OSMANLI ARŞİVİNDE HALICILIK ÜZERİNE BİR DEFTER ANALİZİ (MAD-d- 14500 NUMARALI)

Yıl 2021, Sayı: 18, 28 - 37, 28.06.2021

Hasan Akdağ Yasemin Polat

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2021.146

Öz

Halıcılık geleneksel Türk sanatları içerisinde önemli bir yere ve tarihî bir geçmişe sahiptir. Bu sanat, başından beri Türklerin yaşadığı her coğrafyada varlığını sürdürmüştür. Halı dokuma tekniğini bulan ve onu dünyaya tanıtan da yine Türkler olmuştur. 19. yüzyıl ortalarına doğru Türk halıcılığı eski değerini kaybetmeye başlamıştır. Üzerinde çalıştığımız defterde; halıcılık faaliyetlerini geliştirmek ve üretimde rağbeti arttırmak için devlet tarafından birtakım tedbirler alındığı görülmektedir. Osmanlı Devleti, dokunan halıları istenilen kaliteye yükseltmek ve herkesin kullanmasını sağlamak amacıyla tüccarlara, sözleşme ile belli bir miktarda sermaye vermiştir. Burada önemli olan bir mesele var ki o da teşviktir. Destek olarak verilen sermayenin sadece yeni tarz halı üretimi yapmayı taahhüt eden tüccarlara verilmesi çok önemlidir. Halı üretecek kişilere imalat ile ilgili bilgiler yetkili memurlar tarafından verilmiş ve çalışanlar da talep edildiği şekilde dokumuşlardır. Yeni tarz halı üretimine teşviki arttırmak için yükleniciler taltif edilmiş; eski usül dokumalar için gümrük vergisi alınmaya devam ederken bu yeni uygulamaya ise vergi muafiyeti getirilmiştir. Böylece ucuza mal edilen ve daha çok rağbet göreceği düşünülen halılar imal edilmiştir. Tarihî Uşak halısı, “Nev-resim” görünümü ile klasik formundan uzaklaşmış ve yeni desenlere kavuşmuştur. Sonuç olarak devlet büyük bir yatırımla, maddî ve teknik destek vererek halıcılığın gelişmesine katkı sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Halı, Uşak, Dokuma, Teşvik, Sermaye

DEFTER ANALYSİS OF CARPETRYİN THE OTTOMAN STATE ARCHİVES (NO. MAD-d-14500)

Öz

Carpetry among the Turkish traditional arts has a very important place and historical past. This art survived from its emergence in the geography that Turks lived. The Turks discovered carpet weaving technique and extended all over the World. From the mid of 19th century and on Turkish Carpetry started to lose its importance due to developing mass production technology. Some financial promotions were introduced by the state in order to develop hand-woven carpet weaving activities and to increase the demand for hand-woven carpets. Ottoman Government supported carpet traders by capital incentives for reaching the desired quality level and extensive public usage. This is a very important problem for the promotion of the sector. It will be very much influential to distribute promotions to weavers who guaranty new type of weaving.(designs and patterns). The necessary carpet weaving information to weaving people was given by authorized trainers and carpets were woven accordingly. Contractors were awarded in order to increase the promotions for the new type carpet production. Custom duty tax is continued for old type weavings but tax exemption is introduced for the new type carpets. Thus, carpets which were produced much more cheaply and were continued to be in great demand were produced. Therefore, the traditional (historical) Uşak Carpet with its “Nev-resim” appearance got further away from its classical form and new motifs were obtained. As a result, according to the book that we work on, it is evident that the state contributed for the development of carpet weaving by investing a large amount of money in material and tecnical support.

Anahtar Kelimeler

Uşak, Carpet, Weaving, Promotion, Custom-Duty Tax, Capital

Kaynakça

• Açıkgöz, Halil. “Türkçe’ de Halı ve Halıcılık Terimleri”, Türk Halıları Özel Sayısı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Ekim, 1984.
• Allahverdi, Reyhan Şahin. “Yüzyılda Edirne’de Ticaret Yapan Fransız Tüccar ve Hukukî Statüleri”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2012.
• Anmaç (Özkavruk Adanır), “Osmanlı-İngiliz Ekonomik İlişkilerinin Batı Anadolu (Ege Bölgesi) Halıcılığına Etkisi ve 19. Yüzyıldan Başlayarak Bu Bölgede İngiliz Sermayesi ile Üretilen Halıların Kalite, Renk ve Desen Özellikleri”, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Geleneksel Türk El sanatları Anasanat Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 1992.
• Aslanapa, Oktay. Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İstanbul: Eren Yayın Evi, 1987.
• Aslanapa, Oktay. Türk Halı Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Bankası, Kültür ve Sanat Hizmetleri, 1972. Aslanapa, Oktay. Konya Selçuklu Halılarının Menşei ve Gelişmesi, İstanbul: Türk Edebiyatı dergisi, 1984.
• Çokay, M. Önder. “Osmanlı Saray Sanatı Ekolünde Sanatçılar ve Halı Üretimi”, Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, İstem, 2003.
• Deniz, Bekir. “Anadolu-Türk Halı Sanatının Kaynakları”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı. 14-1, Temmuz 2005.
• Doğan, Hilal. “Türklerden Dünyaya Yayılan Halı ve Kilimler Her Motifte Ayrı Bir Hikâye Barındırıyor”, Tarım ve Orman Dergisi, 2018.
• Günergün, Feza. “Eski Fransız ve Metre Osmanlı Ölçü ve Tartılarının Sistemlerindeki Eşdeğerleri: İlk Karşılaştırmalar ve Çevirme Cetvelleri”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, Haziran 1998.
• Koyuncu, Nuran. “Osmanlı Devletinde Sarrafların Mültezimlere Kefilliği”, İstanbul: I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, 2020.
• Masoumeh, Daei. “XIX. Yüzyılda İran ve Osmanlı Ticari İlişkilerinde Alınan Vergi ve Gümrük Tarife Terimlerinin Tanımları”, Atatürk Dergisi, 2019.
• Samuk, Gonca. “Uşak Halılarının Dünü ve Bugünü”, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Türk Halıları Özel Sayısı, Ekim, 1984.
• Sönmez, Zeki. “Batı Anadolu Türk Halıcılığının 19.yy Durumu Üzerin”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Türk Halıları Özel Sayısı, Sayı. 32, Ekim, 1984.
• T.C Başkanlık Osmanlı Arşivi, A. AMD. 30/91, İstanbul.
• T.C Başkanlık Osmanlı Arşivi, C. EV. 17473- HAT. 56667- C. EV. 7083, İstanbul.
• T.C Başkanlık Osmanlı Arşivi, DH. MKT. 02806-00061- 002- 001, İstanbul.
• T.C Başkanlık Osmanlı Arşivi, İ. MVL. 246/8931- İDH. 270/16847- İ. MVL. 98/2097- İ. MSM. 79/2282, İstanbul.
• Toprak, Zafer. “Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Metroloji “Önemli bir Yasa: Ölçüler Kanunu”, Yapıt Dergisi, sayı 47/2, Aralık -Ocak 1983/84.
• Türkiye İhracatçılar Meclisi. Ekonomik Araştırmalar Şubesi, İstanbul: https://tim.org.tr/tr/raporlar, Nisan 2020. Erişim tarihi: 01.02.2021 Yetkin, Şerare. Türk Halı Sanatı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1974;
• Yiğit, Ali Ata. “19. Yüzyıl Osmanlı Halıcılık Eğitiminde Hereke Fabrika-i Hümayunu Modeli”, Arış Dergisi, Mart 2011.