An analysis of the changes in management approaches to non-wood forest products and services in Turkish forestry

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 1, 230 - 243, 15.05.2025

Arif Okumuş , Mehmet Pak

https://doi.org/10.17474/artvinofd.1676135

Öz

The growing attention on food safety in recent years has led consumers to forseek natural and organic replacement. In this framework, non-wood forest products and services (NWFPSs) have emerged as a significant sector in both local and global markets. The global rise of the sustainable development organization has magnifed the importance of utilizing forest resources in a multifunctional and sustainable manner. This paradigm movement has caused a process of transformation and development within forest management practices. This study examines the historical evolution of forest governance in relation to NWFPSs, with a specific focus on economic, political, legal, and institutional dimensions. The research resulted from with recommendations to support the rational and efficient management of NWFPSs in line with present-day sustainability principles.

Anahtar Kelimeler

Multi-functional use , Institutional transformation , Non-wood forest products , Sustainable forest management

Türkiye ormancılığındaki odun dışı orman ürünleri ve hizmetlerine yönelik işletmecilik yaklaşımlarındaki değişimlerin analizi

Öz

Son yıllarda gıda güvenliğine olan ilginin artması, tüketicileri doğal ve organik alternatiflere yöneltmektedir. Bu çerçevede, odun dışı orman ürünleri ve hizmetleri (ODOÜH) hem yerel hem de küresel pazarlarda önemli bir sektör olarak ortaya çıkmıştır. Sürdürülebilir kalkınma örgütünün küresel yükselişi, orman kaynaklarının çok işlevli ve sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasının önemini daha da arttırmıştır. Bu paradigma hareketi orman yönetimi uygulamalarında bir dönüşüm ve gelişim sürecine neden olmuştur. Bu çalışma, orman yönetişiminin ODOÜH'lerle ilişkili tarihsel gelişimini, özellikle ekonomik, politik, yasal ve kurumsal boyutlara odaklanarak incelemektedir. Araştırma sonucunda, günümüz sürdürülebilirlik ilkeleri doğrultusunda ODOÜH'lerin rasyonel ve etkin yönetimini destekleyecek öneriler ortaya konulmuştur

Anahtar Kelimeler

Çok işlevli kullanım , Kurumsal dönüşüm , Odun dışı orman ürünleri , Sürdürülebilir orman yönetimi

Kaynakça

• Altunel TA (2012) Odun dışı orman ürünlerinin toplayıcı/üretici açısından sosyoekonomik önemi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 62(1): 85-99.
• Anonim (1987) Ülkemizdeki Bazı Önemli Orman Tali Ürünlerinin Teşhis ve Tanıtım Kılavuzu. Orman Genel Müdürlüğü Yayını, Yayın No:659, Seri No: 18, 89 s.
• Anonim (1995) Orman Tali Ürünlerinin Üretim ve Satış Esasları. Tebliğ No: 283, Ankara, 153 s.
• Anonim (1996) Orman Ürünlerinden Faydalanmak İsteyenlere Verilecek İzinlere Ait Tebliğ. Tebliğ No: 289, Ankara.
• Anonim (2004) 2. Türkiye Ulusal Ormancılık Programı 2004-2023. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara, 80 s.
• Anonim (2013) Odun Dışı Orman Ürünlerinin Envanter ve Planlanması ile Üretim ve Satış Esasları. Tebliğ No: 297, Ankara.
• Anonim (2016) Odun Dışı Orman Ürünlerinin Envanter ve Planlanması ile Üretim ve Satış Esasları. Tebliğ No: 302, Ankara 124 s.
• Anonim (2019) Tarım Orman Şurası, Orman Kaynaklarından Faydalanma Grubu Çalışma Raporu. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Ankara, 31 s.
• Arslan H, Engindeniz S, Çınar G (2016) İzmir ili kentsel kesiminde odun dışı bitkisel orman ürünleri tüketiminin analizi üzerine bir araştırma. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 53(3): 251-257.
• Artukoğlu MM, Uzmay A, Olgun A (2002) An evaluation of medicinal and aromatic plant trade in the world, in the EU and in Turkey. Agro-Food Industry Hi-Tech, 13(6): 19-22.
• Artukoğlu MM, Uzmay A (2003) Tıbbi ve Aromatik Bitkiler İç ve Dış Ticareti Üzerine Bir Araştırma. İzmir Ticaret Odası Yayınları, İzmir, 42 s.
• Balcı B, Köse M (2024) Türkiye’de bazı odun dışı orman ürünlerinin üretim, ithalat ve ihracat durumlarına ilişkin bilgiler. Ağaç ve Orman, 5(1): 1-12.
• Bayram E, Kırıcı S, Tansı S, Yılmaz G, Arabacı O, Kızıl S, Telci İ (2010) Tıbbi ve aromatik bitkiler üretiminin artırılması olanakları. Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, 11-15 Ocak, Ankara.
• Bilgin F (1996) Orman tali ürünlerinden çam fıstığının (fıstıkçamı) İzmir-Bergama ilçesi Kozak yöresi tarım işletmelerinde üretim, değerlendirme ve pazarlamasının iyileştirilmesi üzerine bir araştırma. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Bilir A (2017) Odun dışı orman ürünlerine yönelik toplumsal algının incelenmesi: Kahramanmaraş ili örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
• Bozkurt Y, Yaltırık F, Özdönmez M (1982) Türkiye’de orman yan ürünleri. İstanbul Üniversitesi Yayını, No: 2845, Orman Fakültesi Yayınları No:302, İstanbul, 190 s.
• Davis PH, Mill RR, Tan K (1988) Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Vol. 10, Edinburgh University Press, Edinburgh, pp 11-112.
• DKMP (2012) Biyolojik Çeşitliliği İzleme ve Değerlendirme Raporu. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Ankara, 97 s.
• Doğan O (2020) Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğü sınırlarında yetişen önemli tıbbi ve aromatik bitki potansiyeli ve ülkemizdeki pazar payı. Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Bartın.
• Eker Ö (2018) Ekosistem hizmet ödemelerinin odun dışı orman ürün ve hizmetleri kapsamında değerlendirilmesi: su ve su kaynakları yönetimi. Turkish Journal of Forest Science, 2(2): 165-176.
• FAO (1995) Non-Wood Forest Products for Rural Income and Sustainable Forestry. M-30, Italy.
• Faydaoğlu E, Sürücüoğlu MS (2011) Geçmişten günümüze tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanılması ve ekonomik önemi. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 11(1): 52-67.
• Gedik S (2014) Elazığ Orman Bölge Müdürlüğü’nde odun dışı orman ürünlerinin sosyoekonomik boyutları üzerine araştırmalar. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
• Geray AU (1998) Ulusal Çevre Eylem Planı. Orman Kaynaklarının Yönetimi, Devlet Planlama Teşkilatı Yayını, Ankara.
• Geray AU, Şafak İ (2007) Ege bölgesi odun dışı bitkisel orman ürünleri yönetimindeki sorunlar ve çözüm önerileri. Ormancılık Eğitiminin 150. Yılında Orman Kaynaklarının İşlevleri Kapsamında Darboğazlar, Çözüm Önerileri ve Öncelikler Sempozyumu, 17-19 Ekim, İstanbul, s. 467-482.
• Güner A, Aslan S, Ekim T, Vural M, Babaç MT (2012) Türkiye Bitkileri Listesi: Damarlı Bitkiler. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, Flora Dizisi 1, İstanbul.
• Hakverdi AE (2020) Türkiye’de sürdürülebilir orman yönetimi kriter ve göstergelerinin değerlendirilmesi. Turkish Journal of Forestry, 21(3): 332-343.
• Karayılmazlar S, Yazıcı H (2002) Türkiye’nin odun dışı orman ürünleri içerisinde batı karadeniz bölgesinde yetişen Defne’nin (Laurus nobilis L.) ekonomik değeri ve önemi. II. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, 15-18 Mayıs, Trabzon, s. 289-295.
• Kılıç M, Erkan V (2006) Stratejik planlama ve dengeli performans yönetimi yaklaşımları bir arada olabilir mi? Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, (2): 77-93.
• Koday Z, Karadağ H (2019) Türkiye’de bal ormanlarının gelişimi ve bölgesel dağılımı (2007–2018). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(3): 1227-1242.
• Komut O, Öztürk A (2010) Gümüşhane yöresinde odun dışı orman ürünleri işletmeciliği: mevcut durum, sorunlar ve öneriler. III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, Cilt: 3, s. 1167-1175.
• Komut O (2019) Odun dışı orman ürünlerine ilişkin paydaş farkındalığı: orman köylüsü örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 20(1): 110-117.
• Korkmaz M, Duman EA (2019) Türkiye’de bazı odun dışı orman ürünlerinin dış ticaretine yönelik değerlendirmeler. Turkish Journal of Forestry, 20(4): 401-410.
• Kurt R, Karayılmazlar S, İmren E, Çabuk Y (2016) Türkiye ormancılık sektöründe odun dışı orman ürünleri: ihracat analizi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 18(2): 158-167.
• Lovrić M, Da Re R, Vidale E, Prokofieva I, Wong J, Pettenella D, Mavsar R (2020) Non-wood forest products in Europe–a quantitative overview. Forest Policy and Economics, 116: 102175.
• Lynch KA, Maclain RJ (2003) Access, Labour, and Wild Floral Greens Management in Western Washington’s Forests. PNW-GTR-585: 61 p.
• Murray V, Shaw D (2000) WHO monographs on selected medicinal plants. Health Hygiene, Volume:2, 21(3):129.
• OGM (1987) Ülkemizdeki Bazı Önemli Orman Tali Ürünlerinin Teşhis ve Tanıtım Kılavuzu. Yayın No:659, Seri No: 18, 89 s.
• OGM (2012) 2013-2017 Orman Genel Müdürlüğü Stratejik Planı. Ankara, 82s.
• OGM (2013) 2013 Yılı İdare Faaliyet Raporu. Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Ankara, 82s.
• OGM (2019) 2019 Yılı İdare Faaliyet Raporu. Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Ankara, 98s.
• OGM (2020) Tıbbi ve Itri Kullanım Açısından AR-GE Çalışmalarına Konu Edilebilecek Bitki Türleri.
• OGM (2023a) Ormancılık İstatistikleri.
• OGM (2023b). 2023 Yılı İdare Faaliyet Raporu. Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Ankara, 98s.
• OGM (2023c) 2024-2028 Orman Genel Müdürlüğü Stratejik Planı. Ankara, 148s.
• Ok K, Alagöz GÖ, Atıcı E, Çoban S, Şenyurt M (2012) Süsleme Amaçlı Kullanılan Odun dışı Orman Ürünlerinin Sürdürülebilir Yönetimi. TÜBİTAK 109O264 Proje Sonuç Raporu.
• Ok K, Koç M (2018) Türkiye’de odun dışı orman ürünlerinin planlanmasında yöntem ve yaklaşım sorunu. Turkish Journal of Forestry, 19(4): 391-402.
• Ok K, Tengiz YZ (2018) Türkiye’de odun dışı orman ürünlerinin yönetimi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 21(3): 457-471.
• Özgüven M, Sekin S, Gürbüz B, Şekeroğlu N, Ayanoğlu F, Ekren S (2005) Tütün, tıbbi ve aromatik bitkiler üretimi ve ticareti. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, 1: 481-501.
• Özuğurlu E, Düzgün M (2000) Policies to promote sustainable operations and utilization non-wood forest products in Turkey. Seminar on Harvesting of Non-wood Forest Products, 2-8 October, İzmir: 113-125.
• Prasad R (1999) Joint forest management in India and the impact of state control over non-wood forest products. Unasylva, 198:58-62.
• Reid WV, Mooney HA, Cropper A, Capistrano D, Carpenter SR, Chopra K, Dasgupta P, Dietz T, Duraiappah AK, Hassan R, Kasperson R, Leemans R, May RM, McMichael AJ, Pingali P, Samper C, Scholes R, Watson RT, Zakri AH, Shidong Z, Ash NJ, Bennett E, Kumar P, Lee MJ, Raudsepp-Hearne C, Simons H, Thonell J, Zurek MB (2005) Ecosystems and Human Well-Being-Synthesis: A Report of the Millennium Ecosystem Assessment. Island Press, 563 p.
• Sarı AO, Oğuz B (2000) Türkiye ve dünyada bazı tıbbi, kokulu ve baharat bitkilerinin yeri ve önemi. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 98.
• Sarı SG, Güneş Y, Eker Ö, Görücü Ö (2023) Bazı odun dışı orman ürünlerinin sosyo-ekonomik analizi: Elazığ Orman Bölge Müdürlüğü Örneği. Turkish Journal of Forest Science, 7(2): 223-242.
• Sunderland TC, Ndoye O (2017) Management and Conservation of NWFP Resources (Non-Wood Forest Products No. 21). Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), ISBN: 978-92-5-109489-1, ISSN: 1020-9727, Rome, Italy.
• Şafak İ, Okan T (2004) Kekik, defne ve çam fıstığının üretimi ve pazarlaması. DOA Dergisi, (10): 101-129.
• Şenkul Ç, Kaya S (2017) Türkiye endemik bitkilerinin coğrafi dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi, (69): 109-120.
• Topay M (2011) Recreation as an Important nonwood forest product. Proceedings of II. International Non-wood Forest Products Symposium, 8-10 September, Isparta, pp: 58-67.
• Tolunay A, Balcı Ö, Türkoğlu T (2017) Ormancılıkla ilgili eylem planları ve bunların uygulamadaki etkinliğine ilişkin görüşlerin değerlendirilmesi. Journal of Forestry, 18(4): 295-301.
• Torlak H, Vural M, Aytaç Z (2010) Türkiye’nin Endemik Bitkileri. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 220 s.
• Türker MF, Öztürk A, Pak M, Tiryaki E (2001) Türkiye ormancılığında odun dışı orman ürünleri işletmeciliğinde karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri. I. Ulusal Ormancılık Kongresi, 20-23 Mart, Ankara, s: 306-316.
• Türker MF, Öztürk A, Pak M, Durusoy İ (2002) Orman kaynağından geleneksel ve çağdaş yararlanma şekilleri: dünya ve ülkemizdeki durum. Kırsal Çevre Yıllığı, 1: 30-56.
• Türker MF, Öztürk A, Pak M, Durusoy İ (2006) Odun Dışı Organik Orman Ürünleri ve Yönetimi, Sürdürülebilir Rekabet Avantajı Elde Etmede Organik Tarım Sektörü: Sektörel Stratejiler ve Uygulamalar (Ed: Eraslan İH, Şelli F.). ISBN:975-6292-06, Birinci Baskı, Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu Derneği (URAK) Yayınları, İstanbul, s. 499-543.
• URL-1 https://www.ogm.gov.tr/SitePages/OGM/OGMHaberler.aspx?List=aad1782a-50b0-49db-b602-ddf5724a0b9e&ID=259&Web=6b9add1f-52c2-4e71-826c3f6be57bbc5d, Erişim Tarihi: 10.09.2024.
• URL-2 https://www.ogm.gov.tr/tr/e-kutuphane-sitesi/Pages/yayinlar.aspx , Erişim Tarihi: 10.04.2025. Vance NC, Borsting M, Pilz D, Freed J (2001) Special Forest Products: Species Information Guide for the Pacific North West (Vol:513). PNW-GTR-513. 169 p.
• Yıldırım HT (2011) Türkiye’nin odun dışı orman ürünleri üretiminin ormancılık politikası açısından değerlendirilmesi. I. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 26-28 Ekim, Kahramanmaraş, s. 18-25.