ESKİ MEZOPOTAMYA’DA ERKEN HANEDANLIK VE AKAD DÖNEMLERİNDE KRALLARIN DÜNYA HÂKİMİYETİ İDEOLOJİLERİNİN TANRILARLA BAĞLANTISI

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 2, 333 - 360

Yeşim Dilek

https://doi.org/10.46931/aran.1537480

Öz

Eski Mezopotamya’da kent devletlerinin güç kazanmasıyla yönetici olan ruhban sınıfı gücünü yitirmeye başlamış ve kent kralları evrenselci hırslarla ilahi köken iddiasında bulunmuşlar ve bazıları da tanrılaştırılmışlardır. Eski Mezopotamya krallarının evrene hâkim olma arzularının kanıtları Erken Hanedanlık III döneminde (MÖ 2600-2350), gözlemlenebilse de, bu fikirler ancak daha sonra bölgeye hükmeden ve yöneticilerinin bazılarının tanrılaştırıldığı Akad döneminde (MÖ 2334-2154) açıkça ortaya çıkmıştır. Eski Mezopotamya krallarının evrene hâkim olma durumu, hükmettikleri krallıklarının çevresini ele geçirmekle sınırlı olmakla birlikte, elde ettikleri her zafer için tanrı soyundan geldiklerini iddia edebilmelerini ve Akad döneminde ise bir kralın tanrılaştırması sonucunu ortaya çıkmıştır. Sümerlerle başlayan krallık müessesesinin tanrılar tarafından bahşedilen bir yapı olması fikri, genişleyerek tüm evreni yönetebilme ve kralların tanrılaştırma olgusuna kadar uzanmıştır. Bu makalenin amacı, Erken Hanedanlık ve Akad dönemlerinde Eski Mezopotamya hükümdarlarının evrene hâkim olma arzularını, ilahi köken iddialarını ve tanrılaştırılmaları arasındaki ilişkiyi yazılı belgeler ve ikonografiler ışığında incelemek ve bu olguların Erken Hanedanlık ve Akad dönemlerinin kraliyet ideolojisine yansımalarını ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Eski Mezopotamya, Erken Hanedanlık Dönemi, Akad Dönemi, Kraliyet İdeolojisi

Kaynakça

• Aruz, Joan. The Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus, New York: Metropolitan Museum of Art; New Haven: Yale University Press, 2003.
• Bernbeck, Reinhard. "Royal Deification: An Ambiguation Mechanism for the Creation of Courtier Subjectivities", Religion and Power: Divine Kingship in the Ancient World and Beyond, Eds. Nicole Brisch, Chicago: The Oriental Institute, (2012): 157-170.
• Brisch, Nicole. "Of Gods and Kings: Divine Kingship in Ancient Mesopotamia", Religion Compass 7, 2(2013): 37–46.
• Çeçen, Salih. “Akad İmparatorluğu”, Eski Mezopotamya’nın Siyasi Tarihi, Eds L. Gürkan Gökçek, Ercüment Yıldırım, Okay Pekşen, İstanbul: Değişim Yayınları, (2020): 9-33.
• Cline, E. H. ve Graham M. W. Antik Çağ İmparatorlukları, Mezopotamya’dan İslamiyet’in Doğuşuna, İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Cooper, Jerrold S. “Paradigm and Propaganda: The Dynasty of Akkade in the 21st Century”, Akkad the First world Empire, Structure, Ideology, Traditions, Eds, Mario Liverani, HANE/S – V, Padova: Sargon, lk (1993): 11–23.
• Cooper, Jerrold S. "Divine Kingship in Mesopotamia: A Fleeting Phenomenon", Religion and Power: Divine Kingship in the Ancient World and Beyond, Eds. Nicole Brisch, Chicago: The Oriental Institute, (2012): 261-265.
• Espak, Peeter. "The Emergence of the Concept of Divine Warfare and Theology of War in the Ancient Near East", ENDC Proceedings 14, (2019): 155-171.
• Falkenstein, Adam. The Sumerian City Temple. Monographs in History, Ancient Near East, Vol. I/I. Eds. Maria Dej Ellis, Los Angeles: Undena Publications, 1974.
• Frankfort, Henri. Kingship and the Gods, Chicago: The University of Chicago Press-Phoenix Edition, 1978. Glassner, J.-J. The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer, Eds. Zainab Bahrani and Marc Van de Mieroop, London: John Hopkins University Press, 2003.
• Gökçek, Lütfi. "Kent Devletlerinin Ortaya Çıkışı ve Erken Sülaleler Dönemi", Eski Mezopotamya’nın Siyasi Tarihi, Eds L. Gürkan Gökçek, Ercüment Yıldırım, Okay Pekşen, İstanbul: Değişim Yayınları, (2020): 9-33.
• Hallo, William W. The Ancient Near East: A History, New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1971.
• Hinz, Walther. Gosudarstvo Elam, Moskova: Izdatel'stvo Nauka, 1977.
• Hulseapple, Dan. "Structure, Ideology, Traditions: Defining the Akkadian State", SUNY New PaltzUndergraduate Honors Thesis Collection, 2018. Erişim adresi: https://soar.suny.edu/handle/20.500.12648/1333
• Kahya, Ömer. “Sümerce ve Akadca Metinlerde Rüya Türleri”, DTCF Dergisi, 59/1 (2019): 229-255.
• Kınal, Firuzan. Eski Mezopotamya Tarihi, Ankara: A.Ü.D.T.C.F. Yayını, 1983.
• Kıymet, Kurtuluş. "Hitit Metinlerinde Akad Çağı ile İlgili Kayıtlar", TAD 38, no. 66 (2019): 1-66.
• Köroğlu, Kemalettin. Eski Mezopotamya Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Kurth, Amelie. Eskiçağ’da Yakındoğu Cilt I, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
• Livingstone, Alasdair. "A Late Piece of Constructed Mythology Relevant to the Neo-Assyrian and Middle Assyrian Coronation Hymn and Prayer The Context of Scripture, Volume 1: Canonical Compositions from the Biblical World, Eds. William W. Hallo, Leiden: Brill, (1997): 1.146.
• Maeda, Tohru. "King of Kish in Pre-Sargonic Sumer", Orient 17, (1981): 1–17.
• Maeda, Tohru. "Royal Inscriptions of Lugalzagesi and Sargon", Orient XL, (2005): 3-30.
• Memiş, Ekrem. "Eski Mezopotamya’da Yönetme Yetkisinin Tanrısallığı Meselesi", Mezopotamya’nın Eski Çağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı, Eds. L. Gürkan Gökçek, Ercüment Yıldırım, Okay Pekşen, İstanbul: Değişim Yayınları, (2019): 115-138.
• Michalowski, Piotr. "The Mortal Kings of Ur: A Short Century of Divine Rule in Ancient Mesopotamia",Religion and Power: Divine Kingship in the Ancient World and Beyond, Eds. Nicole Brisch, Chicago: The Oriental Institute, (2012): 33-45.
• Pekşen, Okay. "Eski Mezopotamya’daki Savaşlarda Tanrıların Rolü", History Studies, 8/2 (2016): 55-68.
• Pekşen, Okay ve Topaloğlu Yasin. “A Theocratic Approach to Governance in Ancient Times: Assyrians”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 24/1 (2024): 9-36.
• Sazonov, Vladimir. Aspects of Royal Ideology and Religion in Sumer and Akkad in III Millennium BCE, (Yayınlanmamış doktora tezi), Tallinn University Dissertations on Humanities, Tallinn, 2019.
• Selz, Gebhard J. "The Divine Prototypes", Religion and Power: Divine Kingship in the Ancient World and Beyond, Eds. Nicole Brisch, Chicago: The Oriental Institute, (2012): 187-202.
• Toptaş, Koray. “Yeni Asur Belgelerinde Geçen “İna Qubit (Tanrı Buyruğu) İfadesi”, Mezopotamya’nın Eski Çağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı, L. Gürkan Gökçek, Ercüment Yıldırım, Okay Pekşen, (ed.) (İstanbul: Değişim Yayınları, 2019): 401-410.
• Toptaş, Koray. “Yeni Asur İmparatorluğu’nda Saray Rölyeflerinin ve Anıtların Propoganda Aracı Olarak Kullanımı” ArAn, 16/1 (2022): 185-223.
• Ünsal, Veli. "MÖ. III. Binyılda Mezopotamya’da Yönetim ve Din", Mezopotamya’nın Eski Çağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı, Eds. L. Gürkan Gökçek, Ercüment Yıldırım, Okay Pekşen, İstanbul: Değişim Yayınları, (2019): 41-63.
• Westenholz, A. "The Old Akkadian Period: History and Culture." In Mesopotamien. Akkde-Zeit und Ur II-Zeit”, Eds. W. Sallaberger and A. Westenholz, Freiburg, Schweiz: Universitätsverlag, (1999): 15–117.
• Winter, Irene J. "After the Battle Is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East”, Studies in the History of Art 16, Symposium Papers IV: Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages (1985): 11-32.
• Winter, Irene J. "Touched by the Gods: Visual Evidence for the Divine Status of Rulers in the Ancient Near East", Religion and Power: Divine Kingship in the Ancient World and Beyond, Eds. Nicole Brisch, Chicago: The Oriental Institute, (2012), 75-103.
• Yıldırım, Ercüment. Eskiçağ Mezopotamya’sında Liderler, Krallar, Kahramanlar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2017.
• FAOS Freiburger Altorientalische Studien. Gelb, I. J. ve Kienast B. Die Altakkadischen Königsinschriften des dritten Jahrtausends, v. Chr. 7. Stuttgart, 1990.
• SKL The Sumerian King List. Jacobsen, Thorkild. The oriental Institute of the University of Chicago Assyriological Studies, The University of Chicago Press, 1939.
• RIME 1 Royal Inscription of Mesopotamia. Frayne, Douglas. Presargonic Period (2700–2350 BC). University of Toronto Press, 1998.
• RIME 2 Royal Inscription of Mesopotamia. Frayne, Douglas. Sargonic and Gutian Period. (2334-2113), Toronto: University of Toronto Press, 1993.