BİR OSMANLI SARAY HALISININ KOMPOZİSYON BAKIMINDAN TEZHİP SANATI BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2020, Sayı: 17, 62 - 79, 25.12.2020

Meral Akan Fadime Nur Sayık

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2020.140

Öz

Halı sanatı; motif ve kompozisyon açısından incelemeye değer örnekleri ile Geleneksel Türk Sanatlarının önemli bir temsilcisidir. Türk halılarının klasik gelişim süreci içerisinde 16. yüzyılda teknik ve desen bakımından dikkati çeken bir grubu Osmanlı saray halılarıdır. Bu örnekler dönemin genel sanat anlayışını yansıtması nedeni ile önem arz etmektedir. Saray halılarının farklı örnekleri çeşitli müzeler ve özel koleksiyonlarda korunarak günümüze ulaşmıştır. Klasik devir Osmanlı sanatının belirgin özelliklerini bünyesinde barındıran “Osmanlı Saray Halıları”, motif ve kompozisyon düzenlemesi bakımından tezhip sanatı ile de benzerlikler göstermektedir. Bu çalışmada bir halı örneği içerdiği motif kompozisyonu açısından değerlendirilmiştir. İncelenen saray halısı örneği bugün Victoria and Albert Museum (Victorian ve Albert Müzesi)’da bulunan halıdır. 491-1899 envanter numarası ile müzeye kayıtlı olan halı, 16. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilmektedir. Halının görselleri kaynak alınarak, içerdiği motif kompozisyonun ayrıntılı çizimleri yapılmıştır.
Bu çalışmada Osmanlı saray halısının desen şeması tezhip sanatındaki işlem basamakları ve kurallar çerçevesinde analiz edilmiştir. Böylece; bilindiği üzere saray halılarında görülen motif karakterinin tezhip sanatı ile olan ortak yönlerine vurgu yapılması hedeflenmiştir. İncelenen halının motif yerleştirme şablonu, desen şeması ve kompozisyon düzeni, çizimleri yapılarak sunulmuştur. İncelenen halının desen kompozisyonu ve üzerinde bulunan motifler tezyinattaki kurallar çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Saray Halısı, Dokuma, TEzhip, Desen, Tasarım

ANALYSING OF AN OTTOMAN PALACE CARPET IN THE CONTEXT OF THE ILLUMINATION ART IN TERMS OF COMPOSITION

Öz

Carpet art; It is an important representative of Traditional Turkish Arts with examples worth examining in terms of motif and composition. In the classical development process of Turkish carpets in the 16th century, Ottoman palace rugs are a remarkable group in terms of technique and pattern. These examples are important because they reflect the general understanding of art of the period. Different samples of palace rugs have survived in various museums and private collections. "Ottoman Palace Rugs", which have distinctive features of classical period Ottoman art, show similarities with the art of illumination in terms of motif and composition arrangement. In this study, Ottoman Palace Rugs were evaluated over a carpet sample in terms of the motif composition they contain. The example of the palace carpet examined is the carpet found in the Victoria and Albert Museum today. Registered in the museum with the inventory number 491-1899, the carpet is dated to the second half of the 16th century. Detailed drawings of the motif composition it contains were made based on the images of the carpet.
In this study, the pattern scheme of the Ottoman palace carpet was analyzed within the framework of the processing steps and rules in the art of illumination. Thus; As it is known, it is aimed to emphasize the common aspects of the motifs seen in palace rugs with the art of illumination. The motif placement template, pattern scheme and composition order of the examined carpet was presented by drawing. The pattern composition of the examined carpet and the motifs on it were evaluated within the framework of the rules in the decoration.

Anahtar Kelimeler

Palacecarpet, Weaving, İllumination Art, Pattern, Design.

Kaynakça

• Aslanapa, Oktay (1987). Türk Halı Sanatının Bin Yılı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Çiftçi, Veysel (2018). Türk Tezhip Sanatında Saz Yolu Üslubu ve Günümüzdeki Kullanımından Örnekler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Erzurum.
• Deniz, Bekir (2005). “Anadolu-Türk Halı Sanatı Kaynakları”, Sanat Tarihi Dergisi, XIV-1, s. 79-103.
• Duran, Gülnur (2008). Alî Üsküdârî; Tezhip ve Ruganî Üstâdı, Çiçek Ressamı. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı Yayıncılık.
• Durul, Yusuf, Aslanapa, Oktay (1973). Selçuklu Halıları: Başlangıcından Onaltıncı Yüzyıl Ortalarına Kadar Türk Halı Sanatı. İstanbul: Ak Yayınları.
• Fazlıoğlu, Ayşe (2007). Osmanlı Saray Halıları- Düğümün Son Halkası. İstanbul.
• Kızıldağ Atila, Oya (2003). Şah Kulu’nun Motif ve Desen Üslubu (16. Yüzyılda Saray Nakkaşhânesinin Sernakkaşı), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Konak, Işılay (2011). Surname-i Vehbi Minyatürlerinde Halı Örnekleri ve Desen Özellikleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Sever, Seçil (2006). Türk ve İslam Eserleri Müzesi’ndeki Yazma Kuran-ı Kerimlerin (10 adet) Madalyonlu Zahriyeleri’nin İncelenmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
• Öztürk, Bahadır (2003). Dolmabahçe Sarayı'nda Teşhirde Bulunan Bir Grup Halının Teknik ve Sanatsal Özelliklerinin İncelenmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
• Yetkin, Şerare (1991). Türk Halı Sanatı, Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Wild, Beate- İnalcık, Halil- Ionescu,Stefano- Kertesz,Andrei- Franses, Michael, Boralevi, AlbertoandKröger, Jens(2007). Tanrıya Adanmış Halılar Transilvalya Kiliselerinde Anadolu Halıları 1500-1750, İstanbul:Sakıp Sabancı Müzesi Yayınları.
• (https://collections.vam.ac.uk/item/O368533/carpet/, 23.05.2019).
• (http://www.azerbaijanrugs.com/caireneottoman/bode_ottoman_cairene_carpet_berlin_museum_war_loss.htm, 25.05.2019).
• (https://collections.vam.ac.uk/item/O100819/carpet /, 23.05.2019).