Türk Halılarında Kullanılan Kök Boya ve Cehri ile Boyanmış Yün İpliklerin Haslıklarının İyileştirilmesi

Yıl 2012, Sayı: 7, 18 - 25, 03.03.2012

Hüseyin Benli

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.27

Öz

Bu çalışmada geleneksel olarak dokunan Türk
halı ve düz dokumalarında kullanılan yün ipliklerinin boyanmasında yararlanılan doğal boyarmaddelerden en yaygın olarak kullanılan Kök
boya (Rubia tinctoruım L.) ve Cehri (Rhamnus
petiolaris Bioss) bitkileri seçilmiştir. Çalışmada geleneksel olarak boyama yöntemlerinden
olan önceden mordanlama yöntemi kullanılmıştır. Bakır sülfat (CuSO4
.5H2
O), Demir Sülfat
(FeSO4
.7H2
O), Şap (KAl(SO4
)2
.12H2
O), Potasyum
dikromat (K2
Cr2
O7
), Potasyum Kromat (K2
CrO4
)
ve Tartarik asit (C4
H6
O6
) olmak üzere altı farklı mordan maddesi kullanılmıştır. Mordanlama
işleminden sonra boyama işlemleri yapılmıştır.
Boyanmış yün iplikleri iki kısma ayılmıştır. İlk kısım boyalı yün ipliklerine herhangi bir son işlem
uygulanmamıştır. Doğrudan haslık testleri (Işık
ve yıkama haslığı testi) uygulanmıştır. İkinci kısım boyalı yün ipliklerine son işlem yapılmış ve
daha sonra benzer haslık testlerine geçilmiştir.
Boyalı yün ipliklerin renk verimleri Konika/Minolta 3600d yansıma spektroskopinde Realcolor
yazılımı kullanılarak K/S değerleri elde edilmiştir. Kubelka-Munk denklemine göre hesaplanan
K/S değeri yorumlanmıştır. CIELab (L,a,b) koordinatları tespit edilmiştir. Sonuçlar karşılaştırılmış ve art işlemler sonunda haslık değerleri 1-2
puan artış göstermiştir

Anahtar Kelimeler

Türk halısı, Doğal boyama, Kök boya, Cehri, Mordan, Haslık özellikleri

Kaynakça

• Aslanapa Oktay (1987), Türk Halı Sanatı’nın Bin Yılı, Eren Yayınları, İstanbul.
• Angelini, Luciana vd. (1997), “Rubia Tinctorum a Source of Natural Dyes: Agronomic Evaluation, Quantitative Analysis of Alizarin and Industrial assays”. Industrial Crops and Proucts, 6, s. 303-311.
• Baykara Tuncer (1998), “Kökboya”, Arış, 1, 4, s. 64-71. Bechtold, Thomas vd. (2003), “Natural dyes in modern textile dyehouses”, Journal of Cleaner Production, 11, s. 499-509.
• Bosakova, Zuzana and Jan, Persl (2000), “Determination of Licidin in Rubia Tinctorum Anglycones by an HPLC Method with Isocratic Elution”, J. High Resol, Chromatogr, 23, (10) 600-602.
• Chenciner, Robert (2003), “Madder Red. A History of Luxury and Trade”, p. 30, London and Newyork. Colour Index (1956), The Society of Dyers and Colourists, 2.ed.
• Dean, Jenny (2003), The Craft of Natural Dyeing, England,
• Deniz, Bekir (2000), Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Ankara: AKM Yayını.
• Duran, Kerim (2001), Tekstilde Renk Ölçümü ve Reçete Çıkarma, E.Ü. Yayın no: 17, İzmir.
• Durduyeva, Gülsultan (1996), “Türkmen Halılarında Boyaların Yeri’’, Türk Soylu Halkların Halı, Kilim ve Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni, Kayseri.
• Dweck, Anthony (2003), Natural Ingredients for Colouring and Styling, T Klin J, Cosmetol, UK.
• Goverdina, C. H. Derksen vd. (2004), “Two Validated HPLC Methods for the Quantification of Alizarin and other Antraquiones in Rubia Tinctorum Cultivars, Phytochemical Analysis, 406.
• Ingamells, Wilfred (1993), Colour for Textiles a User’s Handbook, SDC, Bradford, UK.
• Karadağ, Recep (2007), Doğal Boyamacılık, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• Manojlovic, Nedeljko T. (2005), “Antifungal activity of Rubia tinctorum, Rhamnuz frangula nad Caloplaca cerina”, Fitoterapia, 76, s. 244-246.
• Nizamlıoğlu, Mustafa Nizam, Nas Sebahattin, (2010), “Meyve ve Sebzelerde Bulunan Fenolik Bileşikler; Yapıları ve Önemleri”, 5(1), s. 20-35.
• Önal Adem (1995a), “Extraction of Dyestuff from Onion and its application in the dyeing of wool, feathereleather and cotton”, J. Chemistry.
• Önal Adem (1995b),” Extraction of Dyestuff from madder Plant and Dyeing of Wool, Feathered-leather and cotton”, J. Chemistry.
• Öztürk İsmail (1999), Doğal Bitkisel Boyalarla Yün Boyama, Dokuz Eylül Yayınları, İzmir.
• Ranjana, Bhuyan vd. (2005), “Saikia, Isolation of colour Components from Native Dye-bearing Plants in Northeastern India”, Bioresource Tech. 96 363-372.
• TS EN 20105-C03, Tekstil-Renk Haslığı Deneyleri-Bölün C03: Yıkamaya Karşı Renk Haslığı Tayini-Deney 3, Türk Standartları, Nisan 1999.
• TS 1008 EN ISO 105-B02, Yapay ışığa karşı Renk Haslığı Tayini, Türk Standartları, Ksenon ark soldurma lambası deneyi.
• TS 423-2-EN 20105 A02, Tekstil-Renk Haslığı Tayin Metotları - Bölüm A02: Solmanın Değerlendirilmesinde Gri skalanın Kullanılması.
• TS 423-3-EN 20105 A03, Tekstil-Renk Haslığı Tayin MetotlarıBölüm A03: Renk Akmasının Değerlendirilmesinde Gri skalanın Kullanılması. Anonim (1991), Bitkilerden Elde Edilen Boyalarla Yün Liflerinin Boyanması, Sanayi ve tic. Bakanlığı, Ankara.