A GROUP OF GOLD EARRING SAMPLES FROM THE ARCHAEOLOGICAL ARTIFACTS IN THE SAMSUN MUSEUM COLLECTION

Yıl 2025, Sayı: 90, 179 - 212, 30.07.2025

Orhan Alper Şirin

Öz

The history of jewelry, whose usage meanings and materials have changed over time, goes back as far as human history. While it initially had magical and religious meanings, the purpose of decoration came to the fore with the transition to settled life. In Anatolia, jewelry made of materials such as stone and bone began to be made of precious metals such as gold and silver with the development of metalworking techniques. Jewelry entered daily life in the Hellenistic Period and was used as a status symbol. Although the use of gold jewelry was restricted in the Roman Period, it later became widespread again. Earrings are important objects of decoration among the jewelry in the Samsun Museum collection. This study focuses on 15 gold earrings, which are divided into 5 groups typologically. These earrings bear the characteristic features of the Hellenistic and Roman Periods. Different techniques such as filigree, granulation, openwork, forging and soldering were used in the production of the earrings. Most of the earrings, which also provide information about the jewelry techniques and styles of the period, are not contextual finds. For this reason, the dating of the gold earrings presented in the catalogue was made through analogy-oriented evaluations. These examples, which were evaluated for the first time in this study, shed light on the rich collection of the Samsun Museum and also constitute data on the jewelry of the period with their forms and processing.

Anahtar Kelimeler

Samsun Museum , Gold , Earring , Hellenistic Period , Roman Imperial Period.

Samsun Müzesi Koleksiyonundan Bir Grup Altın Küpe

Öz

Kullanım anlamları ve materyalleri zamanla değişen takıların geçmişi, insanlık tarihi kadar eskiye gider. Başlangıçta büyüsel ve dinsel anlamlar taşırken, yerleşik hayata geçişle süslenme amacı ön plana çıkmıştır. Anadolu’da taş, kemik gibi malzemelerden yapılan takılar, metal işleme tekniklerinin gelişmesiyle altın ve gümüş gibi değerli madenlerden yapılmaya başlanmıştır. Takılar, Helenistik Dönem’de günlük hayata girmiş ve statü göstergesi olarak kullanılmıştır. Roma Dönemi’nde ise altın takıların kullanımı kısıtlanmış olsa da sonradan tekrar yaygınlaşmıştır. Samsun Müzesi koleksiyonunda bulunan takılardan küpelerde önemli birer süslenme objesidir. Bu çalışmada tipolojik olarak 5 gruba ayrılan, 15 adet altın küpe üzerinde durulmuştur. Bu küpeler, Helenistik ve Roma Dönemlerinin karakteristik özelliklerini taşımaktadır. Küpelerin yapımında telkâri, granülasyon, ajur, dövme ve lehimleme gibi farklı teknikler kullanılmıştır. Döneminin kuyumculuk teknikleri ve tarzları hakkında da bilgiler sunan küpelerin çoğu kontekst buluntu değildir. Bu nedenle katalog halinde sunulan altın küpelerin tarihlendirilmesi, analoji odaklı değerlendirmeler yoluyla yapılmıştır. İlk kez bu çalışmada değerlendirilen bu örnekler, Samsun Müzesi’nin zengin koleksiyonuna ışık tutarken formları ve işlenişleriyle dönemin kuyumculuğuna da birer veri oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Samsun Müzesi , Altın , Küpe , Helenistik Dönem , Roma İmparatorluk Dönemi.

Kaynakça

• Andrasi, J. (2008). The Berthier-Delagarde collection of Crimean jewellery in the British Museum and related material. (Ed. K. Dafydd, ve A. Barry), British Museum Research Publication.
• Arslan, M., Metin, M., Cinemre, M. O., Çelik, T. ve Türkmen, M. (2012). Juliopolis Nekropolü 2010 yılı kazı çalışmaları. 20. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 169-188.
• Atakuru, Ö. (2020). Adana Arkeoloji Müzesi Roma-Bizans altın takıları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Aydın Tavukçu, Z. (2007). Parion Nekropolü 2005 buluntuları [Yayınlanmamış doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Bingöl, F. R. I. (1999). Anadolu Medeniyetler Müzesi: Altın takılar. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Castor, A. Q. (2008). Archaic Greek earrings: an interim survey. Archäologischer Anzeiger, 1, 1-34.
• D’Ambrosio, A. ve De Carolis, E. (1997). I Monili Dall’area Vesuviana. L’erma di Bretschneider.
• Davidson, P. F. ve Oliver, A. Jr. (1984). Ancient Greek and Roman gold jewelry in the Brooklyn Museum (Ed. E. S. Hall ve B. V. Bothmer). The Brooklyn Museum.
• Demirtaş, P. (1996). Takı kültürü ve tasarımı üzerine bir araştırma [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Deppert Lippitz, B. (1985). Goldschmuck der Römerzeit im Römisch Germanischen Zentralmuseum. Germanischen Zentralmuseums.
• Dili, Ş. (2011). Anadolu’da Antik Çağ altın ve gümüş takı buluntuları: araştırmaların aşaması hakkında bir değerlendirme [Yayımlanmış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Dinçol, A. (1982). Anadolu Uygarlıkları. Görsel Yayınları.
• Doğan, U. M. ve Güçlütürk, T. (2022). Yemiş Kapanı Meydanı sanduka mezarı arkeolojik ve koruma – sergileme tekniği açısından inceleme. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 6 (16), 156-177.
• Ergil, T. (1983). Küpeler. Sandoz Yayınları.
• Facsady, A. R. (2008). Earrings on stone monuments from Pannonia, Thiasos. (C. Franek, S. Lamm, T. Neuhauser, B. Porod ve K. Zöhrer, Ed), Festschrift für Erwin Pochmarski zum 65 içinde (s.229-242), Geburtstag.
• Gorny ve Mosch. (2014). Gorny and Mosch, Giessener Münzhandlung. GMBH, Auktion 223: Schmuck Antik bis Neuzeit (26 Juni 2014), Giessener Münzhandlung.
• Göral, S. (2019). Tokat Müzesi’ndeki Grek ve Roma Dönemi altın takıları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Greifenhagen, A. (1970). Schmuckarbeiten in Edelmetall, Band I: Fundgruppen. Berlin Staatliche Museen Preussischer Kulturbesitz Antikenabteilung.
• Greifenhagen, A. (1975). Schmuckar-beiten in Edelmetall. Band II: Einzelstucke. Mann Verlag.
• Guiraud, H. (1997). Ten rings from the collection of J. Pierpont Morgan. Metropolitan Museum Journal, 32, 57-63.
• Güleç, E. ve Balkara, İ. (2014). Üçağızlı Mağarası Üst Paleolitik Dönem Ahmarian taş alet kültürü. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 54(1), 149-170.
• Gündem, E. (2020). Diyarbakır Arkeoloji Müzesinde bulunan altın takıların arkeometrik karakterizasyonu [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Batman Üniversitesi.
• Higgins, R. A. (1961). Greek and Roman jewellery. Oxford University Press.
• Higgins, R. A. (1965). Jewellery from Classical Lands. Oxford University Press.
• Hoffmann, H. ve Davidson, F. 1(965). Greek gold: jewelry from the age of Alexander. (Ed. A. V. Saldern), The Brooklyn Museum.
• Işık, F. (2003). Karanlık Dönem’in aydınlığı ve Frig sanatının “Anadoluluğu” üzerine. Anatolia, 24, 19-33.
• Kalkınoğlu, G. (1989). Bizans kadın takıları [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Mimar Sinan Üniversitesi.
• Karaca, Ş. C. (2023). Bilecik Müzesi’ne kayıtlı Roma ve Bizans Dönemi metal takı ve süs eşyaları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Kaya, F. H., Albayrak, M., Henig, M. ve Laflı, E. (2024). Earrings from Nicaea in Bithynia (South-Eastern Marmara). Muzeul Național de Istorie a României, Cercetări Arheologice, XXXI(1), 179-204.
• Kayalar, A. İ. (2019). Anadolu Medeniyetleri Müzesinde bulunan takıların incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Köroğlu, G. (2004). Anadolu uygarlıklarında takı. Türk Eskiçağ Enstitüsü Yayınları.
• Kuhn, S. L., Stiner, M. C., Reese, D. S., ve Erksin, G. (2001). Ornaments of the Earliest Upper Paleolithic: New insights from the Levant. PNAS, 98, 7641–7646.
• Marshall, F. M. (1911). Catalogue of the Jewellery, Greek, Etruscan, and Roman, in the Departments of Antiquities. British Museum.
• MEGEP (2006). Kuyumculuk teknolojisi: takının gelişimi. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Meriçboyu, Y. A. (2001). Antik Çağda Anadolu takıları. Akbank Kültür ve Sanat Kitapları.
• Needler, W. (1966). Jewellery of the Ancient Near East. Royal Ontario Museum Series.
• Ogden, J. (1982). Jewellery of the Ancient World. Trefoil Books Ltd.
• Özgülnar, N. (2007). Perge kazılarında bulunmuş takılar [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Pfeiler, B. (1970). Römischer Goldschmuck: des ersten und zweiten Jahrhunderts n. Chr. nach datierten Funden. Verlag Philipp von Zabern.
• Pierides, A. (1971). Jewellery in the Cyprus Museum. Department of Antiquities Nicosia.
• Pinckernelle, K. (2007). The Iconography of Ancient Greek and Roman Jewellery [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. University of Glasgow.
• Rudolph, W. (1995). A golden legacy: Ancient jewelry from the Burton Y. Berry Collection at the Indiana University Art Museum. (Ed. L. Baden), Bloomington.
• Savaşçın, M. Y. ve Türe, A. (1985). Anadolu takıları II, Paleolitik-Erken Bronz dönemleri. Antika, 9, 8-12.
• Sokullu, Ö. (2003). Antik Dönem Ege kültüründe takı sanatı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Spier, J. (2012). Byzantium and the West: Jewelry in the first millennium (London). Paul Holberton.
• Stefanelli, L. P. B. (1992). L’oro Dei Romani: Gioielli di eta İmperiale (Ed. B. Pettinau), L’erma di Bretschneider, Via Cassiodoro.
• Şirin, O. A. (2024). Amisos Antik Kenti ve nekropol alanı. Ceylan Basım ve Yayınevi.
• Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M. (2017). Amisos Nekropolü basit toprak ve kiremit mezar geleneği. Amisos, 2(2), 1-29.
• Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M. (2018). Amisos’ta urne mezar geleneği. Amisos, 3(4), 167-200.
• Şirin, O. A. ve Yiğitpaşa, D. (2021). Yeni veriler ışığında Amisos altın eserleri üzerine gözlemler. Asobid, 10, 143-216.
• Şirin, O. A. ve Yiğitpaşa, D. (2023). Amisos Nekropolünden bir yer altı kaya mezarı ve mezar buluntuları ile mühürlü amphoraları üzerine bazı gözlemler (Ed. A. Aykurt, H. Tekin, Ş. Aydıngün, T. Zimmermann, H. Aydıngün ve S. Gedik-Zimmermann), Halime Hüryılmaz’a Armağan Ege’nin Ruhunu Yaşamak içinde (s.323-346). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Tait, H. (ed.), (1986). Seven thousand years of jewellery. Firefly Books.
• Talu, S. (2020). Myra ve Andriake’de ele geçen takılar [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Taş, T. (2017). Antik Çağ’da küpeler. (Ed. B. Bilge Hürmüzlü, İ. Atav Köker ve S. Demirci), Geçmişten Günümüze Kuyumculuk Sempozyumu, (Arkeo-Metalurji, Arkeo-Jeoloji ve Arkeo-Gemoloji), “GÖNKUYSEM-2017”, (10-13 Mayıs 2017), Bildiri ve Poster Özetleri Eser Kataloğu içinde (s.63-64). Gönkuysem.
• Temür, A. (2016). Ein Ohrring mit Sphingenmotiv aus Vezirköprü-Samsun (Nordtürkei). Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft, 165-177.
• Temür, A. (2020). Samsun Müzesi’nden bir grup altın eser üzerine gözlemler. (Ed. B. Gür, ve S. Dalkılıç), Anadolu Prehistoryasına Adanmış Bir Yaşam: Jak Yakar’a Armağan içinde (s.496-512). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Türe, A. (2005). Takının öyküsü. Goldaş Kültür Yayınları.
• Türe, A. ve Savaşçın, M. Y. (2002). Anadolu Antik takıları. Goldaş Kültür Yayınları.
• Uygun, Ç. (2000). Patara Geç Helenistik-Roma Dönemi takıları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Uygun, Ç. (2021). Kadın ve takı: Antik Dönem kuyumculuğuna genel bir bakış. (Ed. O. Özkaya ve A. Eraslan), Kadın Dünyası Üzerine Araştırmalar (Tarih, Göç, Ekopolitik, Hukuk ve Edebiyat) içinde (s.187-236). Gazi Kitabevi.
• Vessberg, O. ve Westholm, A. (1956). The Hellenistic and Roman Periods in Cyprus. The Swedish Cyprus Expedition, Hakan Ohlssons Boktryckeri.
• Williams, D. ve Ogden, J. (1994). Greek Gold jewellery of the Classical world. British Museum Press. Yeroulanou, A. (1999). Diatrita, Gold pierced-work jewellery from the 3rd to the 7th Century. Benaki Museum.
• Yiğitpaşa, D. ve Şirin, O. A. (2020). Vezirköprü’de 2012-2017 yılları arasında gerçekleştirilen kurtarma kazıları üzerine gözlemler. Amisos, 5 (8), 178-218.
• Zimmermann, T. (2016). Ancient jewelry in Turkey, Encyclopaedia of the history of science, technology, and medicine in non-western cultures, 310-320.