Türk Halılarında Kültür-Üretim-Renk ilişkisi Bağlamında Renklerin Sembolik Kullanımı

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 54, 103 - 112, 27.03.2025

Muhammet Tatar , Ahmet Harmanci

https://doi.org/10.32547/artvision.1540066

Öz

Kültür, üretimle bağlantılı olarak temellenmiş bir yapıya sahip olması nedeniyle, toplum ve topluluklar tarafından ortaya konulmuş şeylerin tamamını kapsamaktadır. Üretim ise her toplum ve topluluğun bulunduğu coğrafi konumun verdiği imkânlar neticesinde şekillenmektedir. Bu anlamda Türk toplumunun farklı coğrafi alanlarda ortaya koyduğu üretimler, toplumun üretim çeşitliliği yanında kültürel devamlılığını da sağlayan bir etmen konumundadır. Bu üretimlerden biri olan halı, göçebe kültürünün de etkisiyle barınma, ısınma, saklama gibi günlük hayatın birçok aşamasında yararlı bir nesne olarak toplum tarafından yüzlerce yıldır kullanılmıştır. Ayrıca halılar, üzerine işlenen motiflerle kültürün kendi hikâyelerini aktarmada kayıt aracı görevi görmüş, dini ibadetlerde ve ölüm ardından cenaze için kullanılmasıyla da sembolik bir araca dönüşmüştür. Halılar üzerinde kullanılan motiflerin sembolik anlamları dışında bu motifleri görünür kılan renk çeşitliliği de kültür içerisindeki önemli aktarım araçlarından biri olarak halılarla bütünleşmiştir. Türk kültüründe her bir renk üzerine yüklenen anlamlar, halılarla ve onlar üzerinde kullanılan motiflerle birlikte daha güçlü veya daha mistik bir anlatıma kolaylık sağlamıştır. Bu bağlamda Türk kültürünün bulunduğu coğrafyanın verdiği imkânlar dâhilinde ürettiği renkler, kendine özgü yapısıyla diğer kültürel yapılardan ayrılırken aynı zamanda kendi sembolik dilini de oluşturmuştur. Bu anlamda çalışmanın konusu kültürel bir üretim nesnesi olan halılar ve üzerinde kullanılan renklerin Türk kültürü içerisindeki sembolik karşılıklarının nasıl kullanıldığını incelemektedir. Kültür-üretim ve bununla ilişkili olarak ortaya çıkan halı-renk ilişkisi üzerinden çalışmanın amacı da kültür üretimlerinin bir kolu olan sanat içerisinde yer alan halıların verilen örneklerle desteklenerek Türk kültür sanatındaki yerine ve bu bağlam üzerinden diğer kültürlerden ayrılan halı ve renklerin, sembolik kullanımlarına vurgu yapmaktır.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Üretim, Halı, Renk, Sembol

Symbolic Use of Colors in the Context of Culture-Production-Color Relationship in Turkish Carpet

Öz

Kaynakça

• Ahmedi. (14. yy). İskendername [Resim]. Fikriyat. https://www.fikriyat.com/fikriyat-ozel/2022/02/18/cihanin-fazili-zamanin-kamili-ahmedi-ve-iskendername-hakkinda-bilgi
• Alexander, C. (2021). Erken dönem Türk halısı (O. Özgüç, Trans.). Albaraka Yayınları. (Original work published 1993).
• Anadolu Selçuklu. (13. yy). Türk halısı [Photograph]. Türk-İslâm Eserleri Müzesi, İstanbul, Turkey. https://www.sanatin yolculugu.com/konya-selcuklu-halilari/
• Aslanapa, O. (2016). Türk sanatı. Remzi Kitabevi.
• Berkli, Y. (2011). Türk sanatında Avrasya üslubunun evreleri. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2022). Türk mitolojisinin ana hatları. Ötüken.
• Diler, A., & Gallice, M. A. (2018). Kilimin sembolleri. Alfa Yayınları.
• Early İron Age. (5th - 4th century BC). Pazırık halısı [Photograph]. The State Hermitage Museum, St Petersburg, Russia. https://www.hermitagemuseum.org/digital-collection/879870 ?lng=ru
• Eberhard, W. (2000). Çin simgeler Sözlüğü: Çin hayatı ve düşüncesinde gizli simgeler (A. Kazancıgil & A. Bereket, Trans.). Kabalcı. (Original work published 1951).
• Eliade, M. (2018). İmgeler ve simgeler (M. A. Kılıçbay, Trans., 3rd ed.). Doğubatı Yayınları. (Original work published 1961).
• Eminoğlu, H. (2014). Türkçede renk sözlüğü. Gazi Kitabevi.
• Genç, R. (1997). Colours in Turkish beliefs and national traditions, and yellow, red and green. Erdem, 9(27), 1075-1110. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/688269
• İnalcık, H. (2008). Türkiye tekstil tarihi üzerine araştırmalar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kaplan, M. (2013). Kültür ve dil. Dergâh Yayınları.
• Karakoç, S. (2021). İnsanlığın dirilişi. Diriliş Yayınları.
• Ögel, B. (1991a). Türk kültür tarihine giri (Cilt 3). Kültür Bakanlığı.
• Ögel, B. (1991b). Türk kültür tarihine giriş (Cilt 6). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Osmanlı. (1887). Keçe seccade [Photograph]. Mevlâna Türbesi, Env. No. 646, Konya, Turkey. https://mevlanaturbesi.semazen.net/tekstil-urunleri/
• Otyzbay, Z. (2019). Türk kavram sisteminde renkler. SFN. Saraç, H. (2022). The "red" color as a symbolic value in Turkish and Slavic beliefs and folk traditions. International Journal of Turkish Literature Culture Education, 11(2), 654-673. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2510556
• Williams, R. (1993). Kültür (S. Aydın, Trans.). İmge Kitabevi Yayınları. (Original work published 1981).