AN OVERVIEW OF WOOLEN CARPETS IN THE TARIM BASIN

Yıl 2022, Sayı: 20-21, 132 - 147, 30.12.2022

Zulhayat Ötkür

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2022.167

Öz

The Tarim Basin in East Turkestan has been one of the destinations where Western countries organized the most expeditions from the second half of the 19th century to the first quarter of the 20th century. Previously largely unknown to the rest of the world, the Tarim Basin became famous for the ruins, ancient manuscripts, and mummies found there by archaeologists and scientists.
Important remains were unearthed in the Niya Ruins and the Bronze Age Ruins of Kroran: woolen textiles samples such as carpets, rugs, and felt caps. These discoveries resonated all over the world. Relying on information about those finds, which were brought to Europe by Western explorers and are now preserved in museums in Sweden and England, this study will explore weaving techniques and dyeing features, as well as the socio-cultural and economical role of wool weaving techniques throughout history. Based on the aforementioned archaeological discoveries, it has been possible to examine the ethnic origin of the Uyghur people living in the Eastern Turkestan region since ancient times. It has been proven that the Uyghurs are indigenous people who have a deep-rooted civilization with unique characteristics, rather than an included part of other cultures. Analyzing the wool weaving techniques in the area plays a significant role in understanding the ethnocultural history of Central Asia.

Anahtar Kelimeler

Tarım Havzası, Yün Dokumacılık, Halı, Desen, Doğu Türkistan, Uygur, Kültür., Tarim Basin, Woolen Weaving, Carpet, Pattern, East Turkestan, Uyghur, Culture.

TARIM HAVZASI’NDA BULUNAN YÜN DOKUMALAR ÜZERİNE BİR BAKIŞ

Öz

Doğu Türkistan'da bulunan Tarım Havzası, 19. yüzyılın ikinci yarısından 20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar Batılı ülkelerin en çok keşif seferi düzenlediği yerlerden birisi olmuştur. Daha önce dünyada adı duyulmamış olan Tarım Havzası, bilim insanlarının arkeolojik çalışmaları sayesinde bulunan harabe, kadim yazıt ve hatta mumyalar yoluyla tanınmıştır.
Tunç Devri'nden kalma Kroren Harabelerinin yanı sıra Niye Harabelerinde önemli kalıntılar bulunmuş; bu keşifler tüm dünyada yankı uyandırmıştır. Bu çalışmada, kazılarda gün ışığına çıkarıldıktan sonra Batılı kaşifler tarafından Avrupa’ya götürülen ve günümüzde İsveç ve İngiltere gibi ülkelerin müzelerinde sergilenen halı, kilim ve keçe başlık gibi yün dokuma örnekleri hakkında bilgi verilecektir. Ayrıca, dokuma teknikleri ve boyama özelliklerinin yanı sıra yün dokumaların tarih boyunca üstlendiği sosyokültürel rol analiz edilecektir. Tarihi belgelerde görülen bir kısım terminolojiler vasitisiyle, Tarım Havzası’ndaki halı üretiminin durumu hakkında derlemeler yapılacaktır. Materyal, teknik ve desenler üzerindeki incelemeler bize Tarım halıları’nın farklı dinler ve inançların etkisinde olduğunu düşündürmektedir.
Söz konusu arkeolojik keşiflere dayalı olarak, eski çağlardan beri Doğu Türkistan bölgesinde yaşayan Uygurların etnik kökenini incelemek mümkün olmuş; Uygurların özgün karakteristiklere sahip yerli ve köklü bir uygarlık olduğu ve başka kültürlerin uzantısı olmadığı ispat edilmiştir. Keşfedilen yün dokumalar Tarım havzası’ndaki dokuma tekniğinin yüksek düzeyde bir yere sahip olduklarını anlatmanın yanında, Orta Asya'nın etnokültürel tarihini anlamak açısından da büyük önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tarım Havzası, Yün Dokumacılık, Halı, Desen, Doğu Türkistan, Uygur, Kültür., Tarim Basin, Woolen Weaving, Carpet, Pattern, East Turkestan, Uyghur, Culture.

Kaynakça

• Barber , Wayland Elizabeth(1999). The Mummies of Ürümchi, W.W. Norton&Company, New York.
• Fellner , Hannes (2007).The expeditions to Tocharistan, Instrumenta Tocharia, Heidelberg: Winter.
• Gezicioğlu, F.Yeld (2020). Atkıdan Çekme Desenli Dokumalarda Yüzey ve Hacim, Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi
• Iyer, Swati Venkatraman (2015). A Weft-Beater from Niya: Making a Case for the Local Production of Carpets in Ancient Cadhota (2nd to mid-4th century CE)’’, V&A Online Journal , Issue No. 7 Summer 2015
• Muti’i, Ibrahim(2013). Uyghurlarning Tili ve yeziqi, Milletler Neşriyati, Beijing.
• O'neale, Lila M (1936). A Survey of the Woolen Textiles in the Sir Aurel Stein Collections, American Anthropologist , Jul. - Sep., 1936, New Series, Vol. 38, No. 3, Part 1 (Jul. - Sep., 1936.
• Stein , Marc Aurel (1907). Ancient Khotan : vol.1, NII “Digital Silk Road” / Toyo Bunko. doi:10.20676/00000182.
• Stein, Sir Aurel (1907). Ancient Khotan : vol.1, NII “Digital Silk Road” / Toyo Bunko. doi:10.20676/00000182.
• Stein, Sir Aurel (1912). Serindia , vol1,Oxford.
• Stein, Sir Aurel (1933). On Ancient Central-Asian Tracks : vol.1, London.
• Stein, Sir Aurel(1912). Ruins of Desert Cathay,vol1, MacMillan and Co, Limited, London.
• Stein, Sir Aurel(1928). Innermost Asia,vol1,Oxford.
• Sulayman, Abdulla(2003). Dunyada Peqet Birla Hotan Bar, Sincan Halk Neşriyati, Ürümçi. Sülayman Kutluk, Ahmet(2020). En Eski Çağlardan XIX. Yüzyıl'a kadar Doğu Türkistan Medeniyeti ve Uygurlar, Selenge Yayınları, İstanbul, 2020, s. 57.
• T.Burrow, A Translation of the Kharosthi Documents From Chinese Turkestan. https://depts.washington.edu/silkroad/texts/niyadocts.html(Erişim Tarihi, 10-05-2022)
• Barat Erk, Ghalib (2016). Kroran Tarih-Medeniyeti, Xinjang Halk Baş Neşriyati, Ürümçi. Zhang He (2015). The Terminology for Carpets in Ancient Central Asia’’, Sino-Platonic Papers, Number 257, May, 2015.Aesthetic Exchange on the Silk Road, 700 BCE-700 CE”, The Silk Road ,Vol. 17.
• https://www.britishmuseum.org/collection/object/A_MAS-693 (Erişim Tarihi 27.12.2022) Müze numarası MAS.693. Asset number 8251002 © British Museum Mütevelli Heyeti, Londra.
• https://www.britishmuseum.org/collection/object/A_MAS-693 (Erişim Tarihi 27.12.2022) Müze numarası MAS.693. Asset number 8251002 © British Museum Mütevelli Heyeti, Londra.
• https://www.britishmuseum.org/collection/object/A_1907-1111-105 (Erişim Tarihi 27.12.2022)
• Müze numarası MAS.693. Asset number 10441002 © British Museum Mütevelli Heyeti, Londra. Victoria and Albert Museum, Londra
• https://collections.vam.ac.uk/item/O90811/the-stein-collection-carpet-fragment-unknown/ (Erişim Tarihi 27.12.2022)
• Müze numarası LOAN.STEIN.533 Museum of Ethnography, Sweden https://collections.smvk.se/carlotta-em/web/object/1071191 (Erişim Tarihi 27.12.2022)
• Håkan Wahlquist, Sven Hedin Foundation, Sweden
• Victoria and Albert Museum, Londra https://collections.vam.ac.uk/item/O97766/the-stein-collection-weft-beater-unknown/ (Erişim Tarihi 27.12.2022)
• British Museum müzesi, https://www.britishmuseum.org/collection/object/A_1907-1111-105 (Erişim Tarihi, 10-05-2022)
• Victoria & Albert Müzesi, https://collections.vam.ac.uk/item/O90811/the-stein-collection-carpet-fragment-unknown/ (Erişim Tarihi, 10-05-2022)
• Taquet and Samitum, http://media.handweaving.net/DigitalArchive/books/wp_Chapter_09.pdf (Erişim Tarihi, 10-05-2022)
• T.Burrow, A translation of the Kharosthi documents from Chinese Turkestan, https://depts.washington.edu/silkroad/texts/niyadocts.html (Erişim Tarihi, 10-05-2022)