Eski Türkçede Dokumacılıkla İlgili Söz Varlığı

Yıl 2013, Sayı: 9, 82 - 91, 07.03.2013

Hüseyin Yıldız

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.54

Öz

Tarihte, hareketli bir hayat tarzına sahip olan
Türkler için, kullandıkları eşyaların taşınabilir
olması önemlidir. Bu yüzden gündelik hayatta
hafif, yumuşak ve taşınması kolay olan eşyalar
tercih edilir. Bu durum yünden ve deriden yapılmış eşyalara Türk kültüründe daha sık rastlanmasını açıklamaktadır. Taşınabilir eşyalar
ve yün, deri gibi malzemeler söz konusu olduğunda, dokumacılık ve bununla ilgili söz varlığı
Türk dili bakımından önem arz etmektedir. Bu
çalışmada Eski Türkçe terimi altında Yenisey
ve Orhun Yazıtları ve Eski Uygur Türkçesi metinlerinde kullanılan dokumacılıkla ilgili söz
varlığının tespiti ve tasnifi yapılarak, Türk diline yönelik kültürel değerlendirmeler ortaya konacaktır. Böylelikle Eski Türkçe dönemine ait
20 çalışmanın taranmasıyla oluşan veriler üzerinden Çince, Soğdakça, Toharca, Sanskritçe
(son dönemlerde Yunanca, Farsça ve Süryanice) kelimelerin bulunduğu görülecek ve Türklerin komşu kültürlerle ilişkilerini tespit etmede
bir başlık daha açılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, kültür, dokumacılık, söz varlığı

Kaynakça

• AY2 : Çağatay, Saadet (1945), Altun Yaruk’tan İki Parça, Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, Ankara.
• AY5 : Ölmez, Mehmet (1991), Altun Yaruk III. Kitap (=5. Bölüm) (Suvarnaprabhâsasûtra), Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 1, Ankara.
• AYS : Zıeme, Peter (1958), Altun Yaruq Sudur Vorworte und das erste Buch, Berliner Turfantexte XVIII, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• BÖ : Ölmez, Mehmet (1998), Tibet Budizmine Ait Eski Uygurca Bahşı Ögdisi, Bahşı Ögdisi. 60. Doğum Yılı Dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 21, Simurg Yayınları, Freiburgİstanbul, s. 261-293.
• Deniz, Bekir (2002), Orta Asya Türk Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Türkler Ansiklopedisi, 4. Cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 198-207.
• ETG : Gabaın, A. Von (2000), Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ETS : Bayat, Fuzuli (2009), Eski Türkçe Sözlük, Ankara.
• ETŞ : Arat, R. Rahmeti (1991), Eski Türk Şiiri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• ETY : Orkun, Hüseyin Namık (1986), Eski Türk Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• EUTS : Caferoğlu, Ahmet (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi, Ankara.
• Gülensoy, Baybars (2003), Türkiye Giyim-Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Etimolojik ve Açıklamalı (Kumaşlar-Giyimler-Başa Giyilenler/Baş Bağlama-Ayağa Giyilenler-Takılar-Saç, Sakal Şekilleri), Motif Vakfı Yayınları, İstanbul.
• HTB : Tezcan, Semih (1975), Eski Uygurca Hsüan Tsang Biyografisi X. Bölüm, Ankara.
• IB : Tekin, Talat (2004), Irk Bitig. Eski Uygurca Fal Kitabı, Öncü Kitap, Ankara.
• IS : Tezcan, Semih (1974), Das Uigurische Insadi-Sutra,Schriften Zur Geschichte und Kultur des Alten Orients, Akademie-Verlag, Berlin.
• İKP : Hamılton, James Russell (1998), Dunhuang Mağarası’nda Bulunmuş Buddhacılığa İlişkin Uygurca El Yazması. İyi ve Kötü Prens Öyküsü (Çev.: Vedat Köken), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kafesoğlu, İbrahim (2003), Türk Millî Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• KİP : Tekin, Şinasi (1960), Uygurca Metinler I, Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah). Vap óua ki atlıà nom çeçeki sudur (saddharmapuηêaríka-sÿtra). Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum.
• Koç, Fatma (2009), Geçmişten Günümüze Türk Giysi ve Kumaşlarının Dünyada Kullanımı, Uluslararası 6. Türk Kültürü Kongresi (21-26 Kasım 2005) Bildirileri IV. Cilt, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, s. 1787-1805.
• Kubarev, Gleb V. (2002), Sanat Malzemelerine Göre Orta Asyalı Türklerin Giyimleri, Türkler Ansiklopedisi, 4. Cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 193-197.
• KUY : User, Hatice Şirin (2009), Köktürk ve Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Kömen Yayınları, Konya.
• Mayt : Tekin, Şinasi (1976), Uygurca Metinler II. Maytrısimit. Burkancıların Mehdîsi Maitreya ile Buluşma. Uygurca İptidaî Bir Dram. (Burkancılığın Vaibhāãika tarikatine âit bir eserin Uygurcası), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• OTG : Tekin, Talat (2003), Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9, İstanbul.
• Ögel, Bahaeddin (1971), Türk Kültürünün Gelişme Çağları, I.Cilt, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• RR : KAYA, Ceval (2008), Uygur Harfli Rızvan Şah ile Ruhafza Hikâyesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Salman, Fikri (2002), Başlangıcından Türkiye Selçuklularına Kadar Türklerde Tekstil ve Dokumacılık Sanatı, Türkler Ansiklopedisi, 4. Cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 208-214.
• Sarıtaş, Eyüp (2010), Çin’de Yapılan Arkeolojik Araştırma ve Kazılara Göre İslamiyet’ten Önce Türklerde Kültürel Hayat (En Eski Çağlardan IX. Yüzyılın Ortalarına Kadar), Scala Yayıncılık, İstanbul.
• UAY : Kaya, Ceval (1994), Uygurca Altun Yaruk. Giriş, Metinve Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Üİ : Özönder, F. Sema Barutçu (1998), Sthiramati’nin Vasubandu’nun Abhidharmakośaśāstra’sına yazdığı tefsirin ETü. tercümesi. Abidarim ķıınlıġ koşavarti şaştirtaķı çınkirtü yörüglerning kingürüsi’nden üç itigsizler. (Giriş-Metin-Tercüme-Notlar-İndeks-XXX Levha), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Yetkin, Şerare (1991), Türk Halı Sanatı, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.