Özbekistan Sinemasında II. Dünya Savaşı Filmlerinin Svetlana Boym’un Nostalji Yaklaşımı Çerçevesinde İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 55, 273 - 286, 31.10.2025

Lokman Zor

https://doi.org/10.32547/artvision.1781100

Öz

İkinci Dünya Savaşı, insanlık tarihinin en kanlı ve yıkıcı askeri çatışmalarından biri olarak kayıtlara geçmiştir. Nazi Almanyası’nın Polonya’yı işgal etmesiyle başlayan ve dünya devletlerinin büyük bir kısmının doğrudan ya da dolaylı olarak iki ana blok halinde karşı karşıya geldiği savaşta, dünya nüfusunun neredeyse tamamı etkilenmiştir. Dünya tarihinde derin izler bırakan II. Dünya Savaşı, sanatın her alanında olduğu gibi sinemada da sıkça ele alınan bir tema olarak öne çıkmıştır.
Bu çalışma, Özbekistan sinemasında II. Dünya Savaşı’nın (Büyük Vatanseverlik Savaşı) nasıl temsil edildiğini incelemeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda çalışma, Svetlana Boym’un nostalji yaklaşımı çerçevesinde, bağımsızlık sonrası dönemde çekilmiş iki Özbekistan filmine odaklanmaktadır: Jahongir Ahmedov’un yönettiği “Ilhaq” (2020) ve Akbar Bekturdiyev’in yönettiği “Uzbek Qizi” (2023) isimli filmler. Nitel araştırma yöntemlerinden betimsel analizin kullanıldığı çalışmada, söz konusu filmlerin savaşı ele alış biçimleri, Boym’un “yeniden kurucu nostalji” ve “düşünsel nostalji” ayrımı temelinde karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. “Ilhaq” filmi, savaşın yol açtığı bireysel ve toplumsal travmaları, kayıp ve özlem üzerinden melankolik bir dille anlatırken, düşünsel nostaljiye örnek teşkil etmektedir. Film, geçmişi olduğu gibi yüceltmekten kaçınarak, eleştirel bir bakış açısıyla sorgulamaktadır. Buna karşılık, “Uzbek Qizi” filmi, savaşı mitsel bir kahramanlık anlatısı üzerinden yeniden inşa ederek yeniden kurucu nostaljiyi temsil etmektedir. Film, idealize edilmiş bir geçmiş, ulusal semboller ve mutlak bir hakikat anlayışı üzerinden Sovyet zaferini ve vatanseverliği yüceltmektedir. Bu karşılaştırma, aynı tarihsel olayın farklı sinemasal anlatılarla nasıl farklı bellekler ve kimlikler inşa etmek için kullanılabileceğini ortaya koymaktadır. Çalışma, Özbekistan sinemasında tarihsel anlatıların, kolektif bellek ve kimlik inşasındaki işlevini Svetlana Boym’un kuramsal çerçevesiyle analiz ederek literatüre katkı sağlamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Özbekistan Sineması , II. Dünya Savaşı , Svetlana Boym , Nostalji , Yeniden Kurucu Nostalji , Düşünsel Nostalji

An Analysis of World War II Films in Uzbekistan Cinema within the Framework of Svetlana Boym’s Nostalgia Approach

Öz

The Second World War stands recorded as one of the most bloody and destructive military conflicts in human history. Beginning with Nazi Germany’s invasion of Poland, the war pitted the majority of the world’s nations, directly or indirectly, against each other in two main blocs, affecting nearly the entire global population. The Second World War, which left profound marks on world history, has emerged as a frequently addressed theme in cinema, as in all areas of art.
This study aims to examine the representation of World War II (The Great Patriotic War) in Uzbekistan cinema. In this context, the research focuses on two post-independence Uzbekistan films through the theoretical framework of Svetlana Boym’s concept of nostalgia: Jahongir Ahmedov’s “Ilhaq” (2020) and Akbar Bekturdiyev’s “Uzbek Qizi” (2023). Utilizing the qualitative research method of descriptive analysis, the ways in which these films approach the war are comparatively examined based on Boym’s distinction between “restorative nostalgia” and “reflective nostalgia.” The film “Ilhaq,” which narrates the individual and social traumas caused by the war through a melancholic language of loss and longing, exemplifies reflective nostalgia. It avoids glorifying the past and instead questions it with a critical perspective. In contrast, the film “Uzbek Qizi” represents restorative nostalgia by reconstructing the war through a narrative of mythical heroism. It glorifies the Soviet victory and patriotism through an idealized past, national symbols, and a sense of absolute truth. This comparison reveals how the same historical event can be utilized through different cinematic narratives to construct distinct memories and identities. The study aims to contribute to the literature by analyzing the function of historical narratives in the construction of collective memory and identity in Uzbekistan cinema through Svetlana Boym’s theoretical framework.

Anahtar Kelimeler

Uzbekistan Cinema , World War II , Svetlana Boym , Nostalgia , Restorative Nostalgia , Reflective Nostalgia

Kaynakça

• Akhmedov, K. T. (2020). The contribution of the Republic of Uzbekistan to the victory over fascism. Постсоветские исследования, 3(5), 415-419.
• Alimova, D. A., & Golovanov, A. A. (2005). Uzbekistan. In A. Chahryar, M. K. Palat, & A. Tabyshalieva (Eds.), History of civilizations of central Asia (Volume VI) (pp. 219-240). UNESCO Publishing. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf000014 1275
• Beevor, A. (2012). Stalingrad: The fateful siege 1942–1943. Penguin Books.
• Boym, S. (2001). The future of nostalgia. Basic Books.
• Boym, S. (2007). Nostalgia and its discontents. The Hedgehog Review, 9(2), 7-18. https://hedgehogreview.com/issues/the-uses-of-the-past/articles/nostalgia-and-its-discontents
• Develi, T. O. (2023). An Azerbaijani woman from the stage to the front: Ziba Pasha Qizi Ganiyeva. In K. Mehdioğlu Abdullayev, İ. Kazimbeyli (Eds.), 4th international Azerbaijan congress on humanities and social science congress proceedings book (pp. 116-125). BZT Akademi.
• Erol, M. S., Amirbek, A., & Gürseller, C. (2016). II. Dünya Savaşı ve Özbekistan. N. Sarıahmetoğlu & İ. Kemaloğlu (Eds.), II. Dünya Savaşı ve Türk dünyası içinde (ss. 177-199). Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları.
• Lekesiz, F., & Orta, N. (2020). İnkâr, özlem ve sığınak: Paris’te Gece Yarısı filmi üzerine bir okuma. Kurgu Dergisi, 28(1), 79-94. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1179322
• Merridale, C. (2005). Ivan's war: The Red Army 1939-1945. Picador. https://prussia.online/Data/Book/iv/ivans-war/Merridale %20C.%20Ivans%20War.%20The%20Red%20Army%201939-45%20(2006),%20OCR.pdf
• Muratova, Z. (2024). Sovyetler Dönemi Kırgızistan ve Orta Asya halkının sosyal ve siyasi durumu. Black Sea Journal of Public and Social Science, 7(1), 22-33. https://doi.org/10.52704/bssocial science.1345068
• Overy, R. (1998). Russia’s war: A history of the Soviet effort: 1941-1945. Penguin Books. https://archive.org/details/russiaswar 00over_0/page/n3/mode/2up
• Satır, M. E. (2024). Siyaset ve nostalji: Geçmişin bir propaganda unsuru olarak kullanımı. Global Media Journal Turkish Edition, 15(29), 54-70. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4135164
• Xoliqulova, M. (2023). O'zbekistonda ikkinchi Jahon Urushi yillari evakuatsiya jarayoni: Muammolari va Yechimi. In İlm-fan va innovatsiya ilmiy-amaliy konferensiyasi, 1(30), (pp. 47-49). Innovative Academy. https://doi.org/10.5281/zenodo. 10153013
• Werth, A. (1964). Russia at war 1941-1945. E. P. Dutton & CO., INC.
• Wildschut, T., Sedikides, C., Arndt, J., & Routledge, C. (2006). Nostalgia: Content, triggers, functions. Journal of Personality and Social Psychology, 91(5), 975-993. https://doi.org/10. 1037/0022-3514.91.5.975
• Yüksel, S. E., & Yüksel, E. (2020). Soğuk Savaş filminde kayıp anavatan ve nostalji. Moment Dergi, 7(1), 72-87. https://doi.org/10.17572/mj2020.1.7287