KIRŞEHIR PRAYER RUGS IN THE ANKARA ETHNOGRAPHIC MUSEUM COLLECTION: FEATURES OF MOTIF AND COMPOSITION

Yıl 2023, , 21 - 44, 30.12.2023

Çiğdem Karaçay

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2023.184

Öz

The subject of this article is the motif and composition features of Kırşehir prayer rugs in the Ankara Ethnography Museum Collection. Within the scope of the study, after obtaining the necessary permissions from the Ankara Ethnography Museum, the museum inventory books were carefully scanned and rugs belonging to the Kırşehir region were determined. By examining the detected prayer rugs in the museum, the necessary information about their properties was transferred to the observation slips. Photographs were taken to document the prayer rugs visually. A catalog study was carried out with the information obtained. According to this information, Kırşehir rugs in the Ankara Ethnography Museum Collection are of the prayer rug type and are mostly depicted as a mihrab. The most depicted motifs from the mihrab niche; stylized floral motifs, landscape depictions and oil lamps. Apart from the mentioned motifs, there are examples where the mihrab niche is unadorned. In Kırşehir prayer rugs, it is seen that the corners of the mihrab, which are ornamental areas, the rectangular frames and borders above and below the mihrab are dominated by floral motifs. There are different examples of Kırşehir prayer rugs in terms of motif and composition features in museums and collections other than Ankara Ethnography Museum. This issue requires caution in using definitive statements about Kırşehir prayer rugs. In addition, every study on Kırşehir prayer rugs is important in terms of revealing the general stylistic features by making it possible to access more works.

Anahtar Kelimeler

kısehir, prayer rug, mihrab, pattern, description

ANKARA ETNOĞRAFYA MÜZESİ KOLEKSİYONUNDAKİ KIRŞEHİR SECCADE HALILARI: MOTİF VE KOMPOZİSYON ÖZELLİKLERİ

Öz

Bu makalenin konusu, Ankara Etnoğrafya Müzesi Koleksiyonunda yer alan Kırşehir seccade halılarının motif ve kompozisyon özellikleri üzerinedir. Kırşehir 18. yüzyıldan itibaren Anadolu Türk halı sanatının zenginliğine katkı sağlayan önemli dokuma merkezlerindendir. Kırşehir’e ait çok sayıda halının günümüze ulaşması yörede dokumacılık faaliyetlerinin yoğun olduğunu göstermektedir. Bugün Türkiye’de hemen hemen her müzede Kırşehir halısına rastlamak mümkündür. Günümüze ulaşan Kırşehir halılarının sayıca fazla olması memnuniyet verici olmakla birlikte eserlerin Türkiye’de ve yurt dışında farklı müzelerde ve çeşitli koleksiyonlarda bulunması bu halıları topluca ele alarak değerlendirmeyi ve Kırşehir halıları ile ilgili kesin ifadeler kullanmayı zorlaştırmaktadır. Bu sebeple müzelerde ve özel koleksiyonlarda yer alan Kırşehir halılarını mümkün olduğunca gün ışığına çıkararak belgelemek, bu halıların üslup özelliklerini ortaya koymak hususunda önem arz etmektedir. Çalışma kapsamında Ankara Etnoğrafya Müzesinden gerekli izinlerin alınmasının ardından müze envanter defterleri dikkatle taranarak Kırşehir yöresine ait halılar tespit edilmiştir. Tespit edilen halıları yerinde incelemek sureti ile gözlem fişlerine özellikleri ile ilgili gerekli bilgiler aktarılmıştır. Halıları görsel açıdan belgelemek amacı ile fotoğrafları çekilmiştir. Katalog çalışması yapılmıştır. Buna göre Ankara Etnoğrafya Müzesi Koleksiyonunda yer alan Kırşehir halıları seccade türündedir ve ekseriyetle mihrap tasvirlidir. Mihrap nişinde en çok tasvir edilen motifler; stilize bitkisel motifler, manzara tasvirleri ve kandildir. Mihrap nişinin süslemesiz olduğu örnekler mevcuttur. Kırşehir seccade halılarında birer süsleme alanı olan mihrap köşeleri, mihrabın altında ve üstünde bulunan dikdörtgen çerçeveler ve bordürlerde bitkisel motiflerin hâkim olduğu görülmektedir. Ankara Etnoğrafya Müzesi dışındaki müze ve koleksiyonlarda motif ve kompozisyon özellikleri açısından Kırşehir seccade halılarının farklı örnekleri bulunmaktadır. Bu husus Kırşehir seccade halıları ile ilgili kesin ifadeler kullanma konusunda ihtiyatlı davranmayı gerektirmektedir. Bunun yanı sıra Kırşehir seccade halıları ile ilgili her çalışma daha fazla esere ulaşmayı mümkün kılarak, genel üslup özelliklerini ortaya koymak açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

kırşehir, seccade halısı, motif, tasvir, mihrap

Kaynakça

• Aksel, M. (2010). Türklerde Dini Resimler. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Anmaç, E. (1999) Kula Halılarının Kompozisyon Özellikleri ve Kula Halılarında Kullanılan Motifler. Erdem, Halı Özel Sayısı-1, C.10, S. 28: 15-22
• Bayraktaroğlu, S. (1997). Vakıflar Genel Müdürlüğü Halı-Kilim Koleksiyonu. Arış. 3: 88-103.
• Bilgin, Ü. (1983). Eski Gördes Seccadeleri. Manisa Turizm Derneği, S.4: 66-79.
• Butterweck, G. and Orasch, D. (1986). Handbook of Anatolian Carpets. Wien.
• Cengiz, B. (1998). Milas Halılarında Renk, Desen ve Kompozisyon Özellikleri. Türk Soylu Halkların Halı, Kilim ve Cicim Sanatı: Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri (27-31 Mayıs 1996 Kayseri): 77-85.
• Cumanıyazova, M. (1999). Türkmen Halısı Evrenin Minyatürdeki Modelidir. Uluslararası Dördüncü Türk Kültürü Kongresi Bildirileri (4-7 Kasım 1977), C. 1: 143-147.
• Çoruhlu, Y. (1999). Türk Sanatında Görülen Hayvan Figürlerine ‘Gök ve Yer’ Sembolizmi Açısından Bir Bakış. Uluslararası Üçüncü Türk Kültürü Kongresi Bildirileri (25-29 Eylül 1993 Ankara): 243-259.
• Deniz, B. (1984). Kırşehir Halıları. Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi. III: 25- 81.
• Deniz, B. (1984a). Taşpınar Halılarında Desen. I. Ulusal El Sanatları Sempozyumu Bildirileri (18-21 Kasım 1981 İzmir): 112-119.
• Deniz, B. (1986). Kırşehir Halıları. Bilim Birlik Başarı, Y. 12, S. 47: 18-24.
• Deniz, B. (1986a). Gördes Halıları. Bilim Birlik Başarı, Y.12, S.45: 13-19.
• Deniz, B. (1986b). Lâdik Halıları. Bilim Birlik Başarı, Y.12, S.46: 13-18.
• Deniz, B. (1987). Milas Halıları. Bilim Birlik Başarı, Y. 12, S. 49: 13-20.
• Deniz, B. (1998). Anadolu Türk Dokumalarında Ejder Motifi. Türk Soylu Halkların Halı, Kilim Ve Cicim Sanatı: Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri (27-31 Mayıs 1996 Kayseri): 102-108.
• Deniz, B. (1997). Kırşehir Mucur Halılarının Sözlüğü-I. Arış, Halı Dokuma ve İşleme Sanatları Dergisi, Y. 1, S. 1: 148-152.
• Deniz, B. (2000). Türk Dünyasında Halı Kilim Ve Düz Dokuma Yaygıları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Erbek, G. (1987). Anatolian Motifs from Çatalhöyük to the Present. Ankara.
• Formenton, F. (1972). Oriental Rugs and Carpets. London: The Hamlyn Publishing Group Limited. Karaçay, Ç. (2023). 19-20. Yüzyıllar Anadolu Türk Halı Sanatında Özgün Bir Kompozisyon: Manzara Tasvirleri. Sanat Tarihi Dergisi, C.32, S. 1: 257-279.
• Karaçay, Ç. (2022). Boteh Motifinin Kökenine Kısa Bir Bakış ve Anadolu Türk Halı Sanatında Boteh Tasvirleri. Art-e Sanat Dergisi, Vol. 15, No. 29: 128-148.
• Karaçay, Ç. (2019) 20. Yüzyıla Ait Bir Grup Gördes Halısının Motif Özelliklerine Dair Değerlendirmeler. Arış: 52-64.
• Karaçay, Ç. (2016). Batılılaşma Dönemi Türk Sanatında Manzara Tasvirinin Türk Halı Sanatına Yansıması. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi.
• Kervan, G. ve Önel, L. (2012). Konya Müzesi Halı Kataloğu I. (M. Çıpan, Ed.). Konya: Bahçıvanlar Basım.
• Kırzıoğlu, Görgünay, N. (1995). Altaylardan Tunaboyuna Türk Dünyasında Ortak Motifler: Halılar, Benzeri Dokumalar, Giysiler, Mimari Eserler ile Değişik Eşya ve Paralarda. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Kültür Bakanlığı. (1995). Turkish Handwoven Carpets, Catalog, Ankara: Kültür Bakanlığı DÖSİM.
• Öğel, B. (1995). Türk Mitolojisi. C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Nefes E., Can, Y., Gün, R. ve Çelik, B. (2016). Ankara Vakıf Eserleri Müzesinde Samsun Camilerinden Derlenmiş Tarihi Halılar. Dinbilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi, C.16, S. 3: 91-125.
• Öztürk, Y. (1992). Balıkesir-Yöresi Yağcıbedir Halıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Öztürk, B. ve Karavar, G. (2018). Özel Bir Koleksiyonda Bulunan Kırşehir ve Mucur Halıları. ASOS Journal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Y. 6, S. 66: 121-133.
• Pala, Z. (2016). Konya Etnoğrafya Müzesi ve Mevlana Müzesinde bulunan Kırşehir Halıları. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Pala, Yavuzyiğit, Z. (2021). Konya Müzelerinde Bulunan Kırşehir Halıları. Ankara: İksad.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (1992). Elibelinde. Sanat Kavram Ve Terimler Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi