CUMHURİYET TÜRKİYE’Sİ HALICILIĞI- I: 1923-1980 YILLARI ARASI

Yıl 2020, , 44 - 61, 25.12.2020

Bahadır Öztürk

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2020.139

Öz

Anadolu halıcılığı, araştırmalar ışığında yaklaşık bin yılı aşkın bir süreden beri yapılan geleneksel bir tekstil üretimi olarak varlığını günümüze kadar sürdürmüştür. Halıcılığın Anadolu’daki bu serüveni üzerine birçok araştırma ve yayın bulunmaktadır. Bu araştırmalardan halı üretiminin siyasi, ekonomik, ticari, teknik ve sanatsal gelişmeler gibi birçok nedenden etkilenerek dönemsel ve yerel olarak değişimler geçirdiği görülmektedir.
18. yüzyılda Avrupa’da sanayi devrimi ile başlayan ekonomik gelişmeler sonrası Osmanlının son zamanlarında Anadolu halıcılığında yaşananlar Cumhuriyet Türkiye’si halıcılığının temellerini oluşturmuş; Cumhuriyet ile birlikte alının kararlar ise halıcılığın bu günkü halini almasındaki yol haritasını belirlemiştir. Ancak, Türkiye Cumhuriyeti tarihi içerisinde Dünyada ortaya çıkan birtakım savaşlar, krizler, ticari ve teknik gelişmeler ile Türkiye’nin kendi ekonomik gelişmeleri halı üretiminde yerel ve genel anlamda düşmeye, yükselmeye, iyi veya kötü yönde değişime ve dönüşüme neden olmuştur.
Çalışmada Cumhuriyet Türkiye’si halıcılığının 1923 ile 1980 yılları arasındaki gelişimi ele alınmaktadır. Bu kapsamda kaynak araştırması ile derlenen Dünya’da ve Türkiye’de yaşanan ekonomik ve siyasi durumlara bağlı olarak devletin aldığı kararlar, küresel halı ticaretine bağlı gelişmeler, yurt çapında ve yerel üretimlerde görülen gelişmeler ile el halısı üretiminden makine halısı üretimine geçiş süreci çalışmanın ana perspektifini oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Cumhuriyet Dönemi, El Halıcılığı, Makine halıcılığı, Halı İhracatı

CARPET MANUFACTURE DURING THE REPUBLICAN ERA OF TURKEY: 1923-1980

Öz

According to research, Anatolian carpet weaving has continued its existence as a traditional textile production for over a thousand years. There are many researches and publications on the history of carpet weaving in Anatolia. These studies suggests that carpet production has been affected by many factors such as political, economic, commercial, technical and artistic developments, and it has undergone periodic and local changes.

The economical developments which started with the industrial revolution in Europe in the 18th Century laid the foundations of the carpet weaving during the Republican era. The decisions taken by Republicab gocernments also determined the road map for carpet weaving to take its current form in the country. However, succesive wars, economical crises, commercial and technological developments in The World and Turkey also effected carpet manufactiring. Becouse of these factors output of carpet manufacture tended to drop, rise, change in good or bad directions and caused a transformation in the history of the Republic of Turkey. The paper dicusses the development of carpet manufacture during the Republican era between 1923-1980 in Turkey. It analyses; Desicions taken by governments voncerning carpet manufacture, International developments related to global carpet trade, Developments in national and local carpet weaving and Transformation from hand weaving to machine weaving.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Republic Period, Handwoven Carpet Manufacture, Machine Made Carpet Manufacture, Carpet Export.

Kaynakça

• Alpan, Aytek Soner (2008). The Economıc Impact of The 1923 Greco-Turkısh Populatıon Exchange Upon Turkey, Ağustos, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekonomi Bölümü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Anmaç (Özkavruk Adanır), Elvan (1992). Osmanlı-İngiliz Ekonomik İlişkilerinin Batı Anadolu (Ege Bölgesi) Halıcılığına Etkisi ve 19. Yüzyıldan Başlayarak Bu Bölgede İngiliz Sermayesi ile Üretilen Halıların Kalite, Renk ve Desen Özellikleri, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Geleneksel Türk El sanatları Anasanat Dalı, İzmir. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Arslan, Oktay (1965). “Bildiriler Üzerine Görüşler” Sümerbank, Halı Semineri Özel Sayısı, s. 107.
• Aslanapa, Oktay (1987). Türk Halı Sanatının Bin Yılı, Eren Yayıncılık, İstanbul.
• Bey, Reşat (Hereke Fabrikası Müdürü) (1930). “Halıcılığımız”, 1930 Sanayi Kongresi Raporlar Zabıtlar, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti Umum Merkezi, Cumhuriyet Matbaası, Ankara, s. 98-122.
• Çaba, Deniz (2018). “Sizin Evde Sezak Halısı Var mı?”, İzmir Life, Say: 201, Yıl: 17, Mayıs, 68.- 72.s.
• Çetinkaya, Hikmet (1970). “300 bin İnsanın Öyküsü”, Cumhuriyet Gazetesi, 19 Aralık, s. 4.
• Çetinkaya, Hikmet (1970). “İşçi Yerine Halı İhraç Edebiliriz”, Cumhuriyet Gazetesi, 21 Aralık, s. 4.
• Dirik, Kazım (1938). Eski ve Yeni Türk Halıcılığı ve Cihan Halı Tipleri Panoraması, İstanbul. Dölen, Emre (1992). Tekstil Tarihi, Marmara Üni. Teknik Eğitim Faültesi Yay. No:92/1, Matbaa Böl. Yayın No:6, İstanbul.
• Durgun, Bülent (2012). Erken Cumhuriyet Dönemi İzmir Ekonomisi 1923-1938, İzmir Büyükşehir Kütüphanesi Kent Kitaplığı 78, İzmir, 360 s.
• Durul, Yusuf (1965). “Bugünkü Türk Halı Sanatındaki İstikrarsızlığın Sebepleri?”, Sümerbank, Halı Semineri Özel Sayısı, s. 16-19.
• Ergüney, Yeşim Duygu- Nuran Kara Pilehvarian, “Ondokuzuncu Yüzyıl Dünya Fuarlarında Osmanlı Temsiliyeti”, Megaron, 2015, Cilt:10, Sayı: 2, s. 224-240. Ermumcu, Oğuz (1965). “Türk Halısının Dış Piyasada Sürümü İmkanları”, Sümerbank, Halı Semineri Özel Sayısı, 1965, s. 45-61.
• Gözcü, Alev (2016). “I. Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti’nin Gündelik Hayatından Kesitler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 32, Bahar, s. 133-169.
• Hidayetoğlu, H. Melek, “Cumhuriyet Döneminde Konya’da Halıcılık”, Konya Kitabı XI, KTO İpek Yolu Özel Sayısı, Editör: H. Karpuz- O. Eravşar, Aralık 2008, s. 339-353.
• Hidayetoğlu, H. Melek, Meral Akan, “Konya’da Cumhuriyet Döneminde Dokuma Faaliyetleri” Arış, Sayı:5, Mart 2011, s. 54-71.
• Keskin, İbrahim (1992). Hereke İpek Halıcılığının Tarihi Gelişimi ve Günümüzdeki Durumu, DEÜ GSF Geleneksel Türk Sanatları Bölümü, Halı Kilim ve Eski Kumaş Desenleri Anasanat Dalı, İzmir. (Yayınlanmamış Lisans Tezi)
• Oba, Kâmil (1965). “Sümerbank’ın Kuruluşu ve 32 Yıllık Çalışmaları”, Sümerbank, Halı Semineri Özel Sayısı, s. 157.-192.
• Özgirgin, Meliha (1971). Tekstil Semineri, 12-14 Temmuz 1971, Sümerbank Bilimsel ve Teknik Yayınları: 4/113, Ankara, s. 87-128.
• Özgür, Zehra (1965). “Halıcılık Eğitiminin Planlanması”, Sümerbank, Halı Semineri Özel Sayısı, s. 40-44.
• Özgür, Zehra (1965). “El Halıcılığının Dış Pazarlardaki Durumu ve Türk Halıları İçin İhraç İmkanları”, Sümerbank, Halı Semineri Özel Sayısı, s. 62-73.
• Quataert, D. (1994). Manufacturing in the Ottoman Empire and Turkey, 1500-1950. Albany, NY: State University of New York Press. Öztürk, İsmail, “Ege Bölgesi Halıcılığının Demirci ve Gördes Örneğinde Halkbilimsel Açıdan İncelenmesi”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, 5. Cilt, Ankara, 1987, Başbakanlık Basımevi, s. 313-324.
• Sezik, Osman (1965), “Bildiriler Üzerine Görüşler”, Sümerbank, Halı Semineri Özel Sayısı.
• Tuğcu, Hidayet (1965). “El Dokusu Türk Halı Standardı Hakkında Görüşler”, Sümerbank, Halı Semineri Özel Sayısı, s. 74-78.
• Tutum, Suat (1965). “Halı İmalat ve İhracatı Bakımından Yürürlükteki Mevzuatın İncelenmesi”, Sümerbank, Halı Semineri Özel Sayısı, s. 79-89.
• Tülüoğlu, Aysun (1994). Demirci Yöresinde Geleneksel El Halıcılığı ve Günümüzdeki Durumu, DEÜ GSF Geleneksel Türk Sanatları Bölümü, Halı Kilim ve Eski Kumaş Desenleri Anasanat Dalı, İzmir. (Yayınlanmamış Lisans Tezi)
• Uyanık, Seval (2012). Makine Halısı Üretimi, Öncü Basımevi, Ankara, Kasım.
• Yetkin, Sabri (1996). “II. Meşrutiyet Öncesi Egede Bir Şirket-i Milli Denemesi: Uşak Osmanlı Halı Ticarethanesi I”, Toplumsal Tarih Dergisi, Sayı: 26, s. 14-19.
• Yetkin, Sabri (1996). “II. Meşrutiyet Öncesi Egede Bir Şirket-i Milli Denemesi: Uşak Osmanlı Halı Ticarethanesi II” Toplumsal Tarih Dergisi, Sayı: 27, s. 26-31.
• Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dokuma ve Giyim Sektörü Özel İhtisas Komisyonu, Halıcılık Alt Komisyonu Raporu, 1 Kasım, 1982, 24.s.
• “Sümer Halıcılık ve El Sanatları Sanayi ve Ticaret A.Ş,’nin 2008 Yılına Ait Hesap ve İşlemleriyle İlgili Kit Komisyonu Denetimi” Kamu İktisadi Teşebbüslerinin 2008 Yılı Denetimine İlişkin Komisyon Raporu, TBMM Basımevi, Ankara, 2010, s. 497-510.
• İzmir Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, Yıl:3, Sayı:1, 1 Kasım 1928, s. 2-9.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi (1926), 38. İçtima, 15.04.1340 Salı, Cilt II, s. 763-765.
• “Türk’ün Gül Kokulu Tarihi; Isparta Halısı”, (2019) Decor Dergisi, Mayıs- Haziran, s. 18-25.
• http://www.levantineheritage.com/interview13b.html, (Sadık Uşaklıgil Mülakatı, Ocak 2016) (28.10.2020)
• http://www.klasikhali.com/tarihce/ (28.10.2020)
• http://ozkul.com/hakkimizda/ (28.10.2020)