REFLECTIONS OF NATURAL ENVIRONMENT CONNECTED CULTURE ON TRADITIONAL WOVEN AND KNITTING PRODUCTS OF HAKKÂRI

Yıl 2021, Sayı: 19, 44 - 67, 15.12.2021

Hasan Buğrul

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2021.154

Öz

Natural environment encompasses all living creatures and non-living things that have not been subject to any human intervention in their environment. These creatures and things have different effects on people with their extraordinary beauty, magnificence, majesty, power, speed, attractiveness or spookiness. As in different parts of Anatolia, this interaction can be extensively observed on the weaving and knitting works of Hakkâri region. The fact that various plants and animals motifs are frequently encountered on Hakkâri ethnographic works -- obtained through field work in thirty-two settlements of Hakkâri -- clearly reveals the effect of the natural environment on the local people and their art. While we usually see a motif of an animal or an insect on the woollen socks, a world of birds or different animals is depicted on some rugs. Examples include: the hoopoe, which symbolizes loyalty, respect and loyalty; shelduck, the symbol of cleanliness; ladybug, the symbol of fortune and luck; budgerigar, symbolizing the deep love; and pigeon, considered sacred.
By examining Hakkâri weaving and knitting works, on which various animal, insect and plant motifs are processed, this study is aimed to contribute to the relevant body of knowledge in this field, as well as protecting and promoting our cultural heritage.

Anahtar Kelimeler

Hakkari, Natural Eviroment, Culture, Handcrafts, Reflection

DOĞAL ÇEVRE BAĞLANTILI KÜLTÜRÜN HAKKÂRİ GELENEKSEL DOKUMA VE ÖRGÜLERİNE YANSIMALARI

Öz

Doğal çevre, içinde yaşadığımız coğrafyada insan müdahalesinin olmadığı canlı ve cansız bütün varlıkları kapsar. Bu varlıklar sahip olduğu olağan üstü güzelliğiyle, ihtişamıyla, heybetiyle, gücüyle, hızıyla, çekiciliğiyle veya ürkütücülüğüyle üzerimizde farklı etkiler bırakır. Bu etkileşimi Anadolu’nun farklı yerlerinde olduğu gibi Hakkâri yöresi bilhassa dokuma ve örgü eserler üzerinde yaygın olarak görmekteyiz. Etnografik eserlerle bağlantılı Hakkâri’nin otuz iki yerleşim yerinde yapılan saha çalışması neticesinde elde edilen eserler üzerinde farklı bitki ve hayvan motifine sıkça rastlanılması ile doğal çevrenin bu yöre halkı ve sanatı üzerindeki etkisini açıkça ortaya koymaktadır. Yün çoraplar üzerinde genellikle bir hayvan veya böcek motifine yer verilirken, bazı kilimler üzerinde adeta kuşlara veya farklı hayvanlara ait bir dünyanın tasvir edildiğini görmekteyiz. Bu bağlamda, sadakati, hürmeti ve vefayı simgeleyen hüthüt kuşunu; temizliğin sembolü suna kuşunu; talih ve uğurun simgesi olan uğur böceğini; derin sevgiyi simgeleyen muhabbet kuşunu ve kutsal sayılan güvercini bunlara sadece birkaç örnek olarak gösterebiliriz.
Bu çalışmada; çeşitli hayvan, böcek ve bitki motifinin üzerinde yer aldığı Hakkâri dokuma ve örgü eserlerine yer vererek kültürel mirasımızın korunması ve tanıtılması yanında bu alanda yapılacak bilimsel çalışmalara katkı sunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

hakkari, Doğla Çevre, Kültür, El Sanatları, Yansıma

Kaynakça

• Akpınarlı, Feriha H. & Arslan, Pınar. “Kuş Motifinin Özellikleri ve Kuş Motifli Döşemealtı Halıları”. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi. Sayı:3, (2018) s. 273-286.
• Alyılmaz, Cengiz. Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu. Ankara: Kurmay Yayınları, 2005.
• Bozyiğit, A. Esat “Halk Kültüründe Keklik Motifi ve Çukurova’dan Örnekler, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, s.355-368.
• Buğrul, Hasan. “Van – Hakkâri İlleri Kültür ve Sanatında Kuşlar”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 20 Sayı: 36, (2018), s.477-512.
• Buğrul, Hasan. Sanat ve Kültürel Değer Olarak Hakkâri Yün Çorapları, Ankara: Bilgin Yayınevi, (2018).
• Çopuroğlu, Y. Cemalettin. “İnsan – Çevre – Kültür İlişkisi Çerçevesinde Fırat Havzasında Halk Hekimliği”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi, (2003), s.15-39.
• Eskigün, Kübra. “Klasik Türk Şiirinde Efsanevi Kuşlar”. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş (2006).
• Karakelle, Ayşegül ve Kayabaşı, Nuran “Hatay/Reyhanlı Kilimlerinde Bulunan Yaşam İle İlgili Motifler”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Özel Sayı), (2018), s. 2633-2646.
• Ölmez, Filiz N. “Dokumalarda Yılan Motifi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi ART-E, (2010), s.1-21.
• Parla, Canan. “Diyarbakır Dağ Kapısı’nın Figürlü Kabartmaları”, Asos Journal, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, S.12, (2015), s. 1-18.
• Sökmen, Fatma. “Bitlis Yöresi El Dokumacılığı”. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Sanat ve Tasarım Anasanat Dalı, Sanatta Yeterlik Tezi, Isparta, (2013).
• Tokyürek, Hacer. “Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 33, Niğde, (2013), s. 221-281.
• Yardımcı, Mehmet. “Geleneksel Kültürümüzde ve Aşıkların Dilinde Çiçek”, Saim Sakaoğlu 55. Yıl Armağanı, Ç.Ü. Türkoloji-Makale Bilgi Sistemi, (1994).