Syedra Büyük Hamam Çatı Kiremitleri

Yıl 2025, Sayı: 90, 43 - 76, 30.07.2025

Samet Şenalp , Nisa Yılmaz Erkovan

Öz

Syedra Antik Kenti, Alanya'nın 20 km doğusunda, Kilikya Bölgesi sınırlarında stratejik bir tepeye kurulmuş ve antik dönemde önemli bir yerleşim olarak öne çıkmıştır. MÖ 2. yüzyılda korsan saldırılarının hedefi olan şehir, MÖ 67'de Pompeius’un zaferiyle Roma hâkimiyetine girmiştir. Roma İmparatorluğu döneminde gelişen Syedra, MS 2-4. yüzyıllar arasında altın çağını yaşamış ve kendi adına sikke basmıştır. Bizans Dönemi’nde dini bir merkez olarak işlev görmüş, 13-14. yüzyıllara kadar yerleşim yaşamıştır. 19. yüzyıldan itibaren bilimsel araştırmalara konu olan kentte, özellikle 1990'larda yapılan temizlik çalışmaları ve günümüzde de devam eden kazılarla önemli buluntulara ulaşılmıştır. 2020-2023 yıllarında yürütülen kazılar, Büyük Hamam yapısında bulunan bu çalışmanın da konusunu oluşturan çatı kiremitleri ile antik dönem çatı sistemlerinin işleyişi ve yapı teknolojisi hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Yapıda toplamda 21 kiremit parçası tespit edilmiştir; bunlardan 14’ü düz kiremit (stroter), 7’si ise kapama kiremiti (kalypter) olarak sınıflandırılmıştır. Özellikle düz kiremitlerin 64 cm uzunluğunda ve 45 cm genişliğinde olanları, dönemin inşaat teknikleri hakkında önemli veriler sunmaktadır. Düz kiremitler, yağmur suyu kanalı içerip içermemesine, kapama kiremitleri de yarım daire veya üçgen kesitli yapıda olup olmamalarına göre iki ana tipe ayrılmaktadır. Bu bulgular, Syedra'nın antik dönem çatı sistemleri hakkında bilgi sağlamakta, ayrıca bölgedeki diğer yapılarla karşılaştırıldığında referans noktası oluşturmaktadır. Büyük Hamam’dan elde edilen çatı kiremitleri, Syedra’nın kronolojik çerçevesini belirlemede önemli bir veri kaynağı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Syedra , Mimari Yapılar , Çatı Kiremitleri

Kaynakça

• Adam, J. P. (1994). Roman building: Materials and techniques. Batsford.
• Akerström, A. (1966). Die architektonischen Terrakotten Kleinasiens. Gleerup.
• Akgün, Y. (2020). Dede Harabeleri (Gaziantep) kazılarında açığa çıkan çatı kiremitlerinin arkeometrik karakterizasyonu [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Batman Üniversitesi.
• Altun, Ö. (2020). Köşkdağı gömü alanı mezar tipleri ve buluntuları. Anadolu Araştırmaları-Anatolian Research, 23, 193-214. https://doi.org/10.26650/anar.2020.23.790649
• Arlı, Y. (2017). Antik dönem çatı kiremidi tiplerinden lakonia. Z. Altaev, Z. Suleimenova ve Ö. O. Fettahlıoğlu (Ed.), Al-Farabi 1. International Congress on Social Sciences içinde (s. 147-160). IKSAD.
• Arlı, Y. (2022). Antik Dönem çatı kiremitleri. Paradigma Akademi.
• Aslan, E. (2015). 2014 yılı Knidos sualtı araştırmalarında elde edilen ilk bulguların değerlendirmesi. Mediterranean Journal of Humanities, 5(1), 101-123.
• Barın, G. (1988). Klazomenai 4. yüzyıl evleri çatı kiremitleri ve çatı rekonstrüksiyonları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ege Üniversitesi.
• Bass, G. F. (1964). Bodrum Yassıada sualtı kazıları (1961). Türk Arkeoloji Dergisi, 12(1), 8-11.
• Başaran, C., Kasapoğlu, H. (2018). 2005-2013 yılları verileriyle Parion Güney Nekropolisi ölü gömme gelenekleri. Türk Tarih Kongresi, 17 (1), 432-487.
• Bean, G. E., Mitford, T. B. (1962). Sites old and new in rough Cilicia. AnatSt, 12, 185-217.
• Bean, G. E., Mitford, T. B. (1965). Journeys in rough Cilicia in (1962) and (1963). Hermann Böhlaus Nachf.
• Betts I. M. (1995). Tile stamps from London. Britannia, 26, 207-229.
• Brodribb, G. (1979). A survey of tile from the roman bath house at Beauport Park, Battle, E.Sussex. Britannia, 10, 139-156.
• Brodribb, G. (1987). Roman brick and tile (1st ed.). Alan Sutton Publishing.
• Can, B., (2016). Syedra 2015 (birinci sezon) yüzey araştırmaları. ANMED, 14, 1-5.
• Can, B., Çakır, A., Cannon, B., Murphy, D., ve Kızılarslanoğlu, H. A. (2017). Survey at Syedra (second season) 2016/Syedra 2016 (ikinci sezon) yüzey araştırmaları. ANMED, 15, 242-250.
• Caskey, J. L. (1954). Excavations at Lerna, 1952-1953. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 23(1), 3–30. http://doi.org/10.2307/146722
• Caskey, J. L. (1955). Excavations at Lerna, 1954. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 24(1), 25–49. http://doi.org/10.2307/147061
• Caskey, J. L. (1957). Excavations at Lerna: 1956. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 26(2), 142–162. http://doi.org/10.2307/147347
• Cooper, A. F. (2008). Greek engineering and construction. J. P. Oleson. John Peter Oleson (Ed.), The Oxford Handbook of Engineering and Technology in the Classical World içinde (s. 225–255). Oxford University Press. Çevik, N., Kızgut, İ., & Bulut, S. (2009). Rhodiapolis 2007. Kazı Sonuçları Toplantısı, 30 (4), 297-310.
• Coşkun, A. (2007). Salamis kenti çatı kiremitleri üzerine bazı gözlemler. Anadolu/Anatolia, 33, 9–34. Cummer, W. W. (1970). Burdur Müzesindeki Frig çatı kiremitleri. Anadolu, 14, 29-54.
• Demir, T. (2003). Antik Çağda çatı kiremitleri. III. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Eskişehir Tepebaşı Belediyesi, 315-320.
• Dinsmoor, W. B. (1973). The architecture of Ancient Greece an account of its historic development (1st ed.). Biblo and Tannen.
• Dinsmoor, W. B. (1976). The roof of the Hephaisteion. American Journal of Archaeology, 80(3), 223-246. Dumankaya, O., & Başdemir, A. (2023). Kızlar Hamamı Koyu antik liman araştırmaları. Arkhaia Anatolika, 6, 96- 132. http://doi.org/10.32949/Arkhaia.2023.60
• Ergürer, H.E. (2023). Syedra. Aktüel Arkeoloji, 90, 24-59.
• Ergürer, H. (2023) Syedra’da Herakles’in on iki işi betimli mozaik, Aktüel Arkeoloji, 90, 60-71.
• Ergürer, H. (2024). Syedra Antik Kenti Büyük Hamam Yapısı’nın Palaestra mozaikleri. Arkeoloji Dergisi, 2 (33), 97-111.
• Ergürer, H. E. ve Ergürer, H. (2023). Syedra Antik Kenti tarihi ve araştırmaları. O. Karaoğlu (Ed.), Alanya kadim medeniyetler kalesi içinde (s. 41-53). Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Ergürer, H. E., Ergürer, (2024). Syedra I, İsmail Karamut’a armağan kitabı. H. E. Ergürer, S. Türkmen, H. Ergürer (Ed), Syedra Antik Kenti’nin siyasi tarihi, araştırma geçmişi, yapıları ve son dönem çalışmaları içinde (s. 1-37). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Green, J. N. (1973). An underwater archaeological survey of Cape Andreas, Cyprus, 1969–70: a preliminary report.
• D. Blackman (Ed.), Marine archaeology içinde (s. 141–179). Archon Books
• Güzel, S. (2018). Syedra tarihi ve sikkeleri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi. Heberdey, R., Wilhelm, A. (1896). Reisen in Kilikien. Wien.
• Hamari, P. (2019). Roman-period roof tiles in the Eastern Mediterranean towards regional typologies [Yayımlanmamış doktora tezi]. Helsinki Üniversitesi.
• Hemans, F. P. (1989). The archaic roof tiles at Isthmia: A re-examination. Hesperia, 58(3), 251–266.
• Hemans, F. P. (1994). Greek architectural terracottas from the sanctuary of Poseidon at Isthmia. Hesperia Supplements, 27, 61–83.
• Hogarth, D. G. (1908). British Museum excavation at Ephesus, the archaic Artemisia. British Museum Publication. Hüber, G. (1993). Syedra. Anzeiger de Philosophic-historichen Klasse der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 129 Jahrang. Wien, 27-78.
• Izenour, C. G. (1992). Roofed theaters of classical antiquity (1. baskı). Yale University Press.
• Karamut, İ. (1996). 1995 yılı Syedra Antik Kenti çevre düzenleme ve kurtarma kazısı çalışmaları, VII. Müze Kurtarma Kazıları Semineri. 49-56.
• Kasapoğlu, H. (2007). Parion Nekropolü mezar tipleri. Doğudan Yükselen Işık: Arkeoloji Yazıları, Ege Yayınları, 481-521.
• Maiuri, A. (1931). La villa dei misteri. La Libreria dello Stato.
• Orlandos, A. K. (1949). Notes on the roof tiles of the Parthenon. Hesperia Supplements, 8, 259–267. Öncü, Ö. E. (2013). Aiolis Bölgesi Arkaik Dönem mimarisinde pişmiş toprak çatı elemanları [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi
• Özcan, F. Ç. (2010). Seyitömer Höyük çatı sistemleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi
• Özcan, F. Ç. (2011). çatı kiremitlerinin ortaya çıkışı ve gelişimi. 5. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu, Tepebaşı Belediyesi. 279-290.
• Özdaş, H. (2008). Akdeniz Bölgesi sualtı araştırması 2007 yılı çalışmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 26 (3), 259-272.
• Özyiğit, Ö. (1990a). Alaturka kiremidin oluşumu. Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi, 5, 149-179.
• Özyiğit, Ö. (1990b). Batı Anadolu’da Antik Dönem çatıları. Türk Tarih Kongresi, 10 (1), 303-326.
• Özyiğit, Ö. (2003). Alaturka tipi kiremit nereden geliyor? III. Uluslararası Pişmiş Toprak Sempozyumu, Tepebaşı Belediyesi, 306-314.
• Postgate, N., Thomas, D. (2007). Excavations at Kilise Tepe 1994–98 From Bronze Age to Byzantine in Western Cilicia, 1, Vol. 1. Text: Vol.30.1. British Institute at Ankara.
• Robinson, H. S. (1976). Excavations at Corinth: Temple Hill, 1968-1972. Hesperia, 45(3), 203-239.
• Sackett, L. H. (1992). Knossos, from Greek city to Roman colony. Excavations at the Unexplored Mansion II. The British School of Archaeology at Athens.
• Sapirstein, P. (2016). Origins and design of terracotta roofs in the seventh century BCE. M. M. Miles (Ed.), A companion to Greek architecture içinde (s.46-59) John Wiley&Sons.
• Şirin, O.A. (2022). Amisos Nekropolünden çatı kiremitli mezar örnekleri. Amisos, 7 (13), 447-468 http://doi. org/10.48122/amisos.1173381
• Tırpan, A., ve Söğüt, B. (2006). Lagina ve Börükçü 2004 yılı çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 27 (2), 257–270.
• Tırpan, A., ve Söğüt, B. (2011). Lagina ve Börükçü 2009 yılı çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 32 (2), 374-395.
• Tülek, F. (2011). Lore of Late Antique culture in Cilicia the Syedra Mosaics, Actas do X colóquio internacional da Associaçāo Internacional para o Estudo do Mosaico Antigo (AIEMA), Museo Monográfico de Conimbriga. 639-645.
• Yaylalı, A., & Özkaya, V. (1993). Kyzikos arkeolojik kazı çalışmaları: 1991. Kazı Sonuçları Toplantısı, 14 (2), 223–246.
• Yıldırım, E. (2014). Olba Manastırı çatı kiremitleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ege Üniversitesi
• Van Buren, A. W., Luce, S. B., Blegen, H. C, ve Blegen, E. P. (1941). Archaeological news and discussions. American Journal of Archaeology, 45(3), 428–475. http://doi.org/10.2307/499028
• Warry, P. (2006). Tegulae: Manufacture, typology and use in Roman Britain, British Archaeological Reports British Series.
• Wikander, Ö. (1986). Two Cypriote pan-tiles in Stockholm. Medelhavsmuseet Bulletin, 21, 44–48.
• Williams J. H. (1971). Roman building-materials in south-east England. Britannia, 2, 166-195.
• Wikander, Ö. (1988). Ancient roof-tiles – use and function, Opuscula Atheniensia 17(15), 204 – 216.
• Winter, N. A. (1993). Greek architectural terracottas from the prehistoric to the end of the archaic period. Clarendon Press.