ESKİ MEZOPOTAMYA TOPLUMLARINDA EMZİRME MOTİFİ VE TANRIÇALARLA İLİŞKİSİ

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 1, 1 - 28, 09.07.2025

Aysel Ateş

https://doi.org/10.46931/aran.1657374

Öz

Emzirme, memeli canlıların hayatlarının doğumdan sonraki en önemli aşamasını oluşturmaktadır. Yenidoğanın beslenmesi, büyümesi, gelişmesi ve hastalıklara karşı korunmasını sağlayan süt, anne ve yavru arasındaki sevgi bağını da güçlendirmektedir. Emzirmenin önemi tarihin erken dönemlerinden itibaren anlaşılmış olup bununla ilgili tasvirler oluşturulmuştur. Söz konusu tasvirlerde doğurganlık, annelik, bereket, besleyicilik ve yaşamın devamlılığının sembolik anlatımının gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca söz konusu motif, Eski Mezopotamya toplumlarının inancında bereket ve doğurganlıkla ilişkilendirilen tanrıçayla özdeşleştirilmiştir. Çivi yazılı belgelerde özellikle kraliyet yazıtları ve kehanet metinlerinde bazı kralların tanrıça tarafından emzirildiği ifade edilmiş olup, bu da onların krali iktidarının dini anlamda meşruiyet kazanmasını ifade eden güçlü bir sembolik aktarımdır. Bu çalışmada Eski Mezopotamya toplumlarının düşünce ve inanç dünyasında sıklıkla karşılaşılan emzirme temasının arkeolojik kazı çalışmaları sonucunda ortaya çıkarılan buluntular ile çivi yazılı vesikalardan elde edilen veriler doğrultusunda incelenmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Mezopotamya , Emzirme Motifi , Tanrıça

Kaynakça

• Ateş, Mehmet. Mitolojiler ve Semboller. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2002.
• Ateş, Aysel. Eski Mezopotamya Tasvir ve Mühür Sanatında Hayvan Sembolizmi, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2024.
• Ay, Şeyma. “Eski Yakındoğu’da İlahi Elçiler ve Onların Kraliyet İdeolojisindeki Önemi”, Tarih Araştırmaları Dergisi 34/57, (2015): 1-22.
• Aydıngün, Şengül G. “Yerleşik Hayat Öncesi: Yaratan Beden”, (ed.) Şengül G. Aydıngün, Tunç Çağı’nın Gizemli Kadınları. 11-28. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Babcock, Sidney ve Tamur, Erhan (Ed.). She Who Wrote Enheduanna and Women of Mesopotamia ca. 3400-2000. New York: The Morgan Library&Museum, 2002.
• Barnett, Richard David. “The Nimrud Ivories and the Art of the Phoenicians”, Iraq 2/2, (1935), 179-210. Bottéro, Jean. Kültürümüzün Şafağı Babil. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
• ----------. Gılgamış Destanı Ölmek İstemeyen Büyük İnsan. (Çev. Orhan Suda), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• CAD E. The Assyrian Dictionary Volume 4-E, (eds.) Leo Oppenheim vd., The Oriental Institute, USA: Chicago, Illinois, 2004.
• Campbell, Stuart and Daems, Aurelie. “Figurines in Prehistoric Mesopotamia”, Timothy Insoll (ed.) The Oxford Handbook of Prehistoric Figurines. 567-589. Oxford: Oxford University Press, 2017.
• Caubet, Annie. “Animals in Syro-Palestinian Art”, (ed.) Billie J. Collins, A History of the Animal Word in the Ancient Near East. 211-236. Leiden: Brill, 2002.
• Cengiz, Tülin. “Venüs Heykelciklerinden İdollere Kadın Temsilleri”, Gazi Akademik Bakış 15/29, (2021), 39-48.
• Collon, Dominique. Ancient Near Eastern Art. Berkeley: University of California Press, 1995.
• Aurelie Daems, “A Snake in the Grass: Reassesing the Evet-Intriguing Ophidian Figurines”, eds. Robert A. Carter and Graham Philip, Beyond the Ubaid Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East. 129-141. Illions: Chicago, 2010.
• Dilek, Yeşim. “Eski Mezopotamya’da Erken Hanedanlık ve Akad Dönemleri’nde Kralların Dünya Hakimiyeti İdeolojilerinin Tanrılarla Bağlantısı”, Archivum Anatolicum 18/2, (2024), 333-360.
• Duralı, Teoman. Gılgamış Destanı, İstanbul: Çantay Kitabevi,1992.
• Erdan, Emre. “Frig Tipi Fibulalarda Tanrıça Sembolizmi Üzerine Bazı Düşünceler”, Art-Sanat 11, (2019) 163-185. Eroğlu Samur, Gülhan. Anne Sütü. Ankara: Sağlık Bakanlığı Yayınları, 2012.
• Eskandari, Nasir and Shahdadnejad, Eshrat. “A Lapis Lazuli Female Statuette “La Déesse-mére” from the Jiroft Civilization, South-East Iran (3rd millennium BCE)”, Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran 13/37, (2023), 161-173.
• Etgü, Yıldız Tilbe. “Tarih Öncesi Çağlardan Demir Çağına Eski Mezopotamya’da Kadının Üretimdeki Rolünün Sosyal Yaşama Etkisi”, Oannes-Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/1, (2022), 21-47.
• Frankfort, Henri. “A Note on the Lady of Birth”, Journal of Near Eastern Studies 3/3, (1944), 198-200.
• ----------. The Art and Architecture of the Ancient Orient. USA: Penguin Books, 1954.
• Frayne, Douglas R. Sargonic and Gutian Periods (2334-2113 BC), The Royal Inscriptions of Mesopotamia, Early Periods 2. Toronto: University of Toronto Press, 1993.
• Garro-Aguilar, Yaiza., Gulak Marina, Astigarraga, Egoitz, and Barreda-Gómez, Gabriel. “Breastfeeding: History, Techniques, Benefits, Complications and Care”, HSOA Journal of Practical & Professional Nursing 6/1, (2022), 1-13.
• George, Andrew. The Babylonian Gılgamesh Epic, Introduction, Critical Edition and Cuneiform Texts. New York: Oxford University Press, 2003.
• Harris, Rivkah. “Inanna-Ishtar as Paradox and a Coincidence of Opposites”, History of Religions 30/3, (1991), 261-278.
• Heidel, Alexander. Enûma Eliş Babil Yaratılış Destanı. (çev. İsmet Birkan), Ankara: Ayraç Yayınevi, 2000.
• Horunlu, Tuğçe. “Yeni Asur Dönemi Devlet Politikalarında Din Faktörü”, Ed. L. Gürkan Gökçek, Ercüment Yıldırım, Okay Pekşen, Mezopotamya’nın Eski Çağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı. 383-400. İstanbul: Değişim Yayınları, 2019.
• Ito, Sanae. Royal Image and Political Thinking in the Letters of Assurbanipal. Helsinki: Unigrafia, 2015.
• Jacobsen, Thorkild. The Treasures of Darkness A History of Mesopotamian Religion. New Haven and London: Yale University Press, 1976.
• Keel, Othmar. Das Böcklein in der Milch seiner Mutter und Verwandtes: Im Lichte eines altorientalischen Bildmotivs, OBO 33. Fribourg and Göttingen: Universitätsverlag / Vandenhoeck Ruprecht, 1980.
• Kılıç, Yusuf ve Ay, Şeyma “Eski Mezopotamya’da Siyasi Örgütlenmede Din Olgusu”, Turkish Studies 8/5, (2013). 387-403.
• ---------- ve Uncu, Ebru. “Eski Mezopotamya İnanç Sisteminin Yunanlara Geçişi (İstar-Aphrodite Örneği)”, History Studies 3/1, (2011), 183-201.
• Koçak, Hande. (Ed.) Sümer Kral Destanları Enmerkar ve Lugalbanda. (çev. Selim F. Adalı ve Ali T. Görgü), Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2016.
• Koldewey, Robert. The Excavations at Babylon. London: Macmilan and Co., 1914.
• Kramer, Samuel N. Sümerler. (çev. Özcan Buse), İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002).
• Kramer, Samuel N. Tarih Sümerde Başlar. (çev. Hamide Koyukan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002. Kuhrt, Amelie, Eskiçağ ’da Yakındoğu (MÖ 3000-330) Cilt I. (çev. Dilek Şendil), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Laneri, Nicolas. “The Discovery of a Funerary Ritual: Inanna/Ishtar and Her Descent to the Nether World in Titriş Höyük, Turkey”, East and West 52/1-4, (2002), 9-51.
• Lewis, Sian and Llewellyn-Jones, Lloyd. The Culture of Animals in Antiquity. London and New York: Routledge, 2018.
• Legrain, Leon. Terra-cottas from Nippur, Unıversity Of Pennsylvania The University Museum Publications Of The Babylonian Section Vol. XVI, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1930.
• Livingstone, Alasdair. State Archives of Assyria, Vol III. Finland: Helsinki University Press, 1989.
• Nadali, Davide. “Family Portraits Some Considerations on the Iconographical Motif of the “Woman with Child” in the art of the Third Millennium B.C.E.”, (ed.) Lionel Marti and Winona Lake, La famille dans le Proche-Orient ancien: réalités, symbolismes, et images Proceedings of the 55th Rencontre Assyriologique Internationale at Paris 6–9 July 2009. 227-239. Eisenbrauns, 2014.
• Reade, Julian. Mesopotamia, Cambridge: Harvard University Press, 1991.
• Elisa Roßberger, “Reiguring the Body: From Terracotta Figurines to Plaques in Early Second Millennium Mesopotamia”, (eds.) Barbara Horejs, Christoph Schwall, ets al., Proceedings of the 10th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East Volume 1. 523-537. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2018.
• Ornan, Tallay. The Triumph of the Symbol Pictoral Representation of Deities in Mesopotamia and the Biblical Image Ban. Göttingen: Akademic Press Fribourg, 2005.
• Otto, Adelheid. “Professional Women and Women at Work in Mesopotamia and Syria (3rd and early 2nd millennia BC): The (rare) Information from Visual Images”, (eds.) Brigitte Lion, Cécile Michel, The Role of Women in Work and Society in the Ancient Near East. 112-148, De Boston: Gruyter, 2016.
• Ören Hacı ve Kılıç, Yusuf. “Eski Mezopotamya ve Anadolu Toplumlarında Fildişinin Kullanımı”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 34, (2024), 959-989.
• Öz, Esma ve Albayrak, İrfan. “Çivi Yazılı Belge ve Kitabelerde Kralları Tanımlayan Unvan ve Sıfatlar”, History Studies 7/1, (2015), 139-151.
• Özgül, Evin. Eski Anadolu Toplumlarında Tanrıça Tasvirleri (MÖ 2. Binyılın Sonuna Kadar), Yayımlanmamış Doktora Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023.
• Parpola, Simo. Assyrian Prophecies. Helsinki: Helsinki University Press, 1997.
• Parrot, André. The Arts of Assyria, New York: Golden Press, 1961.
• Georges Perrot and Charles Chipiez, A History of Art in Chaldæa and Assyria Volume II. London: Chapman and Hall, 1884.
• Stantis, Crhis, Schutkowski, Holger and Sołtysiak, Arkadiusz. “Reconstructing Breastfeeding and Weaning Practices in the Bronze Age Near East Using Stable Nitrogen İsotopes”, American Journal Of Physical Anthropology, 172/1, (2019), 58-69.
• Steinkeller, Piotr. “Text, Art and Archaeology: An Archaic Plaque From Mari and the Sumerian Birth-Goddes Ninhursag”, (eds.) Grégory Chambon, Michaël Guichard, de l’Argile Au Numerique: Melanges Assyriologiques En l’Honneur de Dominique Charpin. 977-1011, Paris: Peeters, 2019.
• Stol, Marten. Women in the Ancient Near East. Boston: De Gruyter, 2016.
• Stuckey, Johanna H. “Ancient Mother Goddesses and Fertility Cults”, Journal ofthe Association for Research on Mothering 7/1, (2005). 31-44.
• ----------. “Spirit Possession and the Goddess Ishtar in Ancient Mesopotamia”, Matrifocus: Cross-Quarterly for the Goddess Woman Samhain 8-1, (2008), 1-10.
• Şahin Utku, Nihal. “Antik ve Orta Çağ’da Sütannelik: Başkasının Sütünün Biyolojik, Ekonomik ve Kültürel Kodları”, Kadem Kadın Araştırmaları Dergisi 6/1, (2020), 51-112.
• Van Buren, E. Douglas. Clay Figurines of Babylonia and Assyria, New Haven: Yale University Press, 1928.
• ----------. “A Clay Relief in the Iraq Museum”, Archiv für Orientforschung. 9, (1933-1934), 165-171.
• ----------. Symbols of the Gods in Mesopotamian Art. Roma: Pontificum Institutum Biblicum, 1945.
• Ward, W. Hayes. The Seal Cylinders of Western Asia. Washington: Carnegie Institution of Washington, 1970.
• Winter, Urs. Frau und Göttin Exegetische und Ikonographische Studien zum Weiblichen Gottesbild im Alten Israel und in Dessen Umwelt. Germany: Florian Lippke, 1983.
• Yücel, Çağatay. Tarih Öncesi İnsan Biçimli Figürinler Hakkında Genel Bir Değerlendirme”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi 21, (2018), 228-239.
• Ziffer, Irit. “Western Asiatic Tree-Goddess”, Egypt and the Levant 20, (2011), 411-430.