The Reflection of Zembilfiroş Epic Among the Kurds

Yıl 2025, Sayı: 19, 78 - 103, 30.03.2025

Karwan Salih

https://doi.org/10.35859/artuklukurdology.1628694

Öz

The Epic of Zembilforş is one of the most well-known religion spiritual epic, which revealed the reality of Kurdish society life and it has a great reflection in the Kurdish history, as a result it has some different points regarding to its events, there are different manuscripts of Zembilforş epic wrote by Kurdish scholars. With the aim of showing the reality and influence of this epic among the Kurdish history events, this subject is being chosen to explore this historical epic scientifically. The main objective of this study is to depict the relevant events of this epic and its manuscripts in a scientific approach in order to show its reality, as many epacts of this epic are remained verbally. Within its writing this study attempts to answer some relevant questions relating to its events such as who was Zembilforş? Where its epic happened? What were the Kurdologist viewpoints on it? Where is its grave situated? How did the scholars look at this Kurdish epic reflection among the Kurds? There are how many manuscripts of Zembilforş epic? What are the oldest manuscripts of Zembilforş epic? Also from Results of this article appears that Zembilforş epic had religious structure and reflected among Kurdish greatly likewise it became a significance religious aspect in the Kurdish history.

Anahtar Kelimeler

Zembilfiroş epic, Kurds, grave, manuscripts, Kurdologists

Zembilfiroş Destanı’nın Kürtler Arasındaki Yansıması

Öz

Zembilfiroş Destanı, Kürt toplum yaşamının gerçekliğini ortaya koyan en bilinen dinsel manevi destanlardan biridir ve Kürt tarihinde büyük bir yansıması vardır. Kürt bilginleri tarafından yazılmış Zembilfiroş destanının farklı el yazmaları vardır. Bu konu destan ve Kürt tarihi olayları arasındaki gerçekliğini ve etkisini göstermeyi amaçlayarak, bu tarihi destanı bilimsel olarak incelemek için seçilmiştir. Bu çalışmanın temel amacı, bu destanın ilgili olaylarını ve el yazmalarını bilimsel bir yaklaşımla tasvir ederek gerçekliğini göstermektir, çünkü bu destanın birçok tarafı sözlü olarak kalmıştır. Bu çalışmada Zembilfiroş kimdir? Destan nerede yaşandı? Kürdologların bu destan hakkındaki görüşleri nelerdir? Mezarı nerededir? Bilginler bu Kürt destanının Kürtler arasındaki yansımasına nasıl bakmaktadır? Zembilfiroş destanının kaç el yazması bulunmaktadır? Zembilfiroş destanının en eski el yazmaları hangileridir? Araştırmanın sonuçları Zembilfiroş efsanesinin tasavvufi kökenlere dayandığını ve Kürtler arasında geniş yankı uyandırdığını, dolayısıyla Kürt tarihinde tasavvufun önemli kaynaklarından biri olduğunu ortaya koymaktadır

Anahtar Kelimeler

Zembilfiroş destanı, Kürtler, mezar, el yazmaları ve bilginler

ڕەنگڤەدانا ئەفسانەیا زەمبیلفرۆشى دناڤ کورداندا

Öz

ئەفسانەیا زەمبیلفرۆش ئێک ژ ناڤودەنگترین جیرۆکێن سوفیگەرێن ئایینى یە دەربرینێ ژ کەتوارێ ژیارا جڤاکێ کوردى دکەت و ڕەنگڤەدانەکا باش دناڤ مێژوویا کوردیدا هەیە و بوویە ئەگەرێ هندێ چەندین بوچوونێن جودا جودا لدۆر ڕوودانێن ئەوێ بهێنە دیارکرن، چەندین دەققێن ئەفسانەیا زەمبیل فرۆشى ژلایێ نڤێسەرێن کورد ڤە هاتینە نڤێسین، ب مەرەما ڕونکرنا ڕاستی و کاریگەرییا ئەڤێ ئەفسانێ دناڤ ڕوودانێن دیرۆکا کوردیدا ئەڤ بابەتە هاتیە هەلبژاردن داکۆ ب شێوەیەکێ زانستى ئەڤ ئەفسانەیا دیرۆکى بهێتە شرۆڤەکرن.ئارمانجا سەرەکى ژ ئەنجامدانا ئەڤێ ڤەکۆلینى ئەوە ڕاستییا مژارێن گرێدایى ب ئەڤێ ئەفسانێ ڤە و دەققێن ئەوێ ب شێوەیەکێ زانستى بهێنە خۆیاکرن، داکۆ هەبوونا ئەڤێ ئەفسانێ ب ڕۆن بهێتە خۆیاکرن، ژبەرکۆ گەلەک لایەنێن ئەڤێ ئەفسانێ هێشتا ب شێوەیێن زارەکى دهێنە گوتن. دگەل نڤێسینا خۆ ئەڤ ڤەکۆلینە هەولددەت بەرسڤا چەندین مژارێن گرێدایى ب ئەڤێ ئەفسانێ ڤە مینا زەمبیل فرۆش کى بوو و سەرهاتیا ئەوى ل کیڤە هاتیە ڕوودان؟ هزروبیرێن کوردناسان ل دۆر ئەوى چاوان؟ مەزارێ زەمبیل فرۆشى دکەڤیتە کیڤە؟ چەوا زانایان بەرێخۆدایە کاریگەرییا ئەڤێ ئەفسانەیا کوردى دناڤ کورداندا؟چەند دەققێن سەرهاتییا ئەفسانەیا زەمبیل فرۆشى هەنە؟ کەڤتنرین دەققێن جیرۆکا زەمبیل فرۆشى چنە ؟ بدەت. دیسان ژ ئەنجامێن ئەڤێ ڤەکۆلینێ خۆیا دبیت ئەفسانەیا زەمبیلفرۆشى بناخەیەکێ سوفیگەرى بخۆڤەگرتیە و کارڤەدانەکا زۆر دناڤ کورداندا کرییە و بوویە چەقەکێ گرنگێ سۆفیگەریێ دمێژوویا کوردیدا.
.

Anahtar Kelimeler

ئەفسانەیا زەمبیل فرۆشى, کورد, مەزا, دەق و کوردناس

Kaynakça

• Amedî, S. B. (1982). Mewlûda melayê batayî, Çapxaneya Smîramîs
• Atlı, H. (2024). Destanên kurdî ji alîyê taybetmendîyên dirûvî ve. Journal of Oriental Scientific Research/E-Sarkiyat Ilmi Arastirmalar Dergisi, 16(1).
• Badî, Î. (2012). Murad xanê bayazîdî, Kovara Silav, (12).
• Bayazîdî, M.X.(1975). Çirokî zambil froş yadgarî murad xanî bayazîdî bi soranî û kurdî, Cild 2, Çapxaneya Kurdistanê.
• Beyter, Ö. (2024). Çavkaniyên hizrî yên feqîyê teyran. Nubihar Akademi, (22), 31-62.
• Bois, T.(1979). Jiyana kurdî- bi kurtî li ser jiyana neteweya kurd a civakî, edebî, çandî û folklorî ye.
• Çifçi, T. (2019). Motîfa şertdanînê di kilamên dengbêjan de. Şarkiyat, 11(1).
• Deraşî, S. (2005). Dîwana feqî teyran, Weşanxaneya Spîrêz
• Duskî, T. Î. & Duskî, M. Î.(N.D). Malaye Batayi Jiyan û Berham, C2
• Ebdulrezaq, C. N. (2017). Di çîroka feqî teyran û mûrad xan bayezîdî de pêkhatina hunerî. Teza masterê, Enstîtuya Zimanên Zindî li Tirkiyê, Zanîngeha Mêrdîn Artukluyê.
• Ebdulrezaq, C. N. (2022). Cudahiyên Form û Naveroka Nivîsa Zambîlfroşî di navbera Feqî Teyran û Murad Xan Bayazîdî de, Dnd. Tîmûrtaş û yên din (Edt.), Faqinas^,- Mirasa Feqî Teyran, Peywend.
• Hewkarî.(1973). Rexne li ser koka dîrokî ya çîroka "Zambilfrosh", Rojnameya Hawkar, (188).
• Hlorî, Newzad.(2016). Zambilfrosh kî ye û çawa çû Batifa?
• Hlorî, Newzadzadeh.(2017). Heya nuha, perestgeha Zambil Froş bûye cîhek nû ya geştyarî, rojnameya Evro, hejmar (2030).
• Kaplan, L. (2020). Li gorî çar epîzotan berawirdkirina çar varyantên destana zembîlfiroş. Nubihar Akademi, 4(13).
• Kizil, H.(2021). Zembilfroş ile Budda’nın karşılaştırması (Zembîlfroş anlatısı ile budda hakkında anlatılan bir mitos’ta benzerlikler), Sultanlar Şehri Silvan Eğitim - Kültür – Medeniyet Sempozyumu.
• Kurdoyev, Q. K. (2006). Kurdnasî, Wer. Reûf Hesen, Wezareta Rewşenbîrî, Navenda Wergerê.
• Mecîd, N.(December 2013). Zambilfiroş di navbera Farqîn û herêma Batîfa de, Kovara Silav, (18).
• Omer, F.(2017). Zembîlfiroş wek utopyayeke kurdî. Weşanxaneya Nalband.
• Mann, O.(2016). Bayte zembîlfiroş ji pirtûka zaravayê kurmancî ya mukrî, Vejinbooks, li ser: https://books.vejin.net/ck/text/9965 (Dîrokê serdanê: 5/11/2024).
• Özsoy, N. (2014). İlk dönem tasavvuf kültüründe horasan melâmîliği ve anadolu’da bir melâmî karakter: zembilfiroş. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2).
• Özsoy, N. (2018). Zembilfroş destanı. İstanbul E-Books.
• Pîrbal, F.(2000). Mela Mehmûdê Bayezîdî (1799-1860) Çîroknûs û şanonivîsê yekem ê kurd - Lêkolînek li ser derketina çîrokên kurdî yên pêşîn di navbera salên 1856-1860 de, Dengê Kurdî.
• Rdenî, W. H.(2008). Bayta zambilfiroş... Dîrok- wargah û çend nivîs, Çapxaneya Hacî Haşim.
• Reşîd, S. H.(2023). Rola dîyalogê di teşegirtina karekter û bûyerên çîrokên “zambilfroş û şêx sananî” ya feqî teyran de, Teza Masterê, Beşa Zimanê Kurdî, Kolîja Zanistên Mirovî, Zanîngeha Zaxo.
• Resûl, E. M.(1970). Lêkolînên edebiyata folklora kurdî, Çapxaneya Dar El Cehz.
• Resûl, E. M.(2010). Lêkolînên edebiyata folklora kurdî, B.3, Weşanxaneya Aras
• Rudenko, M. B. (2020). Gotarên li ser edebiyata kurdî ya serdema navîn û pêvek, Wer. Enwer Omîd Mihemed, Enstîtuya Çandî ya Cemal Îrfan.
• Safîzade, S. B. (1434). Zambilfiroş, Çapxaneya Frohr.
• Samur, Aziz.(2012). Destana zembîlfıroş û gulxatûnê, Teza Lîsansa Bilind, Zanîngeha Mardîn Artukluyê, Enstîtuya Zimanên Zindî yên li Tirkiyeyê. Mardin.
• Schieffely, A.M. M.(2019). El-ekrad, Wer. Munîr Hoj, Dar el-Tenno' El-Theqafî.
• Şêxanî, S. Î. (1986). Çîrok û beytên Laus û Xezal û Zambîlfiroşh, Çapxaneya Esedî.
• Seyari, A. (2024). Pêşgira dariştinê ya “ra-” yê û fonksîyonên wê yên morfosemantîk di berhemên klasîk ên kurmancîya jorîn da. Artuklu Kurdology (17).
• Seyari, A., & Aktaş, M. (2023). Pêşgira dariştinê ya ‘ve-’yê û fonksîyonên wê yên morfosemantîk di berhemên klasîk ên kurmancîya jorîn da. Kurdiname, (9)
• Subaşı, K. (2024). Ji mîtolojîyê ber bi tarîxê û ji lehengîyê ber bi evînê destan weku çemkeke sîwan di vegêrana gelî da. Journal of Oriental Scientific Research/E-Sarkiyat Ilmi Arastirmalar Dergisi, 16(1).
• Tarduş, İ. (2018). Taybetîyên lehengên tradîsyonel dî vegotina kurdî de. The Journal of Mesopotamian Studies, 3(1), 57-76.
• Xeznedar, M.(2010). Dîroka wêjeya kurdî, Weşanxaneya Aras.
• Yûsif, E. (1998). Dewleteke dost li kurdistana navîn, Wer. Ebûbekir Elî, Çapxaneya Wezareta Perwerdeyê.
• Yûsif, H. Ş. M. (2024). Îşraq feqe teyran, B.1, Çapxaneya Hêvî.