HİTİT METİNLERİNDE ADI GEÇEN “aviti-” HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 2, 325 - 362, 30.12.2022

Fatma Sevinç Erbaşı

https://doi.org/10.46931/aran.917048

Öz

Çoğunlukla Hitit İmparatorluk Dönemi kült envanterlerinde adı geçen bir eşya olan aviti-, karışık bir varlığı temsil eder. Metinlerdeki tanımlamalardan yola çıkarak kanatlı aslan/sfenks olduğu düşünülmektedir. Tanrıça İştar başta olmak üzere bazı tanrısal varlıklarla ilişkilendirilir ve ritonu da mevcuttur. Metinlerle eş zamanlı sanat eserleri üzerinde izlenen karışık varlıkların bazıları ile eşleştirilmesi, tartışmalı da olsa yapılabilmektedir. Asur Ticaret Kolonileri ve Eski Hitit Dönemi mühür örnekleri üzerindeki kompozisyonlarda da görülen kanatlı aslanlar/sfenksler aviti-’nin Hitit kültürüne girişi ve gelişimi hakkında fikir verebilmektedir. Bu çalışmada Eski Mezopotamya etkili inanç ve sanat geleneğinin Hitit dünyasında algılanışı ve ifade edilişi doğrultusunda aviti- yeniden değerlendirilmiştir. Aviti-’nin açıklamasının, gökyüzü döngüsü üzerinden yapılabileceği ile ilgili bir teori de ortaya atılmış ve takımyıldızlar ve gezegenler hakkındaki Eski Mezopotamya bilgi bakiyesinin Hititler tarafından zamanı ve hayatı düzenlemek için kullanılmış olabileceği öne sürülmüştür. Böylece aviti-’yi farklı bir gözle değerlendirip, önemini vurgulamak çabasına gidilmiştir. Taşınabilir eşya olması bakımından anıtsal sfenkslerden farklılığı da gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İştar / Şauşga, Sfenks, Karışık Varlık, Kült Envanterleri, Takımyıldız, Aslan, Venüs

AN ASSESSMENT ABOUT "awiti-" MENTIONED IN THE HITTITE TEXTS

Öz

Kaynakça

• “abūbu”, The Assyrian Dicitionary of the Oriental Institute of the University of Chicago, I. J. Gelb – B. Landsberger et. al. (eds.) (CAD), Vol. I: A, Part 1, Chicago, 1964.
• Akurgal, E., Anadolu Uygarlıkları, İstanbul, 1993.
• Alexander, R. L., “Šaušga and the Hittite Ivory from Megiddo”, Journal of Near Eastern Studies (JNES) 50, 1991, 161-182.
• Alp, S., “Eine Sphinxvase aus Karahöyük bei Konya”, Anadolu (Anatolia), XXI (1978-1980), Ankara, 1987, 9-16.
• Augustyn, A. “Sphinx”, Encyclopaedia Britannica, https://www.britannica.com/topic/sphinx/, Son güncellenme tarihi: 30.08.2022.
• Balcıoğlu, B., Karkamış Antik Kenti, Gaziantep, 2018.
• Baltacıoğlu, H., “Hitit Yazılı Kaynaklarında ve Alacahöyük Hitit Heykeltraşlık Eserlerinde Sfenks”, N. Çınardalı-Karaaslan et al. (ed.), Compiled in Honor of Armağan Erkanal. Some Observations on Anatolian Cultures / Armağan Erkanal'a Armağan. Anadolu Kültürlerine Bir Bakış, Ankara, 2014, 75-100.
• Becker, J. A. “Part 11: The Chimera of Arezzo”, Smarthistory guide to Ancient Etruscan art, 39-41.
• Bellucci B., “Šauška e il suo awiti”, P. Cotticelli-Kurras − M. Giorgieri − C. Mora − A. Rizza (ed.), Interferenze linguistiche e contatti culturali in Anatolia tra II e I millennio a.C. Studi in onore di Onofrio Carruba in occasione del suo 80° compleanno (StMed 24), Genova, 2012, 43-72.
• Beyer, D. Emar IV. Les sceaux. Mission archéologique de Meskéné-Emar - Recherches au pays d'Aštata, Orbis Biblicus et Orientalis - Series Archaeologica (OBO-SA 20), Göttingen 2001.
• Borges, J. L., Düşsel Varlıklar Kitabı, (Çev. Celal Üster), İstanbul, 2018.
• Brandenstein, C. G. von, Hethitische Götter nach Bildbeschreibungen in Keilschrifttexten, Mitteilungen der Vorderasiatisch-Agyptischen Gesellschaft (MVAeG) 46/2, Leipzig 1943.
• Bossert, H. Th., “Die hieroglyphen-hethitische Inschrift vob Kötükale”, Museon 68, 1955, 61-91.
• Cammarosano, M., “Hittite Cult Inventories – Part Two: The Dating of the Texts and the Alleged ‘Cult Reorganization’ of Tudḫaliya IV”, Altorientalische Forschungen (AoF) 39, 2012, 3-37.
• Cammarosano, M. Hittite Local Cults, Society of Biblical Literature - Writings from the Ancient World (SBL-WAW 40), Atlanta, 2018.
• Canby J.V., “The Walters Gallery Cappadocian Tablet and the Sphinx in Anatolia in the Second Millennium B.C.”, Journal of Near Eastern Studies; continuing the American Journal of Semitic Languages and Literatures (JNES) 34, 1975, 225-248.
• Carruba, O., “Rhyta in den Hethitischen Texten”, Kadmos 6, 1967, 88-97.
• Collins, B. J. «Animals in Hittite Literature», A History of the Animal World in the Ancient Near East, 2002, 237-250.
• Coşkun, Y., “Boğazköy Metinlerinde Geçen Başlıca Libasyon Kapları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi (AÜDTCF Dergisi), Cilt 27, Sayı 3-4, 1969, 1-61.
• d'Alfonso L., “Further Studies on the Ini-Tešub Sealing. Partie II: A Prosopographic Approach”, Altorientalische Forschungen (AoF) 28, 2001, 267-275.
• Danmanville, J., “Iconographie d'lŠTAR-Saušga en Anatolie ancienne”, Revue d'Assyriologie et d'Archéologie orientale (RA) 56, 1962, 9-30, 113-131, 175-190. Darga, M., Hitit Sanatı, İstanbul, 1992.
• Ehelolf, H. “Zu Amarna Knudtzon Nr. 29, 184 und 41, 39 ff.”, Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archaologie (ZA) 45, 1939, 72.
• Engin, A., “Oylum Höyük Kazılarında Ele Geçen Karkamış Kralı İni-Tešub’a Ait Bir Bulla”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü Dergisi: Uğur Silistreli Anı Kitabı: Anadolu Arkeolojisi Üzerine Yazılar – Anı-Armağan Serisi Ek Dizi III. 3, Fikri Kulakoğlu- Tayfun Yıldırım- Tunç Sipahi- Vasıf Şahoğlu- H. Levent Keskin (eds.), Ankara, 2019, 119-129.
• Erhat, A. Mitoloji Sözlüğü, İstanbul, 2007.
• Ertem, H., Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Anadolu'sunun Faunası, Ankara 1965.
• Frayne, D., “The Fifth Day of Creation in Ancient Syrian and Neo-Hittite Art”, Creation and Chaos: A Reconsideration of Hermann Gunkel’s Chaoskampf Hypothesis, JoAnn Scurlock - Richard H. Beal (eds.),, Winona Lake, 2013, 81-115.
• Friedrich, J. Hethitische Wörterbuch (HW), Heidelberg, 1952.
• Gilibert, A. “Die anatolische Sphinx”, L. Winkler-Horacek (ed.), Katalog der Ausstellung Wege der Sphinx-Monster zwischen Orient und Okzident, der Freien Universität Berlin (Wege der Sphinx), 2011, 7-18.
• Groddek, D. Hethitische Texte in Transkription KBo 30, Dresdner Beiträge zur Hethitologie -Philologica (DBH-P 2), Dresden, 2002.
• Groddek, D. Hethitische Texte in Transkription KBo 47, Dresdner Beiträge zur Hethitologie Herausgegeben von Johann Tischler Band 33 (DBH 33), Wiesbaden, 2011.
• Groddek, D. Hethitische Texte in Transkription KBo 48, Dresdner Beiträge zur Hethitologie Herausgegeben von Johann Tischler Band 38 (DBH 38), Wiesbaden, 2012.
• Güterbock, H. G. “Eti Tanrı Tasvirleri ile Tanrı Adları”, Belleten, C. VII, S. 18, 1943, 273-293.
• Güterbock, H. G., “Rev. of Brandenstein C. G. von 1943”, Orientalia. Commentarii periodici Pontificii Instituti Biblici. Nova Series (Or NS) 15, 1946, 482-496.
• Güterbock, H. G., “Hethitische Götterbilder und Kultobjekte”, R.M. Boehmer − H. Hauptmann (ed.), Beiträge zur Altertumskunde Kleinasiens. Festschrift für Kurt Bittel (Fs Bittel), Mainz, 1983, 203-217.
• Güterbock, H.G., “The Hurrian Element in the Hittite Empire”, H. Hoffner (ed.), Perspectives on Hittite Civilization: Selected Writings of H. G. Güterbock, Chicago, 1997,179-185.
• Haas, V. Geschichte der hethitischen Religion, Handbuch der Orientalistik (HdO), Leiden 1994.
• Haas, V. “Das Fest der Sphingen”, Altorientalische Forschungen (AoF) 31/1, 2004, 46-56.
• Hawass, Z. “The Great Sphinx at Giza: Date and Function”, G. M. Zaccone – T. R. Di Netro (ed.), VI Congresso Internazionale di Egittologia: Atti Volume II, Torino, 1993, 177-195.
• Hawkins J.D., Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions, Volume. I: Inscriptions of the Iron Ages, (UISK 8/1; CHLI), Berlin- New York 2000.
• Hazenbos J., “Zum Imamkulu-Relief”, P. Taracha (ed.), Silva Anatolica. Anatolian Studies Presented to Maciej Popko on the Occasion of His 65th Birthday, (Fs Popko), Warsaw, 2002, 147-161.
• Himmetoğlu, M. F., “İmamkulu Kaya Kabartması’nın Kültürel ve İkonografik Tahlili”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD) Eurasian Journal of Researches in Social and Economics (EJRSE), Cilt 6, Sayı 3, 2019, 442-450.
• Hoffner, H. A., “Cult Image Descriptions KUB 38.2”, W. W. Hallo (ed.), The Context of Scripture III, Leiden, Boston, 2003, 64-65.
• Jakob-Rost L., “Zu den hethitischen Bildbeschreibungen, 1. Teil”, Mitteilungen des Instituts für Orientforschung der Deutschen Akademia der Wissenchaften zu Berlin (MIO) 8, 1961, 161-217.
• “İmamkulu Rölyefi”, Hitit Anıtları, https://www.hittitemonuments.com/imamkulu/index-t.htm, Erişim Tarihi: 1.04.2021.
• Klinger, J. Untersuchungen zur Rekonstruktion des hattischen Kultschicht (StBoT 37), Wiesbaden 1996.
• Košak, S. Hittite inventory texts (CTH 241-250), Texte der Hethiter (TH)10, Heidelberg 1982.
• Košak, S. “The Inventory of Manninni (CTH 504)”, Linguistica 18, 1978, s. 100-106.
• Laroche, E., Recherches sur les Noms des Dieux Hittites, Paris, 1947.
• Laroche, E., Les Hieroglyphes Hittites, Paris, 1960.
• Leick, G., “Iştar of Nineveh”, A Dictionary of Ancient Near Eastern Mythology, London-New York, 1991.
• Melchert, H. C., “Hittite Damnassara- ‘Domestic’/Damnassares ‘Household Deities’”, Journal of Ancient Near Eastern Religion (JANER) I, 2001, 150-157.
• Miller, Jared L. “The katra/i-women in the Kizzuwatnean Rituals from Ḫattuša”, S. Parpola – R. M. Whiting (ed.), Sex and Gender in the Ancient Near East. Proceedings of the XLVIIe Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki, July 2-6, 2001 (CRRAI), Helsinki, 2002, 423-431.
• Miller, Jared L. “Setting Up the Goddess of the Night Separately”, B. J. Collins − M. Bachvarova − I. C. Rutherford (ed.), Anatolian Interfaces – Hittites, Greeks and Their Neighbours, Oxford, 67-72.
• Mouton, A. “Y a-t-il une relation entre les motifs de la glyptique cappadocienne et les hieroglyphes anatoliens?”, Studi Micenei ed Egeo Anatolici (SMEA) 44, 2002, 83-113.
• Neumann, G. “Hethitische Etymologien III”, Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung auf dem Gebiete der Indogermanischen Sprachen (ZVS) 77, Bd. 1./2. H, 1961, 76-81.
• Otten, H. “Tiergefässe im Kult der Späten hethitischen Grossreichszeit”, K. Emre − M. Mellink − N. Özgüç (ed.), Anatolia and the Ancient Near East. Studies in Honor of Tahsin Özgüç / Tahsin Özgüç'e Armağan (Fs T. Özgüç), Ankara, 1989, 365-368.
• Özgüç N., “The Composite Creatures in Anatolian Art During the Period of Assyrian Trading Colonies”, Near Eastern Studies Dedicated to H.I.H. Prince Takahito Mikasa on the Occasion of his Seventy-Fifth Birthday (Fs Mikasa), M. Mori − H. Ogawa − M. Yoshikawa (ed.), Bulletin of the Middle Eastern Culture Center in Japan (BMECCJ 5), Wiesbaden, 1991, 293-317.
• Peker, H. “Hitit Egemenliğinden Assur İstilasına Kadar Yazılı Belgelere Göre Kargamış Tarihi”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hititoloji Bilim Dalı (Caılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2004.
• Peker, H., Texts from Karkemish, I. Luwian Hieroglyphic Inscriptions from the 2011-2015 Excavations, Ante Quem, Bologna, 2016.
• Popko, M. Kultobjekte in der hethitischen Religion (nach keşlschriftlichen Quellen), Warszawa, 1978.
• Puhvel, J., Hittite Etymological Dictionary (HED) Vol. 1: Words beginning with A; Vol 2: Words beginning with E and I, Berlin- New York- Amsterdam, 1984.
• Rogers, J. H., “Origins of the ancient constellations: I. The Mesopotamian traditions”, British Astronomical Association 108, 1998, 9-28.
• Rotblum, Y., “Astronomy and Mythology in Israel Rock Art: Deciphering Rock Art from Negev Desert, Israel”, Conference: Symbols and Signs, Romania, 2019, 1-10.
• Saydam, Y., “Batı Resim Sanatında Sfenks Betimi”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), 2019.
• Seeher, J., Taşa Yontulu Tanrılar: Hitit Kaya Tapınağı Yazılıkaya, (Çev. Selma Bulgurlu Gün), Ege Yayınları İstanbul, 2011.
• Taggar-Cohen, A. Hittite Priesthood, Heidelberg, 2006.
• Taylor, R. J. “An Analysis of Celestial Omina in the Light of Mesopotamian Cosmology and Mythos”, Thesis Submitted to the Faculty of the Graduate School of Vanderbilt University in partial fulfillment of the requirements fort he degree of Master of Arts in Religion, Nashville-Tennessee, 2006.
• Tischler, J., Hethitisches Etymologisches Glossar (HEG) Teil 1: a-k, Innsburg, 1983.
• Tischler, J., Hethitisches Etymologisches Glossar (HEG) IV-Lieferung 15: U, Innsburg, 2010.
• Ünal, A., Hititçe-Türkçe/Türkçe-Hititçe Büyük Sözlük, Ankara, 2016.
• Wegner, I. Gestalt und Kult der Ištar-Sawuška in Kleinasien, Alter Orient und Altes Testament 36 (AOAT 36), Hurritologische Studien III, Neukirchen Verlag, 1981.