İbn Useymin'in Tefsirinin Arap Dilbilimine Göre İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 1, 64 - 91, 21.03.2025

Saim İncel

Öz

İbn Useymîn’in rivâyet ve dirayet unsurlarını bir araya getirerek gerçekleştirdiği Kur’an tefsirinde, meâni’l-Kur’ân’ın klasik Arap edebiyatı kurallarına göre dilbilimsel analizlerine ayrı bir önem verilmiştir. Onun tefsir metodolojisinde, âyetlerdeki kelimelerin dizimine tefsir -Arap dilbilimi bütünlüğü içerisinde lügat anlamı, köken, morfoloji, kavramsal anlam, sentaks, bağlam, belagat ve kıraat unsurları çerçevesinde analiz edildiği görülmektedir. İbn Useymîn’in tefsir metodolojisinde, Kur’an’ın doğru bir şekilde anlaşılması için Arap dilbilgisinin öğrenilmesi ve bu kaidelere göre tefsir yapılması temel bir ilkedir. Bu doğrultuda, kelimelerin semantik açıdan detaylı analizini değinilmekte; söz konusu kelimenin siyak içerisinde kazandığı anlamları ve şer‘î anlamları kavramsal olarak açıklanmaktadır. Özellikle, Kur’an metninde yer alan anlamdaş ve sesteş kelimelerin tefsirinde detaylı analizlere girişir. Tefsirlerinde, zaman zaman dilbilgisel ihtilafları ele alarak, bunlar arasında kuvvetli gördüğü delile göre tercih yapar. Bunun yanı sıra, müfredâtü’l-Kur’ân’ı Arap şiir divanlarından isitişhâd yaparak kelimelerin edebi ve dilsel bağlamlarını güçlendirmektedir. Kur’an’ın anlamını aktarmada Arap dilbiliminin önemini vurgulayarak, Kur’an’ın ilk muhatapları olan Arapların dil yapısına göre tefsir metodolojisini kurgulamıştır. Bu çalışma İbn Useymîn’in Kur’an tefsirinde Arap dili ve anlam bilimlerine yaklaşımını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmamızın kapsamı müfessirin Kur’an tefsirinde Kur’an kelimelerini Arap dilbilimi açısından tefsiri ile sınırlıdır. Çalışmada nitel araştırma yöntemleri kullanılarak veriler toplanıp, analiz edilmektedir. Şüphesiz, Arap dilbilimin tefsir üzerindeki etkisi, özellikle kelimelerin morfolojik yapılarına ve âyetlerde kullanılan dilsel özelliklere yapılan vurgularda öne çıkar. Bu bağlamda, tefsir ilmini doğuşundan itibaren klasik dönemden asrımıza kadar meâni’l-Kur’ân, müfredâtü’l-Kur’an ve müşkilü’l-Kur’ân gibi ulûmü’l-Kur’ân ilimleri Kur’an kelimelerinin yorumlanmasında önemli bir yer tutmaktadır. Bu bağlamda, dilbilim ve tefsir ilişkisini İbn Useymîn’in dil bilgisine yaklaşımı üzerinden ele almak, onun tefsir metodolojisini anlamak açısından çalışmaya değer kazandıracaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Arap Dili, Meâni’l-Kurân, Müfredâtü’l-Kur’ân, İbn Useymin.

A Critical Analysis of Ibn Usaymin's Tafsir in the Context of Arabic Grammar

Öz

In Ibn Usaymīn's exegesis of the Qur'ān, which he developed by integrating the elements of narration and dirāyah, a distinctive focus was placed on the linguistic analysis of mean al-Qur'ān in accordance with the conventions of classical Arabic literature. In his tafsir methodology, the sequence of words in the verses is subjected to a comprehensive linguistic analysis, encompassing lexical meaning, origin, morphology, conceptual meaning, syntax, context, rhetoric, and recitation. This analysis is conducted within the framework of tafsir-Arabic linguistics, which is a discipline that integrates various linguistic elements. Ibn Usaymīn's methodology of tafsīr is predicated on the fundamental principle that learning Arabic grammar is essential for a correct understanding of the Qur'ān and for performing tafsīr in accordance with these principles. In this regard, a comprehensive semantic analysis of the terms in question is provided, elucidating their meanings within the Qur'anic context and their associated shar'i meanings. In particular, he engages in detailed analyses of the use of homonyms and homophones in the Qur'anic text. In his exegesis, he occasionally addresses grammatical disputes and selects a resolution based on the strength of the evidence presented. Furthermore, he reinforces the literary and linguistic contexts of the words in Mufrad al-Qur'an by drawing upon Arabic poetry divans. He underscored the significance of Arabic linguistics in elucidating the meaning of the Qur'an, constructing his tafsir methodology in accordance with the linguistic structure of the Arabs, the initial interlocutors of the Qur'an. This study aims to examine Ibn Usaymīn's approach to Arabic language and semantics in Qur'ānic exegesis. The objective of our study is to analyze.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, The Arabic Language, Meâni, Mufredat al-Qur, Ibn Usaymin.

Kaynakça

• Abdülfettâh, Recep Abdülmunsif. “Menhecü’ş-Şeyh İbn Useymîn fî beyâni müşkili’l-Kur’ân’i’l-Kerîm”. Nedvetü Cühûdü’ş-Şeyh Muhammed el-Useymîn el-İlmiyye: Dirâsât Menheciyye Tahliliye, ed. Mezîd b. İbrahîm el-Mezîd vd. Suudî Arabistan/Kasîm: Kasîm Üniversitesi, 1432/2012, 405-452.
• Aydın, İsmail. “Meâni’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-2/207-209. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Ayyıldız, Mahmut. “İbn Âşûr’a Göre, Kur’an’ın Arapça Oluşu ve Evrensel Mesajı”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/19 (Ocak 2021), 69-87.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Garîbü’l-Kurân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/379-380, İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Ebû Bekir, el-Beyhâkî. Şu‘abü’l-îmân. 14 Cilt, thk. Abdülali Abdülhamîd Hâmid. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd li’n-Neşr ve’t-Tevzi, 1423/2003.
• Ebû Bişr, Muhammed b. Ahmed. el-Künâ ve’l-esmâ. 3 Cilt. thk. Ebû Kuteybe Muhammed el-Fârâyâbî, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1421/2000.
• Ebû Hayyân, el-Endelüsî. Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Yûsuf. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. 10 Cilt. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420/1999.Ebü’l-Berekât, en-Nesefî. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. 3 Cilt. thk. Yusuf Ali Büdeyvî. Beyrut: Dârü’l-kelimi’t-tayyib, 1419/1998.Ebü’l-Fidâ, İbn Kesîr. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. 8 Cilt. thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. y.y., Dâru Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1420/1999.
• el-Ak, Hâlid Abdurrahmân. Usûlü’t-tefsîr ve kavâı‘düh. 2. Basım. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1406/1986.
• el-Askerî, Ebû Hilâl. el-Vücûh ve’n-nezâir. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’t-Dîniyye, ts.
• el-Beyhakî, Ebû Bekir. es-Sünenü’l-kübrâ. 11 Cilt. 3. Basım. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• el-Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar min umûri Resûlillâh sallallâhü aleyhi ve sellem ve Sünenihî ve eyyâmih. 9 Cilt. thk. Muhammed Züheyr bin Nasır en-Nasır. y.y, Dâru Tavki’n-Necât ,1422/2001.
• el-Büreydî, Ahmed B. Muhammed. Cuhûdü’ş-şeyh İbn Useymîn ve ârâühû fi’t-tefsiri ve ulûmi’l-Kur’an. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1426/2005.
• el-Cevziyye, İbn Kayyım. Bedâiü’l-fevâid. 4 Cilt. Beyrut, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• el-İsfahânî, er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’an. nşr. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Dımeşk-Beyrut: Dârü’l-Kalem/ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1412.
• el-Mahallî, Celâleddîn Muhammed b. Ahmed - Celâleddîn Abdurrahmân es-Süyûtî. Tefsîru Celâleyn. Kahire: Dârü’l-Hadîs, ts.en-Neysâburî, el-Hâkim. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. 4 Cilt. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• eş-Şâfî, Muhammed b. İdrîs. Müsned, 2 Cilt. nşr. es-Seyyid Yûsuf Ali ez-Zevâvî el-Huseynî-es-Seyyid İzzet el-Attâr el-Huseynî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye,1370/1951.
• eş-Şâmih, Râniye bnt. Abdillâh. el-Belâgatü’l-Kur’âniyye fî tefsîri’ş-Şeyh İbn Useymîn (rahimehullâh) (dirâseten ve takvîmen). Suudi Arabistan: Yüksek Lisans Tezi, Suudi Arabistan İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye Üniversitesi, 1432/1433. (Çevrimiçi): https://ebook.univeyes.com/86326/ 05.10.2024
• eş-Şehrânî, Hasan b. Ali. “Menhecü’ş-Şeyh İbn Useymîn fî tefsiri garîbi’l-Kur’an”. Nedvetü Cühûdü’ş-Şeyh Muhammed el-Useymîn el-İlmiyye: Dirâsât Menheciyye Tahliliye. ed. Mezîd b. İbrahîm el-Mezîd vd. Suudî Arabistan/Kasîm: Kasîm Üniversitesi, 1432/2012, 221-286.
• es-Sülemî, Ebû Bekir en-Neysâbûrî. Sahîhu İbn Huzeyme. 4 Cilt. thk. Muhammed Mustafa el-Azami. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
• es-Suyûtî, Celâleddîn. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’an. 4 Cilt. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. y.y., el-Heyetü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1394/1974.
• et-Tayyâr, Müsâid. Envâü’t-tasnîf el-mütea‘llika b. tefsîri’l-Kur’ân-i’l-Kerîm. y.y., Dâru İbnü’l- Cevzî, 1434/2013.
• ez-Zerkeşî, Bedreddîn. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. Kahire: Dâru İhyâi’l-kütübi’l-Arabiyye Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâih, 1376/1958.
• İbn Cerîr, et-Taberî. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an. 23 Cilt. thk. Muhammed Şâkir, Mekke: Dâru’t-Terbiye ve’t-Turâs, ts.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr: tahrîrü’l-ma‘nâ’s-sedîd ve tenvîrü’l-akli’l-cedîd min tefsiri Kitâbi’l-Mecîd. 30 Cilt. Tunus, ed-Dârü’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, ts.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. et-ta‘lîîk ale’l-Kavâidi’l-Hısân el-müteallika bi-tefsîri’l-Kur’ân. Uneyze/Suudi Arabistan: Müessetü’ş-Şeyh İbn Useymîn el-Hayriyye, 5. Basım, 1442./2020.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Ahkâmün mine’l-Kur’ân. 2 Cilt. 2. Basım, Riyad: Medârü’l-Vatan li’n-Neşr, 1434/2013.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. el-İlmâm bi ba‘zi âyâti’l-ahkâm tefsîren ve istinbâten. Riyad: Müessetü’ş-Şeyh İbn Useymîn el-Hayriyye, 1436/2014.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Şerhu Mukaddimeti’t-Tefsîr li-İbn Teymiyye. nşr. Abdullâh b. Muhammed b. Ahmed et-Tayyâr. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1415/1995.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Cüzü’ Amme. Riyad: Dâru’s-Süreyyâ li’n-Neşr, 1423/2002.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm el-Fâtiha ve’l-Bakara. Unuyze/Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1423/2002.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm el-Hucurât- el-Hadîd. Riyad: Dâru’s-Süreyyâ li’n-Neşr, 1425/2004.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü Âl-i İmrân. 2 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1435/2014.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü Sebe’. Kasîm: Müessetü’ş-Şeyh İbn Useymîn el-Hayriyye, 1436/2014.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü Gâfir. Riyad: Dâru’s-Süreyyâ li’n-Neşr, 1425/2004.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü Yâsîn. Suudi Arabistan: Dâru’s-Süreyyâ li’n-Neşr, ts.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’l-Kasas. Kasîm: Müessetü’ş-Şeyh İbn Useymîn el-Hayriyye, 1436/2014.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’n-Nisâ 2 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1435/2014.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’l-Mâide. 2 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1435/2014.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’l-En‘âm. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1433/2012.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’l-Kehf. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1323/1905.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’l-Ankebût. Kasîm: Müessetü’ş-Şeyh İbn Useymîn el-Hayriyye, 1436/2014.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’l-Furkân. Kasîm: Müessetü’ş-Şeyh İbn Useymîn el-Hayriyye, 1436/2014.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’r-Rûm. Kasîm: Müessetü’ş-Şeyh İbn Useymîn el-Hayriyye, 1436/2014.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’l-Lokmân. Kasîm: Müessetü’ş-Şeyh İbn Useymîn el-Hayriyye, 1436/2014.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’s-Sâd. Riyad, Dâru’s-Süreyyâ li’n-Neşr, 1425/2004.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’ş-Şüarâ’. Kasîm: Müessetü’ş-Şeyh İbn Useymîn el-Hayriyye, 1436/2014.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’l-Ahzâb. Kasîm: Müessetü’ş-Şeyh İbn Useymîn el-Hayriyye, 1436/2014.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Usûlün fi’t-tefsîr, thk. Kısmü’t-Tahkîk fi’l-Mektebe el-İslâmiyye, y.y., el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1422/2001.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Nüzhetü’l-A‘yüni’n-Nevâzır fî İlmi’l-Vücûh ve’n-Nezâir. thk. Muhammed Abdüklerîm- Kâzım er-Râdî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1404/1984.
• İncel, Saim. Çağdaş Selefîlikte Tefsir Anlayışı- İbn Useymîn Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Kızılşeker, Abdurrahim. Kur’ân’a Selefî Yaklaşım İbn ‘Useymîn Örneği. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
• Kur’ân-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş -Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.Müslim, el-Haccâc. el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar bi nakli’l-adl ani’l-adl ilâ Resûlillâh- sallâllâhü aleyhi ve sellem-. 5 Cilt. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Öztürk, Necmettin. Fatih Dönemi Âlimlerinden Alâaddin Musannifek ve Arap Gramerindeki Yeri. Ankara: İlâhiyat, 2021.
• Öztürk, Necmettin. “Nahiv İlminde İhtisar Geleneği, Teftezânî’nin El-İrşâd Örneği” Universal Journal of Theology 7/1 (Haziran 2022), 227-248.
• Yazıcı, Ahmet. A‘râf Sûresi 189 ve 190. “Âyetlerin Yorumlanmasında Rivayetlerin Etkisi Üzerine”. Diyanet İlmi Dergi 52/3 (Eylül 2016), 107-127.
• Yüksek, Muhammed İsa. Kur’an’ın Anlaşılmasında Bağlam Bilgisi. 2. Basım, İstanbul: İfav, 2018.
• Yusuf, Muhammed Hayr Ramazan. Mu’cemül-müellifîne’l-muâsırîn- fî âsârihimi’l-mahtûta ve’l-mefkûde vemâ tubia‘ minhê ev hukkika ba‘de vefâtihim: vefeyât 1315-1424/1897-2003). 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Melik Fehd el-Vataniyye, 1425-2004.