GILGAMEŠ DESTANININ XII. TABLETİ VE SUMERCE KAYNAKLARI: ŞAMANİST UNSURLAR AÇISINDAN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 2, 383 - 409, 17.12.2025

Huzme Gülek Gültekin

https://doi.org/10.46931/aran.1759183

Öz

Gılgameš serisinin Akadca yazılmış XII. tableti Gılgameš’ın, kendisine ait iki nesnenin yeraltı dünyasına düşmesinden sonra onları koruyamamaktan duyduğu pişmanlık ve üzüntünün anlatımıyla başlar. Ardından kölesi ve arkadaşı olan Enkidu bunu görür ve bu nesneleri almak için yeraltı dünyasına iner fakat yeraltı dünyası tarafından ele geçirilir. Gılgameš’ın çabaları sonucu çıkarılan Enkidu orada gördüklerini anlatır.

XII. tablet tek başına değerlendirildiğinde bu hikâye sadece ölüler diyarının bir betimlemesi olarak düşünülebilir. Ancak metinde yazılan satırların Sumerce kopyaları da mevcuttur. Bu kopyalar olayın öncesini de içerdikleri için XII. tableti tamamlayıcı unsurlar olarak görülmüşlerdir. Öyküde geçen nesneler ve olay üzerine çeşitli yorumlar yapılmıştır. En çok tercih edilen görüş bu nesnelerin top ve değnek olduğu ve Gılgameš’ın Uruk şehrinin gençleriyle birlikte ahşap bir topla bir çeşit top oyunu oynadığıdır.

Ancak bu çalışmada, metinde anlatılan olayın bir top oyunundan çok bir çeşit ritüelle benzerlik göstermekte olduğu önerilmiştir. Ayrıca bazı bölümlerde şamanist düşünce sistemiyle açıklanabilecek ifadeler ve uygulamalar olduğu görüldüğünden, elimizdeki metin erken Sumer dönemi inançlarının anlatıldığı diğer belgelerle ve şamanist inançlarla karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sumer , Gılgameš , Gılgameš Destanı , Mitoloji , Şamanizm

Etik Beyan

Çalışmanın tüm süreçlerinin araştırma ve yayın etiğine uygun olduğunu, etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine uyduğumu beyan ederim.

Teşekkür

Araştırma süreci boyunca bana destek olan Prof. Dr. Hakan Erol'a teşekkür ederim.

Kaynakça

• Bayat, Fuzuli. Türk mitolojik sistemi 1: ontolojik ve epistemolojik bağlamda Türk mitolojisi. Ötüken Neşriyat AŞ, 2007.
• Biggs, Robert D. Inscriptions from Tell Abu Salabikh. University of Chicago Press, 1974.
• Bottéro, Jean. Gılgamış Destanı Ölmek İstemeyen Büyük İnsan. Çeviren Orhan Suda. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• ———. Gılgamış Destanı; Ölmek İstemeyen Büyük İnsan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• Campbell, Joseph. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Çeviren Sabri Gürses. İstanbul: İthaki Yayınları, 2017.
• Cheng, Jack. “A Review of Early Dynastic III Music: Man’s Animal Call”. Journal of Near Eastern Studies 68, sy 3 (Temmuz 2009): 163-78. https://doi.org/10.1086/613988.
• Cohen, Mark E. New Treasures of Sumerian Literature. CDL Press, 2017.
• Cooper, Jerrold S. “Genre, Gender, and the Sumerian Lamentation”. Journal of Cuneiform Studies 58, sy 1 (Ocak 2006): 39-47. https://doi.org/10.1086/JCS40025222.
• Çirkin, Sergen. Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Edzard, Dietz Otto. Sumerian Grammar. Handbook of Oriental Studies. Section 1 Near and Middle East 71. Leiden: Brill, 2003.
• ———. Sumerian grammar. C. 71. Brill, 2003.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler tarihi. Çeviren Ali Berktay. III c. İstanbul: Kabalcı, 2003.
• ———. İmgeler ve Simgeler. Çeviren Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Doğubatı, 2017.
• ———. Şamanizm: ilkel Esrime Teknikleri. Ankara: İmge Kitabevi, 2006.
• Foxvog, Daniel A. Elementary Sumerian Glossary. Berkeley: University of California, 2008.
• Förtsch, Wilhelm. Altbabylonische Wirtschaftstexte Aus Der Zeit Lugalanda’s. Und Urukagina’s. Vorderasiatische Schriftdenkmäler Der Königlichen Museen Zu Berlin 14. Leipzig: J. C. Hinrichs., 1916.
• Gadd, Cyril J. “Epic of Gilgamesh, Tablet XII”. Revue d’Assyriologie et d’archéologie orientale 30, sy 3 (1933): 127-43.
• Gadotti, Alhena. Gilgamesh, Enkidu, and the Netherworld and the Sumerian Gilgamesh Cycle. C. 10. Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2014.
• George, Andrew R. The Babylonian Gilgamesh epic: introduction, critical edition and cuneiform texts. C. 1. Oxford University Press, 2003.
• ———. The Babylonian Gilgamesh epic: introduction, critical edition and cuneiform texts. C. II. U.K.: Oxford University Press, 2003.
• Gurney, Oliver R. Literary and Miscellaneous Texts in the Ashmolean Museum. Oxford Editions of Cuneiform Texts 11. Oxford, 1989.
• Gülek Gültekin, Huzme. “Sumerlilerde Tanrı Anlayışı ve Enlil Kültü”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2024.
• Halloran, John Alan. Sumerian lexicon. Logogram publishing Los Angeles, 2006. https://www.istor-konf-varna.com/history/JAH_SumLex_ALL.pdf.
• Harva, Uno. Altay Panteonu, Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar. Çeviren Ömer Suveren. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2014.
• Hommel, Fritz. “‘Ethnologie und Geographie Des Alten Orients’”. İçinde Alter Orient Griechische Geschichte, Römische Geschichte. Handbuch der Altertumswissenschaft., III. German: Verlag C. H. Beck, 1926.
• “https://cdli.earth/search?simple-value%5B%5D=P000305&simple-field%5B%5D=keyword”, t.y.
• “https://doi.org/10.5282/ebl/l/1/4”, t.y.
• “https://doi.org/10.5282/ebl/l/1/11”, t.y.
• “https://oracc.museum.upenn.edu/etcsri/Q000377.163?srch=s.rgIfCt”, t.y.
• “https://www.gilgamesh.ch/svc/svc.html?
• &diathesis=0&verbpattern=4&verbroot=218&verbrootx=kar&rl=svcex_k.js:ref_link_kar&sub=1”, t.y. “https://www.gilgamesh.ch/svc/svc.html?docu=1#hanc_docu_diddun”, t.y.
• Jacobsen, Thorkild. Karanlığın Hazineleri:Mezopotamya Dininin Tarihi. Çeviren Sibel Erduman. İstanbul: Paris Yayınları, 2017.
• Kahya, Ömer. “Ölüm Sonrası Hayat: Sumerce Metinlerde Öteki Dünya”. Tarih Araştırmaları Dergisi 37, sy 63 (2018): 49-76.
• Klein, Jacob. “A New Look at the ‘Oppression of Uruk’ Episode in the Gilgames Epic”. İçinde Riches Hidden in Secret Places Ancient Near Eastern Studies in Memory of Thorkild Jacobsen, editör Tzvi Abusch. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns, 2002.
• Kramer, Samuel Noah. From the Tablets of Sumer. Colorado: The Falcon’s wing Press, 1956.
• ———. Sümerler Tarihleri Kültürleri ve Karakterleri. Çeviren Özcan Buze. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• ———. “The Epic of Gilgameš and Its Sumerian Sources: A Study in Literary Evolution”. Journal of the American Oriental Society, 1944, 7-23.
• Langdon, Stephen. “A bilingual tablet from Erech of the first century BC”. Revue d’Assyriologie et d’archéologie orientale 12, sy 2 (1915): 73-84.
• Marzahn, Joachim. Altsumerische Verwaltungstexte Und Ein Brief Aus Girsu/Lagaš. Vorderasiatische Schriftdenkmäler Der Staatlichen Museen Zu Berlin 27. Mainz: Philipp von Zabern, 1996.
• Sayce, A.H. Babylonians and Assyrians: Life and Customs. London: Elibron Classics, 1900.
• Shaffer, Aaron. Sumerian Sources of Tablet XII of the Epic og Gilgames. University of Pennsylvania, 1963.
• Sigrist, Marcell, ve Benno Landsberger. The Series ḪAR-Ra = Ḫubullu. Materials for the Sumerian Lexicon 9. Pontificium Institutum Biblicum, 1967.
• Tigay, Jeffrey H. The evolution of the Gilgamesh epic. Bolchazy-Carducci Publishers, 2002. https://books.google.com/books?
• hl=tr&lr=&id=cxjuHTH6I2sC&oi=fnd&pg=PR11&dq=Jeffrey+H.Tigay,++The+Evolution+of+Gilgamesh+Epic,+U.S.A:+University+of+Pensylvania+Press+Edition,+2002,+10-12.&ots=eHVrODUCty&sig=VJYYJK7F15aYR0guSLzs40cO0HI.
• Van Buren, E. Douglas. “The giš-ti and the giš-ka-an-na”. Orientalia 13 (1944): 281-87.