TREE OF LIFE MOTIF AND ITS APPLICATIONS IN TURKISH ART

Yıl 2022, Sayı: 20-21, 7 - 29, 30.12.2022

Dilek Tüm Cebeci

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2022.159

Öz

Tree cult and tree of life concepts have been one of the common cultural elements of humankind since ancient times. In textile handicrafts, which have a deep-rooted history, the tree of life motif has been used as a symbol in different historical processes, forming an imaginary identity quality according to aesthetic rules. This symbol has been perceived as the symbol of life and eternity among Turkish tribes from Central Asia to Anatolia from ancient times to the present. In this context, it has an important place in textile art. The tree of life motif used in Turkish embroidery arts mostly formed the main theme of the compositions. In the framework of the limitations of the technique used, rare examples were applied sometimes with naturalistic and sometimes with stylized forms. In this research, the tree of life motif used in the art of textile embroidery was investigated and in the light of the researches, design and application studies were carried out on the art of embroidery. This study is a descriptive research based on scanning method. The embroideries constituting the sample of the study are the works found in the collections of various museums and having original qualities during the literature search. The aim of the study is to determine the place and importance of the tree of life motif used in Turkish embroidery art in Turkish cultural history. In this context, it is very important to create new designs and transfer this art to future generations. The study is important in terms of documenting the heritage of the art of embroidery related to material cultural products by bringing the traditional Turkish motif to light, preserving the characteristics of the values that reflect our culture and creating a source for future research.

Anahtar Kelimeler

Textile, Embroidery, Tree of Life, Symbol.

TÜRK İŞLEME SANATINDA HAYAT AĞACI MOTİFİ VE UYGULAMALARI

Öz

Ağaç kültü ve hayat ağacı kavramları insanoğlunun çok eski çağlardan bu yana ortak kültürel unsurlarından biri olmuştur. Köklü bir geçmişi olan tekstil el sanatlarında da hayat ağacı motifi, estetik kurallara göre imgesel kimlik niteliği teşkil ederek farklı tarihi süreçlerde sembol olarak kullanılmıştır. Bu sembol, eski dönemlerden günümüze kadar Orta Asya’dan Anadolu’ya, Türk kavimleri arasında hayatın ve sonsuzluğun simgesi olarak algılanmıştır. Bu bağlamda tekstil sanatında önemli bir yer teşkil etmiştir. Türk işleme sanatlarında kullanılan hayat ağacı motifi çoğunlukla kompozisyonların ana temasını oluşturmuştur. Kullanılan tekniğin sınırlamaları çerçevesinde kimi zaman natüralist kimi zaman ise stilize formlarla ender örnekler uygulanmıştır. Bu araştırmada tekstil işleme sanatında kullanılan hayat ağacı motifi araştırılmış ve araştırmalar ışığında işleme sanatına ilişkin tasarım ve uygulama çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışma tarama yöntemine dayalı betimsel bir araştırmadır. Çalışmanın örneklemini oluşturan işlemeler çeşitli müzelerin koleksiyonlarında bulunan ve literatür araştırması sırasında orijinal niteliklere sahip olan eserlerdir. Çalışmanın amacı Türk işleme sanatında kullanılan hayat ağacı motifinin Türk kültür tarihi içindeki yeri ve önemini belirlemektir. Bu bağlamda yeni tasarımların oluşturulması ve bu sanatın gelecek kuşaklara aktarılması oldukça önemlidir. Çalışma geleneksel Türk motifini gün ışığına çıkararak maddi kültür ürünlerine ilişkin işleme sanatına ait mirasın belgelenmesi, kültürümüzü yansıtan değerlerin özelliklerinin korunması ve bundan sonraki araştırmalara kaynak oluşturması bakımından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tekstil, İşleme, Hayat Ağacı, Motif, Sembol.

Kaynakça

• Alp, Özlem. “Anadolu ve Orta Asya Türk Kültüründe Bitki Sembolleri”. Sanat Sokağı Dergisi, 1, (2006):1.
• Arık, Rüçhan. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1976.
• Arslan, Seher. “Türklerde Ağaç Kültü ve Hayat Ağacı”. Uluslararası Sosyal ve Araştırmalar Dergisi, 1, 1, (2014): 60.
• Asan, Ünal. “Hayat Ağacı Kavramının Mitolojik Kökenleri”. Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 356, 60, (2016): 50.
• Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı. Ankara: Remzi Kitapevi Yayınları, 1993.
• Apak, Melek Sevüktekin, Gündüz, Filiz Onat, Eray, Fatma Öztürk. Osmanlı Dönemi Kadın Giyimleri. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1997.
• Barışta, Hatice Örcün. Türk İşlemelerinden Teknikler. Ankara: Gazi Üniversitesi Mesleki Yaygın Eğitim Fakültesi Yayınları,1997.
• Barışta, Hatice Örcün. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türk İşlemeleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
• Barışta, Hatice Örcün. Cumhuriyet Dönemi Türk Halk İşlemeciliği Desen ve Terminolojisinden Örnekler. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, 2001.
• Çoruhlu, Yaşar. “İç Asya Kurganlarından Çıkarılan Halı ve Dokuma Materyallerinin Anadolu Türk Halı ve Dokuma Sanatları Bakımından Önemi”, Selçuk Mülayim Armağanı Sanat Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Geleneksel Sanatlar Derneği, Lale Yayınları, 2015. 242-244.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Ötüken Neşriyat Yayınları, 2020.
• Eliade, Mircae, Kutsal ve Dindışı. (çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: 1991.
• Eliade, Mircae, İmgeler Simgeler. (çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara:1992.
• Direkli, Fatma. “Türk Motiflerinde Hayat Ağacı,” Folklor Halkbilim Dergisi, 82, (2019):19.
• Durul, Yusuf. “İşleme Sanatında Uçkur ve Makramalar,” Sanat Dünyamız Dergisi, 20, (1980):13-16.
• Erbek, Güran. Anatolische Motive Von Çatalhöyük Bis Heute. Ankara: Alman Kültür Merkezi Yayınları,1985.
• Erbek, Güran. Anatolian Motıfs From Çatalhöyük To The Present. Ankara: Alman Kültür Merkezi Yayınları, 1987.
• Ergun, Pervin. Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2004.
• Nevber Gürsu. Türk Dokumacılık Sanatı Çağlar Boyu Desenler. Redhouse Yayınları, İstanbul: 1988.
• Gürcüm, Banu Hatice ve Kaleli, Didem. “Kültür Ekseninde Hayat Ağacı Sembolü”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 13, 72, (2020): 453.
• Harvey, Janet. Tradational Textiles of Central Asia. London: Thames and Hodson, 1997.
• Mungan, M. ve Salman, A. “Motif ve Desenlerin Yaşamımızdaki Yeri”. Ev Tekstili. l0, 36, (Mart 2003): 6.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi1, 2.b., Ankara: 1993.
• Ölmez, Nurhan ve Özkoca, Begüm. “Isparta Müzesi Envanterinde Bulunan Cumhuriyet Dönemine Ait El İşlemeli Peşkirler”. Ariş Dergisi.10 (2014): 35.
• Öz, Cüneyt. “Kültürel Süreklilik Bağlamında Antikçağdan Günümüze Kutsal Ağaç veya Hayat Ağacı”. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi.11, 56, (2018): 214.
• Serin, A.Yaşar. “Türk İnanç Geleneğinde Hayat Ağacı Örgesinin Kullanım Şekli ve Günümüze Uyarlaması”. Altıncı Şehir Dergisi, (2002): 8.
• Sürür, Ayten. Türk İşleme Sanatı. İstanbul: Türk Süsleme Sanatları Serisi 4, Ak Yayınları, 1976.
• Ther, Ulla. Türk İşlemeleri, Osmanlı Saray İşlemelerinden Anadolu Çeyiz Sandıklarına. İstanbul: Yeni Çığır Kitapevi Yayınları, 1993.
• Yurteri, Sultan, ve Ölmez, Filiz Nurhan. Türk Dokumalarında Ağaç Motifi, https://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/YURTERİ-Sultan-ÖLMEZ-Filiz-Nurhan-TÜRK-DOKUMALARINDA-AĞAÇ-MOTİFİ.pdf (Erişim 15.07.2020).
• Görsel İnternet Kaynakları URL1. (Victoria and Albert Müzesi) Victoria and Albert, Search Collections, https://collections.vam.ac.uk/item/O51373/cover-unknown/ (Erişim 17 Mart, 2020).
• URL2. (Victoria and Albert Müzesi) Victoria and Albert, Search Collections, https://collections.vam.ac.uk/item/O51173/towel-unknown/ (Erişim 15 Temmuz, 2020). URL 3. (Metropolitan Sanat Müzesi) Metropolitian Museum of Art, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/443053?
• searchField=All&sortBy=Relevance&ft=turkish+embroidery+towel&offset=60&rpp=20&pos=63 (Erişim 17 Haziran, 2020).