CARPET MANUFACTURE DURING THE REPUBLICAN ERA OF TURKEY: 1980-2000

Yıl 2021, Sayı: 18, 122 - 140, 28.06.2021

Bahadır Öztürk

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2021.151

Öz

In the first decades of the republic, majority of the population were living in the countryside and the economy was mostly based on hand crafts, manual works and on agriculture-animal husbandry. Economical development programmes, initiated by the governments of the era were mostly based on the modernisation of agriculture and the establishment of a national industry. In doing so, the government didn’t neglect traditional hand crafts such as carpet manufacture which were a great source of exporting income during the pre-republican times. Beginning from the first years of the republic, the governments were busy establishing many commissions, departments and hiring specialists in order to regulate the carpet weaving sector. The governmats were also tryşng to develop this important manufacuring culture in order to create employment and economical development in the rural areas of the country. So, beginning from 1923 till 1980, the Turkish carpet weaving production continued on it’s historical journey, being affected by many economical changes, crises, developments in world’s economy and globalisation.
From 1980 to 2000, there were again many developments that seriously affected carpet weaving manufacture. The most important among those was the establishment of industrial machine made carpet production. A lot of investment were being made inthis area at the time. This new industry did indeed had it’s negative effect on the traditional carpet weaving. Another development was the the transferring of traditional carpet manufacture from the neighbouring war torn countries into Turkey. But probably the most drastic among all those is the the integration process of Turkey into the European Union in 1995. During this process, becouse of the undersigned agreements, Turkey was unable to blockade the import of hand woven carpets from other countries.
This paper mainly concentrates on the important developments witnessed in the Turkish hand woven carpet manufacturing industry between the years of 1980 and 2000. A lot of reserach has ofcourse been carried out on Turkish carpets both national and international levels, but the most reliable information on carpet weaving till 2000, can be found in the five year plans that were prepared by the government departments and commission reports. This paper is mainly based the information in the five year plans and commission reports prepared by the government sources on the hand woven and machine made carpet production. Hovever, it also takes into account some important socio-cultural changes, local and national economic developments which had their effects on Turkish carpet production during this 20 year period.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Republic Period, Handwoven Carpet Manufacture, Machine Made Carpet Manufacture, Carpet Export

CUMHURİYET TÜRKİYE’Sİ HALICILIĞI- II: 1980-2000 YILLARI ARASI

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında nüfusun büyük çoğunluğu kırsal alanda yaşamaktaydı ve ekonomi insan gücüyle yapılan işlere, tarım ve hayvancılığa dayalıydı. Bu yıllarda yapılan ekonomi çalışmaları tarımın modernleştirilmesi, milli sanayinin teşvik edilmesi ve kurulması gibi adımları önceliğe alırken, Cumhuriyet öncesinden önemli bir üretim ve ihraç mamulü olan halı ve halıcılık ise göz ardı edilmemiştir. Cumhuriyetin en başından beri hükümetlerin, kurulan birtakım komisyonlar, kurumlar ve uzmanlar aracılığıyla halıcılık sektörünü izlediği, ekonominin hedefleri doğrultusunda aldığı kararlarla daha fazla ihracat, üretim, gelir, istihdam ve sanayileşme yolunda ona şekil vermeye çalıştığı görülmektedir. Böylece ülke halıcılığı, 1923 yılından 1980 yılına, yerel ve küresel, ekonomik, siyasi, teknolojik, iyi veya kötü yönlü gelişmelere maruz kalarak, bunlara tepkiler verip değişimler göstererek gelmiştir.
1980-2000 yılları arasında ise yine benzer etkilerle ve kontrol mekanizmaları ile halıcılıkta birtakım gelişmeler gözlenmektedir. Bunlardan en önemlisi makine halıcılığı alanında yapılan yatırıma bağlı üretim artışı ve bunun el halıcılığına ve ülke ekonomisine olan etkileridir. Bir diğeri Dünya’da halı üreten bazı önemli ülkelerde meydana gelen siyasi gelişmeler ve savaşlar nedeniyle üretimin Türkiye dahil başka ülkelere kaymasıdır. En önemli durum ise, 2000 sonrası Türk el halıcılığını kökten etkileyecek olan, 1995’te Türkiye’nin Avrupa Birliği ile entegrasyon sürecinde imzaladığı anlaşmalar sonrası el halısı ithalatına engel koyamaması sorunsalının başlamasıdır.
Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti’nin 1980-2000 yılları arasındaki halıcılık tarihinde görülen önemli gelişmelere odaklanmaktadır. Türkiye’de halıcılığa dair yerel çaplı ve tarihi birçok araştırma yapılmış olmasına rağmen, ekonomiyi etkilediği için, 2000’lere kadar en kapsamlı ve güvenilir olarak genel çerçeveyi çizen veriler, devletin uzmanlara hazırlattığı beş yıllık kalkınma planlarında ve komisyon raporlarında yer almaktadır. Bu çalışma 1970’lerin sonu, 2000’lerin başı arasında devletin hazırlattığı kalkınma planları ve raporlarında yer verilen el halısı ve makine halısı üretimine dair bilgileri temel almaktadır. Bunlarla birlikte bu yirmi yıllık süreçte dikkati çeken, Türk halıcılığını etkileyen, bazı yerel, sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmelere de yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Cumhuriyet Dönemi, El Halıcılığı, Makine Halıcılığı, Halı İhracatı

Kaynakça

• Alpay, Halil Rıfat ve Yusuf Uluca, Türkiye'de Tekstil Sektörünün Durumu ve Tekstil Makinalarının İmalat imkanları, MÜSİAD Araştırma Raporları-7, Ekim 1994.
• Altaşlı, Yavuz ve Murşit Işık, “Türkiye'de Yaşanan Ekonomik Krizlerin istihdam üzerine Etkileri (1980¬ 2013)”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2 (2017) :567-585.
• Deniz, Bekir, “Kula Halıları, Türk Halı Sanatı IV”, Bilim Birlik Başarı, 43 (1985):13-19.
• Deniz, Bekir, “Gördes Halıları”, Bilim Birlik Başarı, 45 (1987): 13-19.
• Dölen, Emre, Tekstil Tarihi, İstanbul: Marmara üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi Yayın no:92/1, 1992, Matbaa Bölümü Yayın No:6.
• Ercebeci, Şebnem, “Türk Halı ve Dokuma Sanatımıza Hizmetleriyle Bir Kültür Adamı: Güran Erbek (1944-1989)” Erdem, Halı Özel Sayısı-II, 29 (1999): 267-282.
• Harmancıoğlu M. ve F. önder, “İzmir ve Çevre Yörelerde Halıcılığın Durumu”, Atatürk'ün 100. Doğum Yılı Uluslararası Tekstil Sempozyumu, (İzmir, 2-4 Kasım 1981), s. 435-448.
• Kalkan, Şenay, “Halı Kongresi Sona Erdi-Halıcılığımız Kızların Çeyizlerinde Yaşıyor”, Cumhuriyet Ga¬zetesi, (14 Ekim 1984), s. 12.
• Karavar, Gonca ve Bahadır öztürk, “20. Yüzyıla Ait Bir Grup Yuntdağ Halısı” Arış, 14 (2019): 78-95.
• özdemir, Yavuz ve Güner Koç Aytekin, “Avrupa Birliği (AB) Gümrük Birliğinin Türkiye Ekonomisine Etkileri”, Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (2016): 45-59.
• Olmez, Filiz Nurhan ve Ihsan Akkuş, “El Dokuması Halıcılığın Sürdürülebilirliğine ithalatın Etkileri” Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu. (16-18 Kasım 2006), İzmir, s. 215-225.
• öztürk, Bahadır, “Cumhuriyet Türkiye'si Halıcılığı- I: 1923-1980 Yılları Arası” Arış, 17 (2020): 44-61
• Sazak, Derya, 1999 krizi, http://www.milliyet.com.tr/yazarlar/derya-sazak/1999-krizi-5339915, (eri¬şim 13.12.2019)
• Sirkecioğlu, Handan, Milas'ın Bazı Köylerinde El Halıcılığının Günümüzdeki Durumu, Lisans Tezi, Do¬kuz Eylül üniversitesi, 1992.
• Uyanık, Seval, Makine Halısı Üretimi, Ankara: öncü Basımevi, 2012.
• Yazıcıoğlu, Yahşi, “Geleneksel Bir Tekstil Ürünü Olan El Dokusu Halıların Türkiye'nin Dışsatımındaki Yeri”, III. Ulusal Tekstil Sempozyumu, (4-7 Kasım 1986), Bursa, s.122-123
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 1979 yıllık Rapor, 30 Nisan 1980 Tarihli Hissedarlar Genel Kuru- lu'na Sunulan Rapor, Ankara 1980.
• Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983), T.C. Resmî Gazete, 12 Aralık 1978, Sayı 16487.
• Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dokuma ve Giyim Sektörü özel ihtisas Komisyonu, Halıcılık Alt Komisyonu Raporu, 1 Kasım 1982.
• Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), Yayın no: DPT: 2174, 22 Haziran 1989.
• Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), 18.07.1995.
• Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), Tekstil ve Giyim Sanayii özel ihtisas Komisyonu Raporu, Dokuma ve Giyim Sanayi özel ihtisas Komisyonu “Hail ve Yer Kaplamaları Alt Komisyon Raporu”, Ankara 2001.
• İzmir'de Halıcılık Sektörü Nerede?, izmir: izmir Ticaret Odası Yayını, 1999, No: 63.
• “Türk'ün gül kokulu tarihi; Isparta Halısı”, Decor Dergisi, Mayıs- Haziran (2019), s.18-25.
• Anadolu Ajansı Haberi, Cumhuriyet Gazetesi, 2 Ekim 1997, s. 20.
• Türkiye'deki ekonomik krizler: 1994, 2001 ve 2007'de neler yaşandı? https://www.bbc.com/turkce/haber- ler-turkiye-45226072, (erişim 13.12.2019)
• https://ihib.org.tr/ihib-hakkinda/ erişim:14.02.2021
• Güneydoğu Anadolu Halı İhracatçı Birlikleri Halı Sektörü Envanteri, ipekyolu Kalkınma Ajansı, Temmuz 2014.
• https://paracevirici.com/doviz-arsiv/merkez-bankasi/gecmis-tarihli-doviz/1994/amerikan-dolari, (eri¬şim: 22.03.2021)