II. Meşrutiyet dönemi Türkçülük fikrinin gelişimi

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 82 - 91, 08.06.2023

Fatih Koç

https://doi.org/10.58588/aru-jfeas.1259728

Öz

1699 Karlofça antlaşması ile birlikte Osmanlı Devleti’nde başlayan gerileme devri 1789 Fransız Devrimi ile birlikte yerini dağılma devrine bırakmıştır. Bünyesinde farklı birçok etnisiteden millet barındıran Osmanlı İmparatorluğu, özellikle 19.yüzyıl ile birlikte Avrupa’da gelişen Milliyetçilik akımları nedeniyle ciddi toprak kayıpları yaşamıştır. Bu süreçte Osmanlı İmparatorluğu tarafından Avrupa devletlerinin kendisinden ilmî, askerî, ekonomik ve diğer birçok alanda gelişmiş olduğu fark edilmiştir. Toprak kaybının ve gerilemenin önüne geçebilmek ve devleti ayakta tutabilmek için Osmanlı İmparatorluğunda bu dönemde bazı modernleşme hareketleri doğmuştur. Bunlar; Osmanlıcılık (ittihad-ı anasır), İslamcılık, Batıcılık ve Türkçülük’tür. Bütün bu fikir akımlarının ana hedefi imparatorluğun kurtarılmasıdır. Çalışmada özellikle Balkan Savaşlarının olumsuz etkileriyle de doruk noktasına ulaşan Türkçülük akımı ele alınacaktır. Literatür incelendiğinde, Türkçülük akımlarının II. Meşrutiyet döneminden önce başladığı görülmektedir. Bu açıdan çalışma, Türkçülük akımlarının başladığı dönemden alınarak özellikle II. Meşrutiyet dönemi itibariyle daha fazla yoğunlaşacaktır. Bu süreçte Türkçülük fikir akımının seçilmesindeki ana gaye nedir? Hedeflerinden bir tanesi de Turan Ülküsü olan Türkçülük akımı teorisine sadece imparatorluk sınırları içinde değil Turan Coğrafyasının diğer bölgelerinde yaşayan insanların ve mütefekkirlerin de önemli katkıları olmuştur. Çalışmada Osmanlı imparatorluğu sınırları içinde ve dışında yaşayan fikir insanlarının Türkçülük fikrine katkıları ve Türkçülük akımının özellikle 1900-1920 yılları arasında dönemde nasıl başat akım olduğunun ortaya koyulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Türkçülük, Fikir Akımları, Fikir Adamları, Modernleşme

The development of the idea of Turkism in the II. Constitutional Monarchy period

Öz

The period of decline in the Ottoman Empire, which started with the 1699 Treaty of Karlowitz, left its place to the period of disintegration with the French Revolution of 1789. The Ottoman Empire, which contained many nations from different ethnicities, experienced serious land losses, especially due to the Nationalism movements that developed with the 19th century. In this process, it was noticed by the Ottoman Empire that the European states developed themselves in scientific, military, economic and many other fields. In order to prevent land loss and regression and to keep the state alive, some modernization movements emerged in the Ottoman Empire during this period. These are Ottomanism (ittihad-ı anasır), Islamism, Westernism and Turkism. The main goal of all these currents of ideas is the salvation of the empire. In the study, the Turkism movement, which reached its peak especially after the Balkan Wars, will be discussed. When the literature is examined, it is seen that Turkism movements started before the Constitutional Period II. In this respect, the study will focus more on the Constitutional Period II, taken from the period when Turkism movements began. In this process, what is the main purpose in the selection of the Turkism idea? Alongside those living within the borders of the empire, other people and thinkers who lived in other parts of the Turan Geography have made significant contributions to the theory of the Turkism movement, one of whose idelas is the Turan ideal. The aim of this study is to reveal the contributions of intellectuals living in and outside the borders of the Ottoman Empire to the idea of Turkism and how the Turkism movement was the dominant trend, especially in the period between 1900-1920.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Turkism, Movements of Idea, Intellectuals, Modernity

Kaynakça

• Akçura, Y. (1928). Yeni Türk Devletinin Öncüleri 1928 Yazıları. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akçura, Y. (1978). Türkçülük Türkçülüğün Tarihi Gelişimi. Türk Kültür Yayını.
• Akçura, Y. (2016). Üç Tarz-ı Siyaset. Ötüken Yayınları.
• Akın, R. (2002). Osmanlı İmparatorluğu'nun Dağılma Devri ve Türkçülük Hareketleri. Der Yayınları.
• Akşin, S. (1980). Jön Türkler ve İttiaht ve Terakki. Gerçek Yayınevi.
• Alp, T. (2001). Türkleştirme. Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri.
• Arai, M. (2008). JönTürk Dönemi Türk Milliyetçiliği. İletişim Yayınları.
• Aydın, S. (1993). Modernleşme ve Milliyetçilik. Gündoğan Yayınları.
• Berkes, N. (2003). Türkiye'de Çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
• Bora, T. (2003). Türk Sağının Üç Hali Milliyetçilik, Muhafazakarlık, İslamcılık. Birikim Yayınları.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar Türkiye'de Siyasi İdeolojiler. İletişim.
• Cansever, H. F. (1962). Türkçülük Nedir. Kervan Yayıncılık.
• Çalık, M. (2016). Milli Kimlik Milliyet Milliyetçilik. Cedit Yayınaevi.
• Danişmend, İ. H. (1942). Ali Suavi'nin Türkçülüğü. C.H.P Genel Sekreterliği Neşriyatı.
• Darendelioğlu, İ. (1977). Türkiye'de Milliyetçilik Hareketleri. Toker Yayınları.
• Doğan, M. (2016). İki Yol Açıcı: Nureddin Topçu ve Necip Fazıl. Yazar Yayınları.
• Elçin, Ş. (1978). Türkçülük ve Milliyetçilik. Türk Kadınları Kültür Derneği Merkez Yayınları Nu:6.
• Ertürk, H. S. (1971). Türkçülük Nedir. Kanaat Matbaası.
• Georgeon, F. (2005). Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura (1876--1935). (A. Er, Çev.). Tarih Vakfı.
• Gökalp, Z. (1976). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. Emel Matbaacılık.
• Gökalp, Z. (2015). Türkçülüğün Esasları. Bordo Siyah Yayınları.
• İmbert, P. (1981). Osmanlı İmparatorluğunda Yenileşme Hareketleri. (A. Cemgil, Çev.). Engin (Orijinal eserin basım tarihi 1909).
• İnan, Y. Z. (1978). Jöntürklerden İttihat ve Terakki Cemiyetine. Bayramaşık Yayınevi.
• M.Landau, J. (1999). PanTürkizm. Sarmal Yayınevi.
• Mardin, Ş. (2017). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908. İletişim.
• Mardin, Ş. (2017). Türk Modernleşmesi. İletişim.
• Meram, A. K. (1969). Türkçülük ve Türkçülük Mücadeleleri Tarihi. Kültür Kitabevi.
• Orkun, H. N. (1977). Türkçülüğün Tarihi. Kömen Yayınları.
• Parla, T. (2009). Ziya Gökalp,Kemalizm ve Türkiye'de Korporatizm. Deniz.
• Said Halim Paşa. (1919). Buhranlarımız. Tercüman 1001 Temel Eserler.
• Said, E. (1977). Oryantalizm Sömürgeciliğin Keşif Yolu. Pınar Yayınları.
• Sav, E. (2001). Atatürk ve İki Büyük Türk Düşünürü Namık Kemal Ziya Gökalp. Bilgi Yayınları.
• Sebilürreşad Dergisi. (2022). https://www.sebilurresad.com.tr/index.php?route=information/information&information_id=6 adresinden 24 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Seyfettin, Ö. (1980). Turan Devleti. Su Yayınları.
• Seyfettin, Ö. (1990). Türklük Ülküsü. Toker Yayınları.
• Toker, Y. (2008). İttihatçı ve Nazi Çılgınlıkları. Toker Yayınları.
• Topçu, N. (2016). Kültür ve Medeniyet. Dergah Yayınları.
• Turan, O. (2003). Türk Cihan Hakimiyeti Mefküresi Tarihi. Ötüken Yayınevi.
• Türk Dil Kurumu. (2022). http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&kelime=yalava%C3%A7&uid=76990&guid=TDK.GTS.5c1cd454d1e2d1.87726672 adresinden 24 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Türk Ocakları Genel Merkezi. (2023). https://www.turkocaklari.org.tr/basin-aciklamalari/tuzuk-3510 adresinden 10 Ocak 2023 tarihinde alınmıştır.
• Türkdoğan, O. (2004). Milli Kültür Modernleşme ve İslam. IQ Kültür Sanat Yayınları.
• Ülken, H. Z. (1992). Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi. Ülken Yayınları.
• Yetim, F. (2008, Aralık). II.Meşrutiyet döneminde Türkçülüğe geçişte kapsayıcı formül: "millet-i hakime" düşüncesi ve etkileri. SDÜ Fen Edbiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (18), 71-84.
• Zürcher, E. J. (1987). Milli Mücadelede İttihatçılık. Bağlam Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2015). Modernleşen Türkiye'nin Tarihi. İletişim Yayınları.