EXHIBITION METHODS AND DISPLAY ELEMENTS OF TRADITIONAL TURKISH CARPETS AND RUGS IN MUSEUMS

Yıl 2023, , 109 - 134, 30.12.2023

Tuğba Diri Apaydın

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2023.188

Öz

Carpet art, which has an important position in Turkish art with its originality and locality, is included in the collections of almost all Turkish museums. Since the 15th century, carpets and rugs have attracted the attention of Europe, and especially after the 19th century, they started to be included in European and American museums. During the Ottoman period, priority was given to archaeological artefacts. Turkish carpets and rugs, which had ethnographic value, remained in the background. In the 1908 Regulation, carpets, rugs and prayer rugs were taken under protection with the acceptance of Islamic artefacts as works of art. After this process, carpets have found a place in the collections of many museums.

In museums in Turkey that have carpets and rugs in their collections, artefacts are displayed in different ways. The most favoured are in vitrines, directly on the floor, hanging systems, openable and sliding rails, shelving systems with drawers, walls, fixed or movable panels and display platforms. The variety of these display elements is determined by criteria such as the physical condition, weight, colour, dimensions or historical importance of the work. The aim of the article is to present the variety of display methods used in carpets and rugs. In addition, it is shown through examples which method is suitable for which object or not. Examples were determined based on the information obtained from previous publications on this subject and observations made in museums. Although the examples were mainly selected from Turkish Museums, some works were selected from abroad and presented comparatively. Finally, the article compares the display methods of the artifacts. Suggestions are made as to which systems can be the most accurate systems that can be used today.

Anahtar Kelimeler

turkish art, Ethnographic Art Works, Carpets and Rugs, Display, Exhibition, Exhibition Elements.

GELENEKSEL TÜRK HALI VE KİLİMLERİNİN MÜZELERDE SERGİLENME YÖNTEMLERİ VE ELEMANLARI

Öz

Türk sanatında özgün kimliği ve yöreselliğiyle önemli bir konumda bulunan halı sanatı, neredeyse Türk müzelerinin tamamının koleksiyonunda yer almaktadır. 15. yüzyıldan itibaren Avrupa’nın da dikkatini çeken halı ve kilimler, özellikle 19. yüzyıl sonrasında Avrupa ve Amerika müzelerinde de yer almaya başlamıştır. Osmanlı döneminde önceliğin arkeolojik eserler olması nedeniyle ikinci planda kalan etnografik değeri olan Türk halı ve kilimleri 1908 Nizamnamesinde İslami eserlerin sanat eseri olarak kabul edilmesiyle birlikte koruma altına alınmaya başlamıştır. Bu süreçten sonra halılar, pek çok müzenin koleksiyonunda yer edinmiştir. Bu müze türlerinin başında ise etnografya ve vakıf müzeleri gelmektedir.

Türkiye’de koleksiyonunda halı ve kilim bulunduran müzelerde eserler teşhir edilirken vitrin içi ve doğrudan zemin üzerinde olabileceği gibi askı sistemleri, açılabilir ve kaydırılabilir raylı panolar, çekmeceli raf sistemleri, duvarlar, sabit ya da hareket ettirilebilir panolar ve zeminden yükseltilmiş sergileme platformları da kullanılmaktadır. Bu sergileme elemanlarının çeşitliliğini belirleyen ise eserin fiziki durumu, ağırlığı, rengi, ölçüleri ya da tarihi önemi gibi kıstaslardır. Makalenin amacı halı ve kilimlerde kullanılan sergileme yöntemlerinin çeşitliliğini sunmak ve hangi yöntemin hangi esere uygun olup olmadığını örnekler üzerinden göstermektir. Bu konu hakkında daha önceden yapılan yayınlardan elde edilen bilgiler ve müzelerde yapılan gözlemler neticesiyle örnekler belirlenmiştir. Örnekler ağırlıklı olarak Türk müzelerinden seçilse de bazı eserler yurt dışındaki Türk halı ve kilimlerinden seçilerek mukayeseli olarak aktarılmıştır. Son olarak ise makalede, eserlerin sergileme yöntemlerinin karşılaştırmaları yapılmış ve günümüzde kullanılabilecek en doğru sistemlerin hangileri olabileceğine dair önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

türk sanatı, etnografik eserler, halı ve kilim, sergileme, sergileme elemanları

Kaynakça

• Aslanapa, O. (2005). Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Atagök, T. (2012). Müzelerin Anlaşılır Kılınması: Müze Mimarisi, İç Mekân ve Sergi Tasarımları, Müze Bilimin ABC’si, (N. Ertürk ve H. Uralman, Eds). İstanbul: Ege Yayınları, 277-281.
• Atasoy, N. (2012). Osmanlı Kültürü’nün Avrupa’daki Yansımaları: 1453-1699,İstabul: Armaggan Yayınları.
• Bayraktaroğlu, S. (1997). Türk Halılarında Batı Literatürü Konusu, Arış Dergisi, (1): 86-93.
• Bayraktaroğlu, S. (1997). Vakıflar Genel Müdürlüğü Halı-Kilim Koleksiyonu, Arış Dergisi, (3): 88-103.
• Bayraktaroğlu, S. (2011). Halı, Kilim ve Diğer Düz Dokuma Yaygıların 2863 Sayılı Yasa Kapsamında Değerlendirilmesinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Arış Dergisi, (5): 32-43.
• Bayraktaroğlu, S. (2020). Cumhuriyet Döneminde Halı Müzeciliği, Cumhuriyet Dönemi Türk Halıcılığı Kitabı, (A.Soysaldı, Ed.), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 37-64.
• Çiloğlu, H. (2005). Müzecilik Kavramı İçinde Türk Halı ve Kilimlerinin Sergileme Aşamasına Kadar Geçirdiği Evreler, 7. Müzecilik Semineri, (20-22 Ekim 2005), İstanbul: Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı, 142-146.
• Deniz, B. (1994). Bir Vakıf Eser Olarak Cami, Mescid, Zaviye ve Şifahane gibi Dini ve Sosyal Yapılarda Bulunan Halı, Kilim ve Düz Dokuma Yaygılar ve Bunların Günümüzdeki Durumu, Vakıflar Dergisi, (23): 283-296.
• Denny, W. B. ve Farnham, T.J. (2016). The Carpet and the Connoisseur: The James F. Ballard Collection of Oriental Rugs, Missouri: Hali Publications.
• Diri Apaydın, T. (2021). Keir Koleksiyonundaki Osmanlı İzleri, TUBA-KED, (23): 161-175.
• Erbay, M. (2011). Müzelerde Sergileme ve Sunum Tekniklerinin Planlanması, İstanbul: Beta Yayınları.
• Hillyer, L. ve Pretzel, B. (2005). The Ardabil Carpet - a new Perspective, Conservation Journal, Bahar, (49), http://www.vam.ac.uk/content/journals/conservation-journal/issue-49/the-ardabil-carpet-anew-perspective/ Erişim Tarihi: 29.10.2023.
• Lindsey,R. (2012). Displaying Islamic Art the Metropolitan: A Restrospective Look, https://www. metmuseum.org/blogs/now-at-the-met/features/2012/displaying-islamic-art-at-the-metropolitan#!#_ ftn16 Erişim tarihi: 14.06.2023
• Madran, B. (2012). Müze Sergileri Tasarlamak, Müze Biliminin ABC’si, (N. Ertürk ve H. Uralman, Eds). İstanbul: Ege Yayınları, 283-305.
• Sirel, H. (1999). Müze Eşyasının Korunması ve Sergilenmesi ile Aydınlatma İlişkisi, Yeniden Müzeciliği Düşünmek, (T. Atagok, Ed) İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları, 113-122.
• Türkmen, N.(2020). Anadolu Türk Halılarının Tarihi Gelişimi, Cumhuriyet Dönemi Türk Halıcılığı Kitabı, (A.Soysaldı, Ed.), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1-35.
• Uçar, F.B. (2004). Tarihi Tekstillerin Sergileme Yöntemlerindeki Bazı Gelişmeler, 7. Müzecilik Semineri, (20-22 Ekim 2005), İstanbul: Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı, 213.
• Uygur, A. (1999). Müzelerde Bulunan Tarihi Tekstil Ürünlerinin Korunmasını Etkileyen koşullar ve Alınacak Önlemler, 1. Ulusal Taşınabilir Kültür Varlıkları Konservasyonu ve Restorasyonu Kolokyumu, (6-7 Mayıs 1999), Ankara: Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu, 65-74.
• Yetkin, Ş. (1991). Türk Halı Sanatı, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Yılmaz, Z. ve Yanar, A. (2023). Önleyici Koruma Kapsamında Tarihi Tekstillere Yönelik Sergileme ve Depolama Önerileri, İdil, (102), 189-204.
• Wearden, J. (1995). The V&A Ardabil: The Early Repairs, Hali, (80), 102-107.