GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK (Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI

Yıl 2019, , 62 - 77, 25.12.2019

Hürrem Sinem Şanlı , Oğuzhan Kabalcı

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.128

Öz

Doğal boyacılıkta kullanılan pek çok bitki vardır. Bu bitkilerden biride sumak bitkisidir. Rhus coriaria L. (Anacardiaceae), 1-3 m yükseklikte, genç dalları kırmızımtırak tüylü, birleşik yapraklı, çalı görünüşünde bir ağaçtır. Meyvesi küremsi şekilli, tüylü, olgunlaşmış kırmızı renkli ve ekşi lezzetlidir. Olgun meyveleri somak ekşisi adı altında baharat, meyvelerin su ile kaynatılmasından somak pek- mezi elde edilmektedir.
Bu araştırmada sumak bitkisinin meyveleri kolay erişilebilir olması ve antibakteriyel özelliğin- den dolayı tercih edilmiştir. Sumak bitkisinin meyveleriyle, günümüzde tekstil yüzeylerinde kullanı- lan kimyevi boyaların yerine, insan sağlığına zarar vermeyen boyamalar yapılabilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Gaziantep ili Nurdağ ilçesi Kömürler mahallesinde yetişen sumak bitkisi- nin meyvelerinin %100 ve %50 oranında, mordansız ve demir sülfat, potasyum dikromat, potasyum sülfat, sodyum klorür, tannik asit ve tartarik asit gibi mordanların %3 ve %5 oranında alınmasıyla, değişik renk ve tonlarını elde etmek için yün halı iplikleri boyanmıştır. Boyanmış ipliklerin ışık ve sürtünme haslık değerleri incelenmiştir. Ayrıca elde edilen renklerin objektif ve subjektif değerlen- dirmeleri yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğal Boya, Sumak, Gaziantep

Kaynakça

• Anonim (1970). DIN 5033 (Farbmesung Bergriffe der Farbmetrik) Deutschland.
• Anonim (1978). Boyalı ya da Baskılı Tekstil Mamulleri İçin Renk Haslığı Deney Metodları. Sürtünmeye Karşı Renk Haslığı Tayini. Ankara: Türk Standartları Enstitüsü Yayınları, TS 717.
• Anonim (1984a). Tekstil Mamullerinin Renk Haslığı Tayinlerinde Lekelerin (boya akması) ve Solmanın (renk değişmesi) Değerlendirilmesi İçin Gri Skalaların Kullanma Metodları, TS 423, Ankara: Türk Stan- dartları Enstitüsü Yayınları.
• Anonim (1984b). Boyalı ve Basklı Tekstil Mamulleri İçin Renk Haslığı Deney Metodları. Gün Işığına Karşı Renk Haslığı Tayini Metodu. TS 867, Ankara: Türk Standartları Enstitüsü Yayınları.
• Arlı Mustafa-Kayabaşı, Nuran-Şanlı, Hürrem Sinem-Etikan, Sema (2003). Türkiye’de Bitkisel Boyacılıkta Kullanılan Bazı Bitkilerden Elde Edilen Renklerin Colorimeter ile Tayini Üzerine Bir Araştırma, Ankara: A.Ü. Ev Ekonomisi Derneği Yayını.
• Başoğlu, Fikri- Cemeroğlu, Bekir (1984). Sumak’ın Kimyasal Bileşimi Üzerine Araştırma. Gıda Dergisi, 9(3), 167-172.
• Baytop, Turhan (1994). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çiçek, Tahsin (2015). Derici Sumağı (Rhus coriaria L.)’nın Kahramanmaraş Yöresindeki Doğal Yayılışı ile Bazı Biyolojik ve Ekolojik Özellikleri Üzerine Araştırmalar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Eyüboğlu, Üner – Okaygün, Itır – Yaraş, Füsun (1983). Doğal Boyalarla Yün Boyama-Uygulamalı ve Geleneksel Yöntemler, İstanbul: Özkur Basımevi.
• Genç, Mustafa (2014). “Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kökboya ve Cehri ile İlgili Bazı Kayıtlar”, Erdem (13), s.174-212.
• Harmancıoğlu, Mustafa (1955). Türkiye’de Bulunan Önemli Bitki Boyalarından Elde Olunan Renklerin Çeşitli Müessirlere Karşı Yün Üzerinde Haslık Dereceleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları 77/41.
• Karadağ, Recep (2007). Doğal Boyamacılık, Ankara: Geleneksel El Sanatları ve Mağazalar İşletme Müdürlüğü Yayınları.
• Karakelle, Ayşegül (2014). Hatay’da Yetişen Bitkilerden Elde Edilen Renkler, Haslıkları ve Kilim Tasarımında Kullanımı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Mert, H. Hüseyin – Başlar, Süleyman – Doğan, Yunus (1992). Doğal Boya Eldesinde Kullanılan Bazı Bitkiler. Çev-Kor, 2(5), s.14-17.
• Parlak, Tahsin (2007). Çoruh Vadisinde Bitkisel Boya Potansiyeli. Ankara: Kariyer Matbaası.
• Şanlı, Hürrem Sinem (2011).“Halı ve Kilim İpliklerinin Boyanmasında Kullanılan Renkler ve Bu Renkleri Veren Bitkiler”, E-Journal of New World Sciences Academy (NEWWSA) Social Sciences, 6(4), s.439- 445.
• Ünder, Duygu – Saltan, Fatma Zerrin (2019). “Sumak ve Biyolojik Etkileri”, Çukurova Tarım Gıda Bil. Dergisi, C.34, S.1, 51-60.