CAMBRİDGE ÜNİVERSİTESİ KÜTÜPHANESİNDE BULUNAN ERKEN DÖNEM MUSHAF YAZMALARI

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 258 - 282, 30.08.2024

Sümeyra Gürpinar , Fatih Cankurt

https://doi.org/10.52115/apjir.1521832

Öz

Erken dönem mushaf yazmaları her daim Batılı araştırmacıların ilgisini çekmiştir. Bu ilginin temelinde Kur’an-ı Kerîm’in bir beşer kelamı olduğu noktasındaki iddiaları ispat amacının önemli rol oynadığı tahmin edilmektedir. Zira oryantalistlerin Kur’an tarihi üzerine yaptıkları değerlendirmeler buna işaret etmektedir. Oryantalistlerin erken dönem mushaflar üzerinden ürettikleri Kur’an’ın metin tarihi ile ilgili senaryolara baktığımızda, İslâm dünyasında, karşı tez oluşturabilecek çalışmaların sayısının yeterli olmadığı bilinmektedir. Bu bakımdan söz konusu mushafların varlığından haberdar olarak, günümüz araştırma ve bilim dünyasına bu mushafları kazandırmak elzemdir. Araştırmada Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi’nin “Islamic Manuscripts” koleksiyonunda bulunan ve tarihleri H. 2-4. yüzyıl arasında değişen 46 adet el yazması mushaf incelenmektedir. Bu eserlerin tamamını bütün ayrıntılarıyla ele almak müstakil bir çalışmaya konu teşkil edecek mahiyet taşıdığı için mushaflar detaylı bir şekilde incelenmiş, kütüphane kaynaklarında verilen bilgilerden de istifadeyle, temel fiziksel özellikleri açısından incelenip tanıtılmaya gayret edilmiştir. Çalışmayla, alana ilgi duyan araştırmacılara bir basamak vazifesi ifa edebilme hedefi gözetilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Yazma Eser, Mushaf Tarihi, Erken Dönem Mushaflar, Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî. Fedâilu’s- Sahâbe. nşr. Vasiyyullâh Muhammed Abbas. II Cilt. Beyrut: Muessesetu’r- Risâle, 1404/1983.
• Altıkulaç, Tayyar. Günümüze Ulaşan Mesahifi Kadîme. İstanbul: Ircıca Yayınları, 2015.
• Birışık, Abdulhamit. "Pretzl, Otto". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 04.07.2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/pretzl-otto
• Cankurt, Fatih. “Kadim Bir Mushaf: BNF (Bibliothèque Nationale De France) Arabe 358”. Hitit İlahiyat Dergisi 22/2 (Aralık 2023), 631-651.
• Cankurt, Fatih. “Erken Dönem Mushaf Araştırmaları: Yabancı Literatür”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 8/1 (Haziran 2022), 75-90.
• CU, Cambridge University. "Islamic Manuscripts". Erişim 26.04.2024. https://cudl.lib.cam.ac.uk/collections/islamic/1
• Çetin, Abdurrahman. “Kur’an Kıraatlarına Yönelik Oryantalist Yaklaşımlar”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 2/3 (Aralık 2002), 65-106.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Yayınevi, 2023.
• Dânî, Ebu Amr Osman b. Said. el-Muknî’ fî Ma’rifeti Mersûmi Mesâhifi’l-Emsâr. nşr. Hâtim Salih Dâmin, Dâru’lBeşâiri’l- İslâmiyye, Beyrut 2011.
• Derveze, Muhammed İzzet b. Abdülhadi b. Derviş. et-tefsîrû’l-hadîs: Tertîbü’s-suver hase-bü’n-nüzûl. Beyrut: Dârü’lGarbi’l-İslâmî, 2. Basım, 2000.
• Duran, Gülnur. "Tezhip". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 04.07.2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/tezhip#2
• Genan, Şeyma vd. “Erken Döneme Tarihlenen Katta Langar Mushafı’nın Mushaf İlimleri Bakımından İncelenmesi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/47 (Haziran 2023), 55-88.
• Gözeler, Esra. ŞE 4141 Rulo: Türk ve İslam Eserleri Müzesinde Kufi Bir Kur’an Elyazması. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (Mayıs 2022) 63/1
• Hamîdullah, Muhammed. Kur’an-ı Kerim Tarihi. çev. SalihTuğ, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1993.
• Hâzin, Alaeddin Ali b. Muhammed b. İbrâhim el- Bağdadî. Lübabü’t- te’vil fî meani’t tenzil tefsîrü’l-Hâzin, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l İlmiyye, 2010. 1/9.
• İbn Ebû Dâvûd, Süleymân es-Sicistânî. Kitâbü’l-Meṣâḥif. nşr. Muhammed b. Abduh. Kahire: el-Fârûku'l-Hadîse, 1423/2002.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir. el-Musannef. nşr. Sa'd b. Nâsır eş-Şetrî. XI Cilt. Riyad: Dâru Kunûzî İşbîliyâ, 1436/2015.
• Koyuncu, Recep - Yiğit, İdris. “Oryantalist Bakış Açısına Göre Kıraatler: Otto Pretzl, Arthur Jeffery, Nöldeke Ve
• Goldziher Örneği”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 22/2 (Aralık 2022), 559-584.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Mushaf” maddesi. TDV İslâm Ansiklopedisi Ankara: TDV Yayınla-rı, 2020.
• Montgomery Watt. Kur’an’a Giriş. çevr. Süleyman Kalkan. Ankara: 1988.
• Özdirek, Betül. “Qurʾān of Groningen University ‘uklu Hands 468’”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/Özel Sayı (Eylül 2023), 52-71.
• Rezvan, Efim. "Les premiers Corans", Manuscrits İslamiques de la Filiale de Saint-Petersbourg del'Jnstitut d'Etudes orientales, Academie des Sciences de Russie, ed. Yuri A. Petrosyan, Milan, 1994.
• Sibâi, Mustafa. el-İstişrâk ve’l-Müsteşrikûn, mâ lehüm, vemâ aleyhim. neşr. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• Şulul, Kasım. "Cem'ü'l-Kur'ân (Kur'ân-ı Kerîm'in Mushaf Haline Getirilmesi)". Siyer Araştırmaları Dergisi 1 (Aralık 2016), 11-55.
• Yıldız, Nuray. "Parşömen". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 04.07.2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/parsomen
• Zerkeşî, Bedreddîn Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. el- Bürhân fi Ulûmi'l-Kur’an. tahk. Muhammed Fadl. Lübnan;1972.
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Or.476) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-OR-00476/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.743.1) http://cudllib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-00743-00001/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.743.2) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-00743-00002/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.743.3) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-00743-00003/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.770) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-OR-00770/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.771) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-OR-00771/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.772) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-OR-00772/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1111) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01111/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1112) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01112/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1114) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01114/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1115) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01115/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1116) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01116/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1117) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01117/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1118) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01118/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1119) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01119/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1120) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01120/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1121) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01121/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1122) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01122/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1123) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01123/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1124) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01124/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1125) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01125/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1126) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01126/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1127) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01127/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1128) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01128/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1129) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01129/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1130) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01130/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1131) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01131/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1132) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01132/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1133) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01133/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1134) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01134/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1135) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01135/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1136) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01136/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1137) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01137/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1138) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01138/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1139) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01139/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1140) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01140/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1142) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01142/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1143) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01143/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1144) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01144/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1145) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01145/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1146) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01146/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1147) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01147/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1148) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01148/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1149) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01149/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.1150) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-01150/1
• Kur’an (Cambridge: Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, İslâmî El Yazmaları, MS Add.2964) http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-ADD-02964/1