ŞEYH MUHAMMED el-HAZÎN el-FERSÂFÎ’NİN MÜNÂCÂT KASİDESİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 515 - 538, 17.08.2025

Mehmet Nafih Baydarman

https://doi.org/10.52115/apjir.1719670

Öz

Münâcâtlar, İslamiyet’in kabulünden sonra gelişen Türk ve Arap edebiyatının önemli türlerinden biridir. Bu tür, kulun acizliğini ve günahkârlığını idrak edip yalvararak Allah’tan af ve merhamet dilemesini konu edinir. Genellikle divan ve mesnevilerin başında yer alan münâcâtlar, zaman zaman müstakil olarak da yazılmıştır. Bu geleneğin belirgin örnekleri Siirt yöresinde kendini güçlü bir şekilde göstermektedir. Siirt, hem halk edebiyatı hem de tasavvuf edebiyatı açısından önemli bir merkez haline gelmiş, burada yetişen pek çok mutasavvıf âlim Allah’a yönelme, dua etme ve af dileme temalarını işleyen derin manzumelerle bu geleneğini canlı tutmuştur. Bu makalede incelenen münâcât, 19. yüzyıl Osmanlı dönemi âlim ve mutasavvıflarından, “el-Hazîn” lakabıyla tanınan Şeyh Muhammed el-Hazîn el-Fersâfî’ye ait olup Arapça olarak kaleme alınmış manzum bir münâcâttır. Siirt yöresinin tasavvufi ve edebî mirasına önemli bir katkı sunan bu eser, Şeyh Muhammed el-Hazîn’in hem âlim hem de mutasavvıf kimliğini gözler önüne sermekte; İnsanın Allah ile olan derin bağını ve teslimiyetini ise edebi bir dille yansıtmaktadır. Bu çalışma, Şeyh el-Hazîn'in hayatına ve edebi mirasına dair bilgileri sunarak, münâcât türünün bir örneğini ortaya koyacaktır. Çalışmada hem klasik edebiyatımızdaki münâcât türüne hem de Şeyh Muhammed el-Hazîn’in hayatı ve eserlerine kısaca değinilerek söz konusu Arapça eserin tercüme ve tahlili yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Münâcat , Şeyh Muhammed el-Hazîn , Kaside , Arap Dli ve Belâgatı

AN ANALYSİS OF SHAYKH MUHAMMAD AL-HAZĪN AL-FARSĀFĪ’S SUPPLİCATİON QASİDA

Öz

Munājāts are one of the prominent literary genres that developed in Turkish and Arabic literature after the adoption of Islam. This genre centers on the servant’s recognition of their helplessness and sinfulness, and their plea for forgiveness and mercy from God. Typically placed at the beginning of divans and masnavis, munājāts have also occasionally been written as independent works. Clear examples of this tradition are strongly evident in the Siirt region. Siirt has become an important center in terms of both folk literature and Sufi literature. Many Sufi scholars raised in this area have kept the munajat tradition alive with profound poems that focus on themes such as turning to God, praying, and seeking forgiveness. The munājāt analyzed in this article is a poetic Arabic composition by Sheikh Muhammad al-Hazīn al-Farsāfī, a 19th-century Ottoman scholar and Sufi known by the epithet "al-Hazīn." This work makes a significant contribution to the mystical and literary heritage of the Siirt region and reflects Sheikh Muhammad al-Hazīn’s identity as both a scholar and a mystic. It eloquently expresses the deep bond and submission between humans and God. This study aims to present an example of the munājāt genre by offering insights into Sheikh al-Hazīn’s life and literary legacy. It briefly touches upon the munājāt tradition in classical literature as well as the life and works of Sheikh Muhammad al-Hazīn. The article concludes with the translation and analysis of the aforementioned Arabic munājāt.

Anahtar Kelimeler

Keywords: Munājāt , Sheikh Muhammad al-Hazīn , Qasida , : Arabic Language and Rhetoric

Kaynakça

• ‛Abdu’n-Nûr, Cebbûr. el-Mu‛cemu’l-edebî. Beyrut: Dâru’l-’İlm li’l-Melâyîn, 1984.
• Akay, Sedat. Belgelerle Siirt’in Manevi Dinamikleri, Alimleri ve Eserleri. Siirt: Siirt Birlik Gazetecilik ve Matbaacılık, 2020.
• Akay, Sedat. “Görsel Şiir ve Siirtli İki Şairin Görsel Şiirleri”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/16 (30 Aralık 2020), 289-303.
• Akay, Sedat. Osmanlı Dönemi Siirt Medreseleri Okutulan İlimler, Müfredat ve İlim Yolculuğu. Ankara: Kitabe Yayınları, 1. Basım, 2023.
• Askerî, Ebû Hilâl. Kitâbu’s-sınâ‘ateyn: el-kitâbe ve’ş-şi‘r. thk. Ali Muhammed el-Becâvî - Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Mısır: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1952.
• Aydın, Muğisiddin - Bulut, Ali. Şeyh Muhammed el-Hazîn ve Divanı. İstanbul: Ravza Yayınları, 2016.
• Batur, Halil. “XVII. Yüzyıl Şairlerinden Reşîdî ve Kaside-İ Esmâ-i Hüsnâ ve Na’t-I Şerif Adlı Eseri”. Mecmua 14 (30 Eylül 2022), 22-40. https://doi.org/10.32579/mecmua.1135580
• Baz, İbrahim. “Siirtli Âşık Bir Sûfî: Şeyh Muhammed Hazîn-i Firsâfî”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2015), 89-125.
• Canım, Rıdvan. Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Elmalı, Hüseyin. “Kaside”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 24. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-ʻArab. Kahire: Dar-ul Maarif, 1119.
• İbn Raşîk, Ebû Ali el-Hasen el-Kayravânî el-Ezdî. el-ʽUmde fî mehâsini’ş-şiʽr ve âdâbihi ve nakdihi. thk. Muhammed Muhiddîn Abdulhamîd. Beyrut/ Lubnan: Dâru’l- Cîl, 5. Basım, 1981.
• Karakuş, Yasin - Ünverdi, Şehmus. “Klasik Edebiyatımızda Münâcât Ve Abdullah Bosnevî’nin Mensur Arapça Münâcâtı”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 22/2 (30 Aralık 2022), 191-205. https://doi.org/10.30627/cuilah.1175029
• Karataş, Turan. Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Yedi Gece Kitapları, 2001.
• Kartal, Alparslan. “Bir Nebevî Gelenek Olarak Münacât ve Ebu’l-Hasan Harakânî’nin Yeni Bulunan Bir Münacâtı”. Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları (Dergi) XIII/2 (2018), 491-515.
• Koçin, Abdulhakim. Türk Edebiyatında Münâcât. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
• Korkusuz, Şefik. “Uluslararası Siirt Sempozyumu”. Siirt’in Manevî Mimarlarından Üç İsim. İzmir: Birleşik Matbaacılık, 2007.
• Macit, Muhsin. “Münâcât”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 31. Ankara: TDV Yayınları, 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/munacat
• Öztürk, Mürsel. “Rubâî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Sonmez, Faruk. “Mustafa bin Muhammed Ankaravî’nin İki Münâcâtı”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55 (15 Haziran 2022), 113-132. https://doi.org/10.21054/deuifd.1069237