منزلة الحصر العقليّ والاستق ا رئيّ في مناهج المتكلمین

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 2, 135 - 161, 03.05.2015

Hasan Alkhattaf

Öz

 یتناولُ هذا البحث قضیةً من أبرز القضایا المتحكِّمة في مناهج المتكلمینَ وهي

قضیةُ الحصرِ العقليّ والاستق ا رئيّ وقد دار البحثُ حولَ التّعریف بهذا المصطلح وشروطه

ووجوهه وعلاقته بالمصطلحات الأخرى بالإضافة إلى المنزلة العلمیة التي یتبوّؤها هذا

المنهج. وقد جاء البحث – عموما- مقارنًا بین الكلام السُّني( ممثلا بأبي الحسن الأشعريّ

والكلام الاعت ا زليّ ممثلا بالقاضي عبد الجبار) في القضایا التي تشكَّل خلافا بار ا ز بین

المدرستین كقضیة مرتكب الكبی رة، ورؤیة لله تعالى في الأخرى. ضرورة البحث استدعت

التركیز على المنهج المقارن بین المدرستین بالإضافة إلى المنهج الاستق ا رئيّ في مدى أثر

هذا المنهج في اختلاف المتكلمین، وطبیعة الدّ ا رسة لم تكن خالیة من المنهج التحلیلي

النقدي.

Anahtar Kelimeler

العقیدة, الحصر العقليّ؛, الاستق ا رء, بأبي الحسن الأشعريّ, المعتزلة

Kelamcıların Usulünde Tümevarım ve Akıl Yetisinin Yeri

Öz

Bu çalışma, Kelam disiplininde üzerinde en çok durulan sorunlardan biri

olan aklî sınırlama ve tümevarım sorununu ele almaktadır. Araştırma bu

kavramların tanımı, koşulları ve kelam ilminin temel kavramlarıyla olan ilişkisi

üzerinde durmaktadır. Araştırmada Sünni kelam ekollerinden birinin kurucusu

Ebu’l-Hasan el-Eşarî ve Mutezile kelamcılarından Kadı Abdulcebbar’ın

görüşleri her iki kelam ekolünün bariz bir şekilde ayrıştıkları konular olan

büyük günah işleyenin durumu ve rü’yetullah konuları üzerinden

karşılaştırmalı olarak sunulacaktır. Bu çalışmada zorunlu olarak iki ekolün

yöntemlerinin karşılaştırılmasına yoğunlaşıldığı gibi tümevarım yönteminin

kelamcılar arasında yol açtığı görüş ayrılıklarına de değinilmiştir. Araştırmanın

yapısı gereği eleştirel analiz yöntemine başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tümdengelim, Tümevarım, Ebuʼl-Hasan el-Eşʻarî, Mutezile.

Kaynakça

• Abdulcebbâr, Kâdî, Ebu’l-Hasan b. Ahmed el-Hemedânî el-Esedâbâdî (415/1024), el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, IV-VII.
• _____Muğnî, V, el-Fıraku Ğayru’l-İslâmiyye), tah. Mahmûd Muhammed el- Hudayrî, nşr. el-Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme, Kâhire 1957.
• _____Muğni, VI/I (et-Ta’dîl ve’t-Tecvîr) tah. Ahmed Fuâd el-Ehvânî, nşr. el- Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme, Kâhire 1962.
• _____el-Muhît bi’t-Teklîf bi’t-Teklîf, tah. Ömer es-Seyyid Azmi, Kâhire 1965. _____Müteşâbihu’l-Kur’an, tah. Adnan Muhammed Zarzûr.
• Bakıllâni, el-Kâdî Ebu Bekr b. Tayyib, el-İnsaf fi ma Yecibu İ’tikâduhu ve lâ Yecûzu’l-Cehlu bihî, tah. Muhammed Zahid el-Kevserî, Beyrut 1980.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf, et-Taʻrîfât, tah. İbrahim el- Ebyârî, Dâruʼr-Kitâbiʼl-ʻArabî, Beyrut 1405.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Kitabu’l-Luma, tah. H. Gurabe, Mısır 1955. Gazzâli, Ebu Hamid, el-İktisâd fi’l-İ’tikâd, tah. M. Fevzi Cebir, Dımeşk 1994. _____Mi’yâru’l-İlm, tah. A. Ebu Mulhim, Beyrut 1993.
• İbni Rüşd, Ebuʼl-Velîd Muhammed, Fasluʼl-Makal fîmâ beyneʼl-Hikmeti veʼşŞerî ʻati mineʼl-ittisâl, tah. Abdülkerîm el-Merrâk, Dâruʼl-Menşûrât liʼlİntâci veʼt-Tevzî, Tunus ty.
• İbnüʼl-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah, el-Mahsûl, Dâruʼl-Beyârik, 1. Baskı, Amman 1999.
• İsfehânî, Ebû’l-Kasım el-Hüseyn b. Muhammed er-Râğıb, ez-Zerîʻa ilâ Mekârimiʼş-Şerîʻa, tah. Ebuʼl-Yezîd el-Acemî, Dâru’l-Vefâ, Mısır 1987.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed Abdilkerim b. Ebi Bekr Ahmed, el-Milel ve’n-Nihal, Beyrut 1404.