Ayasofya'nın 6. yy Duvar Taş Kaplamaları ve Yapım Tekniğindeki Detaylar

Yıl 2022, Sayı: 84, 85 - 103, 01.07.2022

Fırat Buzlu Can Şakir Binan

Öz

Günümüz Ayasofya’sı, yaklaşık 1500 yıllık geçmişi ile antik dünyanın ve günümüzün en ikonik yapılarından biridir. İnşa edildiği ilk dönemlerden bu yana yapının duvarlarında kullanılan taş kaplamalar; edebi metinlere, seyyahlara ait yazımlara ve bilimsel araştırmalara konu olmuştur. Birçok farklı taş türünün kullanılması, özel kesim yöntemleri ile taş blokların dilimlere ayrılarak görsel estetik yaratılması ve yapı bütünündeki görkemli görüntüsü ile bu taş kaplamalar her dönemin ilgi odağı olmuştur. Yapıda kullanılmış olan, 6.yy. duvar taş kaplamalarında, birbirinin yansıması şeklinde izlenebilen doğal desenleri oluşturabilmek için kullanılan taş blok kesim tekniği sebebiyle, ince işçiliğe sahip ve beklenenden daha düşük kalınlıklara sahip levhalar elde edilmiştir. Bu durum sadece duvar kaplamalarına özgü değildir. Zeminde kullanılmış olan 6.yy.’a ait döşemelerde de aynı kalınlıkları ve aynı ince işçilik detaylarını görmek mümkündür. Yapıda, taş kaplama veya zemin döşeme olarak kullanılmış taş levhaların, gün ışığını kayda değer biçimde yansıtabiliyor olması, bu taşların cilalanmasında da ciddi işçilik ve zaman maliyetlerinin harcandığının göstergesidir. Yapıda kullanılan taşların muhtemel taş kesim ve cilalama yöntemleri, saha incelemeleri ve yazılı kaynaklar üzerinden araştırılmış, tespit edilen bulgular yazının ilgili bölümlerinde sunulmuştur.
Bu durumla birlikte kaplama taşlarındaki bazı yapım tekniği detayları ile yapı bütününü ilgilendiren birtakım problemlerin de oluşmasının önüne geçilebilmiştir. Kaplama taşlarının duvara doğrudan temasının kesilerek, yaklaşık 5-10 cm boşlukla, metal donatılar kullanılarak duvar kütlesine bağlanmış olması bu teknik detay çözümlerinden biridir. Ayasofya’nın gerek iç gerekse dış cephesinde kullanılmış olan duvar taş kaplamalarının yapım teknikleri ile ilgili bazı yeni bulgulara ulaşılmış ve bu bulgular, yapı içerisinde takip edilerek yapı bütününe yansımaları olan (6.yy. plan şemasıyla ilgili) yeni varsayımlar ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ayasofya, taş işçiliği, duvar kaplama, duvar yapım tekniği, koruma.

Destekleyen Kurum

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü

Teşekkür

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü

Kaynakça

• Ahunbay, M. (2006). Bizans Yapım Teknikleri. Çağlar Boyunca Anadolu’da Malzeme ve Mimarlık içinde (ss. 68–78). İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi.
• Berger, A. (2000). Tarihi Söylenceleriyle Ayasofya. 600 Yıllık Ayasofya Görünümleri ve 1847-1849 Fossati Restorasyonu içinde (ss. 28–32). İstanbul: T. C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Dirimtekin, F. (1960). Ayasofya Maddesi. (R. E. Koçu, Ed.)İstanbul Ansiklopedisi. Reşat Ekrem Koçu Neşriyat Kollektif Şirketi.
• Hasol, D. (2019). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü (16.Baskı.). İstanbul: YEM Yayınları.
• Kessener, P. (2010). Stone Sawing Machines of Roman and Early Byzantine Times in the Anatolian Mediterranean. Adalya, 13, 283–304.
• Koyunlu, A. (1988). Ayasofya’da Başlayan Restorasyon ve Düşündürdükleri. TMMOB Mimarlık Dergisi, 26(1).
• Mango, C. (2006). Bizans Mimarisi. (M. Kadiroğlu, Çev.). Ankara: yay.haz. Bülent İşler.
• Mendel, G. (1912). Catalogue des Sculptures Grecques, Romaines et Byzantines (1.Cilt.). İstanbul: Müze-i Humayun (İstanbul Arkeoloji Müzesi).
• Öngen, S. ve Aysal, N. (2017). Malzeme ve Rengin Dili: Mermer Kaplama Tekniği Skoutlosis ile Giydirme. KUDEB Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 24–32.
• Pavlos Silentiarios. (2018). Ayasofya’nın Betimi. (S. Rifat, Çev.). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Ritti, T., Grewe, K. ve Kessener, P. (2007). A raelief of a water-powered stone saw mill on a sarcophagus at Hierapolis and its implications. Journal of Roman Archaeology, 20(1), 139–163. doi:10.1017/S1047759400005341 Rockwell, P. (1993). The Art of Stoneworking: A Reference Guide. Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.2307/506949
• Strube, C. (1973). Die westliche Eingangsseite der Kirchen von Konstantinopel in justinianischer Zeit. Ludwig-Maximilians Universität.
• Ward-Perkins, J. B. (1994). Roman Imperial Architecture. Londra: Yale University Press.
• Wefers, S. ve Mangartz, F. (2011). Ephesos Bizans Dönemi Atölyeleri. F. Daim ve S. Ladstätter (Ed.), Bizans Döneminde Ephesos içinde (ss. 213–228). İstanbul: Ege Yayınları.
• Wootton, W., Russell, B. ve Rockwell, P. (2013). Stoneworking Tools and Toolmarks. The Art of Making in Antiquity: Stoneworking in the Roman World, 1–27. http://www.artofmaking.ac.uk/content/essays/2-stoneworking-tools-and-toolmarks-w-wootton-b-russell-p-rockwell/ adresinden erişildi.