irak: 97/202-226.
• Teftazânî, Sa’du’d-Din Mesûd İbn. Ömer. el-Mutavvel ale’t-Telhîs. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Tebarî, Ebû Ca‘fer Muhammed ibn Cerî. Camiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. Kahire: Daru Hicr, 2001.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl: Beyrut: Darü’l-Mârife. 2009.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. Esâsü’l-Belâga, Thk, Muhammed Basil Uyûnüsûd: Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.