TOSYA’DA GELENEKSEL KESE VE KUŞAK DOKUMACILIĞI VE GÜNÜMÜZDEKİ DURUMU

Yıl 2023, Sayı: 23 - ARIŞ 23. SAYI [tr], 85 - 108, 30.12.2023

Sema Özkan Tağı Ecem Kiper Şahin

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2023.187

Öz

Dokumacılık sanatı, çağlar boyunca süregelen ve geniş çaplı kültür-sanat zenginliğine sahip Anadolu’nun köklü uğraşılarındandır. Geleneksel kimliği, kullanılan teknik, yöreye ait motif ve kompozisyon özellikleri gibi unsurları ile kültürel mirasımıza ait başlıca ögelerdendir. Geleneksel dokuma sanatından günümüze ulaşan örnekler zengin çeşitliliğe sahip olsa da, günümüzün teknolojik koşulları ile birlikte geleneksel kimlikte bozulmalar yaşandığı ve üretimin azaldığı görülmektedir.

Bu araştırmanın amacı tiftik iplik kullanılarak dokunan Tosya kese ve kuşaklarında kullanılan araç-gereçler ve üretim aşamalarının, teknik özelliklerin belirlenmesidir. Bu amaçlar doğrultusunda ilçede alan araştırması yapılmış ve etnografik araştırma metodu uygulanmıştır. Yörede dokumacılıkla uğraşan kişiler ve kurum yetkilileri ile görüşülmüş, ilçede ulaşılabilen kese örnekleri, iç ve dış kuşak örnekleri incelenmiştir. Araştırma kapsamında, Tosya’da kese ve kuşak dokumacılığında yapılan tüm hazırlık, dokuma ve bitim işlemleri belirlenmiştir.

Kese ve kuşak dokumacılığında iki ya da dört çerçeveli yüksek tezgâhlar kullanılmaktadır. Araştırmaya konu olan keselik bezler bezayağı örgü tekniğinde dokunurken, iç kuşaklık bezler ise balıksırtı dimi örgü tekniğinde dokunmaktadır. Keselik bez dokumalara, uygulanan son işlemler ciltteki ölü deriyi kolay uzaklaştırmasını sağlamaktadır. Kese ve iç kuşaklarda tiftiğin kendi rengi kullanılmakta ve herhangi bir boyama işlemine tabi tutulmamaktadır. Yörede diğer adıyla “alaca kuşak” olarak da bilinen, dış kuşaklar artık yapılmamaktadır. İç kuşakların üretim ve kullanımına günümüzde de devam edilmektedir. Bu çalışma ile “Tosya Kese” ve “Tosya Kuşağı” yapımının kayıt altına alınıp korunarak, özelliğini bozmadan devam ettirilmesine yardımcı olmak hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

tosya, tiftik, kese, kuşak, dokuma

TRADITIONAL POUCH AND BELT WEAVING IN TOSYA AND ITS PRESENT STATUS

Öz

The art of weaving is one of Anatolia’s crafts, which has been going on through the ages and has a wide range of cultural and artistic richness. Its traditional identity, the technique used, the motif and composition characteristics of the region are among the main elements of our cultural heritage. Although the examples that have survived from traditional weaving art to the present day have a rich diversity, it is seen that due to today’s technological conditions, traditional identity has been disrupted and production has decreased.

The purpose of this research is to determine the technical characteristics of the tools and production stages used in Tosya pouches and belts woven using mohair yarn. For these purposes, ethnographic research method was applied. The weavers in the region and the institution authorities were interviewed, the pouch samples that can be reached in the district, the internal and external belt samples were examined. Within the research, all the preparation, weaving and finishing processes made in pouch and belt weaving in Tosya were determined. The pouches, which are the subject of the research, are woven in the plain knitting technique, while the inner belts are weaved in the herringbone twill knitting technique.

The final procedures applied to the bladder weaving make it easy to remove dead skin from the skin. In the pouch and inner belts, the lint’s own color is used and is not subjected to any painting process. The external belts, also known as the “alaca belt” in the region, are no longer made. The production and use of internal belts continues to this day. With this study, it is aimed to help the production of “Tosya Pounch” and “Tosya Belt” to be recorded and preserved and to continue in the future without deteriorating their quality.

Anahtar Kelimeler

tosya, mohair, weaving, pouch, belt

Kaynakça

• Andreasyan, H. (1964). Ermeni seyyah polonyalı Simeon’un seyahatnâmesi (1608-1619). Türkiyat Mecmuası, C. 10, 269-276.
• Ayhan, F. (2019). Tosya ilçesinin nüfus özellikleri (Bildiri sunumu) B. Gönençgil, T. A. Ertek, I. Akova ve E. Elbaşı (Ed.), 1. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi Bildirisi, İstanbul. https://doi. org/10.26650/PB/PS12.2019.002.041
• Braun, A. (1999). Cashmere and Mohair Quality and Value Adding Potential by SMME’s. Commercialization of South African Goats, Witwatersrand Agriculture Show. Ergi, İ. (1997). İpek Yolu Üzerinde Bir Ticaret Merkezi Tosya Ekonomi. Kastamonu: Ayvatoğlu Matbaası.
• Gündüz, L. G. (2016). Anadolu’da keçi kılı / tiftik dokumalar ve ekose desen önerilerinin analizi. (Yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
• Gürtanın, N. (1972). Siirt İli Dahilinde Yetiştirilen Tiftik Keçilerinin Lifleri ve Bunların Mamulleri Üzerinde Yapılan Bazı Teknolojik Araştırmalar. Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.
• Harmancıoğlu, M. (1974). Lif Teknolojisi (Yün ve Diğer Deri Ürünü Lifler). İzmir: Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.
• Sarıkaya, S. (2007). Dünden Bugüne Aşağıkayı Köyü. İstanbul: Bakanlar Medya.
• Solaiman, S. (2010). Goat Science and Production. UK: Wiley-Blackwell John Wiley & Sons, Inc. Publication. ISBN: 978-0-813-80936-6
• Tağı, S. ve Erdoğan, Z. (2014). The adventure of mohair in Anatolia. Folk Life: Journal of Ethnological Studies. C. 52, S. 1: 49-61.
• Tağı, S. (2021). Geleneksel Meslekler Ansiklopedisi. Ankara: Ajans Düş Pınarı. ISBN:978-605- 7612-05-2
• Tamur, E. (2003). Ankara Keçisi ve Ankara Tiftik Dokumacılığı. Ankara: Ankara Ticaret Odası Yayınları.
• Tan, N. (2008). Üsküdar’a Kadar Kastamonu, Bölüm Adı: Kastamonu Halk Sanat ve Zanaatları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanrısever, C., Pamukçu, H. ve Saraç, Ö. (2019). Kastamonu Efsaneleri. Ankara: Bizim Büro Matbaacılık ve Basımevi.
• Tosya Belediyesi. Tosya - İpek Yolunda Bir Serinlik. Kastamonu: Tosya Belediye Başkanlığı Kültür ve Sanat Yayınları.
• Türk Patent ve Marka Kurumu. “Coğrafi İşaret”. Erişim 26 Aralık, 2021. https://www.turkpatent. gov.tr/cografi-isaret
• Türk Patent ve Marka Kurumu. “Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı İstatistik”, Erişim 28 Aralık, 2021. https://www.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler-ve-geleneksel-urun-adi-istatistik
• Yağan, Ş. Y. (1978). Türk El Dokumacılığı, İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Yalçın, M. (2020). Siirt battaniye tekniğinin üç boyutlu sanatsal tekstil nesnelere taşınması. (Sanatta yeterlik tezi). Marmara Üniversitesi.
• Yanar, A. ve Erdoğan, Z. (2019) Denizli dokumalarının kültürel miras ve coğrafi işaretleme bakımından önemi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 37, S. 43: 43-51.
• Yıldırım, Ş, (2013). Şırnak yöresi şal şapik kumaş dokumacılığı. (Yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi.