Hasankeyf Artuklu Hamamı Koruma ve Kurtarma (Taşıma) Uygulama Çalışmaları

Yıl 2022, Sayı: 84, 39 - 61, 01.07.2022

Serap Sevgi , Mesut Yılmaz

Öz

Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santralı (HES) Projesi’nin tamamlanmasıyla bir bölümü su altında kalan Hasankeyf Aşağı Şehirdeki anıtlar, mevcut çevre ve doku ilişkileri gözetilerek yeni ilçede tasarlanan Arkeopark’a taşınarak su etkisinden kurtarılmıştır. Hasankeyf’teki anıtların strüktürel bütüncül taşıma uygulamaları benzer yöntem ve ekipmanlarla ancak her bir yapıya özel tasarlanmıştır. Bu çalışmalardan biri de Aşağı şehirde, Dicle Nehri’nin kuzey yakasındaki Artuklu Hamamının soyunmalık bölümünün taşıma uygulamasıdır. Soyunmalık bölümünün yerinde yükseltilmesi, taşınması ve yeni konuma montajı esnasında mevcut zemin koşullarını korunması amacıyla temel seviyesinde açılan deliklere yerleştirilen kirişlerle yapıya entegre edilen kaldırma/taşıma plağı diğer anıtlardan farklı olarak betonarme grid sistemi olarak düzenlenmiştir. Yapı bu plakla birlikte hidrolik krikolar yardımıyla yerinde yükseltilmiş, özel taşıyıcılar üzerine alınarak Arkeopark’taki yeni konumuna taşınmıştır. Hamamın ılıklık, sıcaklık, cehennemlik, külhan ve sarnıç (su deposu) kalıntıları mevcut yerinde su altında korumaya alınmıştır. Yeni konumunda özgün yapım malzemesi ve teknikte, hamamın mimari mekânsal kurgusunu yansıtacak şekilde bu kalıntıların bir örneği inşa edilmiş, taşınan soyunmalık kısmıyla mimari bütünlüğü sağlanmıştır. Anıtların strüktürel bütüncül olarak taşınması ülkemizde ilk defa uygulamıştır. Bu nedenle koruma mimarlığı disiplininde bilimsel araştırmalarda değerlendirilmesi ve onarım tarihi açısından gelecekteki koruma çalışmalarına kaynak sağlaması amacıyla bu çalışmada Hasankeyf’teki gerçekleştirilen taşıyarak koruma çalışmalarından Artuklu Hamamı özelinde uygulanan yöntem ve müdahale tekniklere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Barajlar, Kültürel Miras, Hasankeyf, Artuklu Hamamı, Bütüncül/Strüktürel Taşıma, Koruma.

Destekleyen Kurum

Kültür ve Turizm Bakanlığı

Kaynakça

• Baluken, Y. (2016). Hasankeyf Eyyubileri (630-866/1232-1462), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Curtis, J. O. (1979). Moving Historic Buildings. Washington: D.C., U.S. Department of the Interior Heritage Conservation and Recreation Service Technical Preservation Services Division.
• Ertuğrul, A. (2009). Hamam Yapıları ve Literatürü, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 241-266.
• Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi (2008-2021) Artuklu Hamamı Rölöve ve Malzeme ve Sorunlar Raporu, Sayka İnşaat Mimarlık Ltd.Şti, 2008-Hasankeyf’te Bulunan Anıt Eserleri Taşıma ve Koruma Proje Yapımı Nuran Demirtaş, 2016, Hasankeyf’te Bulunan Anıt Eserleri Taşıma ve Koruma Yapım İşi Cumhur Alp İnşaat, 2018.
• Önge, M.Y. (1985). Anadolu’da XII-XIII. Yüzyıl Türk Hamamları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Uluçam, A. (2005). Hasankeyf Tarihi ve Arkeolojik Sit Alanı Araştırma, Kazı ve Kurtarma Projesi, 2004-2005 Çalışmaları. Ankara: T.C. Başbakanlık Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı.
• Uluçam, A.(2007). “Hasankeyf Kazıları 2005”. 28. Kazı Sonuçları Toplantısı, (2. Cilt, 29 Mayıs- 2 Haziran 2006 Çanakkale). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, DÖSİMM Basımevi.
• Uluçam, A. (2010). Hasankeyf’in Mimarlık Tarihi. Batman: I. Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Batman,423-455.
• Uluçam A. (2013). Hasankeyf Kazıları 2004-2008 Ilısu Barajı ve HES Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008, Diyarbakır: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 377-434.
• Uluçam, A. (2017). Hasankeyf’teki Kültürel Mirasın Bugünkü Durumu, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazılar ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 14- 36. 02-05 Kasım 2016, Sakarya, 2017.
• Uluçam A., Eliüşük M. (2018). Hasankeyf Kazıları 2004-2017, Ilısu Barajı Kurtarma Kazıları. Batman: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sevgi S, Çetin M., Yılmaz, M. (2017). Hasankeyf Zeynel Bey Türbesi’nin Koruma ve Kurtarma (Taşıma) Projesi. Kâgir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri IX Bildirileri, 05-06 Aralık 2017, İstanbul:10- 37.
• Yılmaz M., Sevgi, S. (2021). Hasankeyf Er Rızk Camisi Koruma ve Kurtarma (Taşıma) Uygulama Çalışmaları”, Akademik Sanat, Sayı:10: 19-40.
• Yılmaz, M., Eskici,B., Eliüşük, M., Akgönül, S., Şener, Y.Ş., (2019). Hasankeyf Mardinike Külliyesi Kalıntılarının Sağlamlaştırılması ve Su Altında Korunmasına Yönelik Uygulama Çalışmaları, MASROP E-Dergi, 13 (1) : 30-51.
• Yurttaş, H. (1991). Hasankeyf Yapılarının Sanat Tarihimizdeki Yeri, Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.