ANALYSIS OF MOTIF AND COMPOSITION ON ANATOLIAN VILLAGE CARPETS

Yıl 2022, Sayı: 20-21, 208 - 226, 30.12.2022

Aydın Uğurlu , Servet Senem Uğurlu

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2022.171

Öz

When the Anatolian village carpets and the carpets woven in the nomadic life are examined; It is seen that weavers use important and specific motifs that they have created in the context of belief, sanctity, life, and the environment they live in. The basis of these are the environments they live in, the events they encounter and the objects they use. These objects, on the other hand, can be historical and contemporary as well as abstract, symbolic and organic. It is easily understood that the motifs in Anatolian carpets are always developed by placing them in geometric areas such as square, rectangle, triangle, hexagon, octagon, and parallelogram. The motifs created on this basis were used in the middle areas of Anatolian village carpets with various composition evaluations. Those who create, develop and weave these motifs have neither paper nor pen in their hands. These people, who have ancient carpet samples, mirrors and an undivided ruler in their hands, have created their creativity in the context of original art. In addition, their visualization is in the context of plane geometry, it is seen that it is created in vertical, horizontal and diagonal directions. If Anatolian village carpets are examined; It is seen that the carpet is composed of two basic parts formed by the middle area and the edges in terms of patterns.
The motifs transferred from Central Asia to Anatolia by Turkmen and Yuruks from the Oghuz tribes should not be considered only as an ornamental element or an aesthetic element. Because reducing them to one dimension will not go beyond emptying them. Symbolic motifs, colours and meanings that the society ascribes a common meaning; The origins of traditional forms that have survived from the past and used and the geometrical explanations of their surface evaluations appear as iconographic motifs that have different meanings than they seem. In addition to different views such as geometry, folklore, art history, and social science of Anatolian village carpets, sometimes ideological oriented analyses and explanations of order and symmetry elements in motif and pattern compositions are made.
In this research paper, the foundations of the motifs used in Anatolian village carpets will be investigated. In addition, the motif and composition analyses in these carpets will be examined on a geometric basis and will be tried to be explained.

Anahtar Kelimeler

Geometri, Halı, Motif, Kompozisyon, Anadolu Halıları., Geometry, Carpet, Composition, Anatolian Carpets.

ANADOLU KÖY HALILARINDA MOTİF VE KOMPOZİSYON ÇÖZÜMLEMELERİ

Öz

Anadolu köy halıları ve göçebe yaşamında dokunan halılar incelendiğinde; dokumacıların inanç, kutsallık, yaşam, yaşadıkları çevre bağlamında oluşturdukları önemli ve belirli özellikteki motifleri halılarda kullandıkları görülmektedir. Bunların temelini, yaşadıkları ortamlar, karşılaştıkları olaylar ve kullandıkları nesneler oluşturmaktadır. Bu nesneler ise tarihi ve güncel olabildiği gibi soyut, sembolik ve organik olmaktadır. Anadolu halılarındaki motiflerin daima kare, dikdörtgen, üçgen, altıgen, sekizgen, paralelkenar gibi geometrik alan içerisine yerleştirilerek geliştirildikleri kolaylıkla anlaşılmaktadır. Bu temelde oluşturulmuş motifler, Anadolu köy halılarının orta alanlarının çeşitli kompozisyon değerlendirmeleri ile kenarsularında kullanılmıştır. Bu motifleri oluşturan, geliştiren ve dokuyanların ellerinde ne kâğıt ne de kalem bulunmaktadır. Ellerinde ise eskiden kalma halı örnekleri, ayna ve taksimatsız cetvel olan bu insanlar, yaratıcılıklarını orijinal sanat bağlamında oluşturmuşlardır. Ayrıca bunların görselleştirilmeleri ise; düzlem geometri bağlamında dikey, yatay ve diyagonal yönlerde oluşturularak yapıldığı görülmektedir. Anadolu köy halıları incelenirse; halının desenleri yönünden orta alan ve kenarsuları ile oluşturulan iki temel bölümden oluşturulduğu görülür.
Oğuz boylarından Türkmen ve Yörüklerin Orta Asya’dan Anadolu’ya aktardıkları motifler, sadece süsleme öğesi ya da estetik bir eleman olarak değerlendirilmemelidir. Çünkü onları tek boyuta indirgemek içlerini boşaltmaktan öteye gitmeyecektir. Toplumun ortak anlam yüklediği sembolik motif, renk ve anlamlar; geçmişten günümüze ulaşan ve kullanılan geleneksel biçimlerin kökenleri ve bunların yüzey değerlendirmelerinin geometrik açıklamaları, göründüğünden farklı anlamlar taşıyan ikonografik motifler olarak karşımıza çıkmaktadır. Anadolu köy halıları geometri, halk bilimi, sanat tarihi, toplum bilimi gibi farklı görüşler yanı sıra bazen ideolojik yönlü çözümlemeler ile motif ve desen kompozisyonlarındaki düzen ve simetri öğelerinin açıklamaları yapılmaktadır.
Bu araştırmada, Anadolu köy halılarında kullanılan motiflerin oluşturulmasında temeller araştırılacaktır. Ayrıca bu halılardaki motif ve kompozisyon çözümlemeleri geometrik temelle incelenerek açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Geometri, Halı, Motif, Kompozisyon, Anadolu Halıları., Geometry, Carpet, Composition, Anatolian Carpets.

Kaynakça

• Aksoy, Erdal, “Yörük ve Türkmenlerin Sosyo-Kültürel Yapısı (Kırıkkale Karakeçili Aşireti Örneği)”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2001.
• Alexander, Christopher, A Foreshadowing of 21st Century Art, London: Oxford University Press, 1993.
• Alexander, Christopher Erken Dönem Türk Halısı, Çev. Özgüç Orhan, İstanbul: Albaraka Kültür Sanat ve Yayıncılık A.Ş., 2021.
• Aslanapa, Oktay, Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2005.
• Assmann, Jan, Kültürel Bellek, (Çev. Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Atiş Özhekim, Didem Anadolu’daki Kirkitli Dokumalarda Görülen Geometrik Motiflerin Kullanım Nedenleri (Bergama ve Çevresi)”, Sanatta Yeterlik Tezi, Marmara Üniversitesi, 2000.
• Balcı, Nursel “Kültürel Miras Unsuru Olan Halı ve Kilimlerdeki Damgalar, İmler ve Anlamları”, Kalemişi 17 (2020): s. 233–248. doi: 10.7816/kalemisi-08-17-06. (erişim 22.02.2022).
• Başarır Uğurlu, Servet Senem, “Türklerin Eski Geleneksel Evi: Karaçadır”, Ev Tekstili, 5/19 (1998), s.16-18.
• Böhmer, Harald, Nomaden in Anatolien, REMHÖB-Verlag, Schweinfürt, 2004.
• Diler, Ahmet, Kilimin Sembolleri, İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti., 2018.
• Ertürk, Devrim (2018). Değişim Sürecinde Yörük Kültürü, Yörük Kültürü ve Zanaatları, Editörler: Devrim Ertürk – Süleyman Şanlı, Konya: Çizgi Kitabevi, 11-28.
• Eröz, Mehmet, Yörükler, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1991.
• Kansu, Serhan, Herakleitos ile Yaşam ve Felsefe, İstanbul: Nemesis Kitap, 2021.
• Komisyon, Turkish Handwoven Carpets, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, Cilt: 1, 1992.
• Oğuz, Burhan, Türkiye Halkının Kültür Kökenleri 4, İstanbul: Anadolu Aydınlatma Vakfı Yayınları, 2004.
• Şahin, İlhan, “Göçebeler”, Osmanlı, C.IV, Ankara 1999, s. 132-141.
• Tuncer, Ömer, İşte Anadolu, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1991.
• Tuztaş, Ayşe Hilal, “Günümüzde Isparta’da Yaşayan Yörüklerin Siyasi ve Kültür Tarihleri”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2005.
• Aydın Uğurlu, “Anadolu Dokumalarında Motif Felsefesi”, Tekstil ve Mühendis, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayını, 5/26, (1991), s.76-82.https://dergipark.org.tr/tr/pub/teksmuh/issue/12908/156221 (erişim 11.01.2022).
• Uğurlu, Aydın (2020). Türkiye’de Geleneksel El Dokumacılığı Eğitimi, Arış, Sayı. 17, 22-43.
• Uğurlu, Servet Senem, “Çanakkale Halılarında Organik Motiflerin Geometrikleşmesi”, 8. El Sanatları Sempozyumu 13-15 Kasım 2002, İzmir: Dokuz Eylül Yayıncılık Ltd. Şti, s.434-443.
• Uğurlu, Servet Senem, “Anadolu Kilimlerinde Sanatsal Değerler”, Hars Akademi Uluslararası Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, 1/1 (2018), s.1-15. (erişim 25.01.2022).
• Yalman (Yalgın), Ali Rıza, Cenup’ta Türkmen Oymakları I-II, Haz. Sabahat Emir, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993.