A Chronological Perspective on Iraq's Recent History

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 1, 126 - 149, 21.03.2025

Galip Güler

Öz

Iraq has hosted many important civilizations throughout history. The fertile lands called Mesopotamia have been the center of great civilizations such as Sumer, Akkad, Babylon and Assyria. With the emergence and strengthening of Islam, the Arabs conquered the region in the 7th century and spread the Islamic culture and Arabic language in the region. During the Abbasid period, Baghdad became an important center of science, culture and trade. Iraq, which was a part of the Ottoman Empire until World War I, was invaded by Britain in 1918 and then came under British mandate and was governed by a monarchy. Iraq, which was completely separated from Turkey with the Ankara Agreement in 1926, was granted nominal independence in 1932. Iraq, which had been the scene of many successful and unsuccessful coup attempts for many years, ended the British-controlled monarchy with the military coup in 1958. The country has subsequently witnessed many political struggles. With the rise of the Baath regime in 1968 and especially Saddam Hussein in 1979, the country experienced long-lasting wars centered on Iraq, and almost the entire Middle East was affected by the difficulties experienced. The Saddam Hussein period, defined by many as a dictatorship, was followed by political instability, internal conflicts, sectarian tensions and terrorism that emerged with a vacuum of authority in the 2000s. It is possible to say that the effects of these events in Iraq's recent history are still felt today. This article attempts to shed chronological light on the political history of Iraq after World War I and to reach the causalities of political events. Previous academic studies on the subject, especially sources written in the Arab world, have been utilized.

Anahtar Kelimeler

Iraq, Recent History, Politics

Irak Yakın Tarihine Kronolojik Bir Perspektif

Öz

Irak, tarih boyunca birçok önemli medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Mezopotamya olarak adlandırılan verimli arazileri Sümer, Akad, Babil ve Asur gibi büyük medeniyetlerin merkezi olmuştur. Araplar, İslam’ın ortaya çıkışı ve güçlenmesiyle VII. yüzyılda bölgeyi fethederek İslam kültürünü ve Arap dilini bölgede yaymışlardır. Abbâsîler döneminde Bağdat, önemli bir bilim, kültür ve ticaret merkezi vasfını kazanmıştır. Birinci Dünya Savaşına kadar Osmanlı Devleti’nin bir parçası olan Irak, 1918’de İngiltere tarafından işgal edilmiş, sonrasında İngiliz manda yönetimine girerek monarşiyle yönetilmiştir. 1926’daki Ankara anlaşmasıyla Türkiye’den tamamen ayrılan Irak’a 1932'de sözde bir bağımsızlık verilmiştir. Uzun yıllar başarılı başarısız birçok darbe girişimine sahne olan Irak’ta 1958'deki askeri darbeyle İngilizlerin güdümündeki monarşi bitmiştir. Ülke, sonrasında da birçok siyasi mücadeleye tanıklık etmiştir. 1968’de Baas rejimi ve özellikle 1979’da Saddam Hüseyin’in iktidara gelmesiyle ülke, Irak merkezli uzun süren savaşlara sahne olmuş, yaşanılan sıkıntılardan neredeyse bütün Orta Doğu etkilenmiştir. Birçokları tarafından diktatörlükle tanımlanan Saddam Hüseyin dönemini iki binli yıllarda siyasi istikrarsızlıklar, iç çatışmalar, mezhepsel gerilimler ve otorite boşluğuyla ortaya çıkan terörizm takip etmiştir. Irak yakın tarihinde yaşanan bu olayların etkilerinin günümüzde de hala hissedildiğini söylemek mümkündür. Bu makalede Birinci Dünya Savaşından sonraki Irak siyasi tarihine kronolojik olarak ışık tutularak siyasi olayların nedenselliklerine ulaşılmaya çalışılmıştır. Daha önce konu ile ilgili yapılan akademik çalışmalardan, özellikle Arap dünyasında yazılan kaynaklardan faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Irak, Yakın tarih, Siyaset

Etik Beyan

Yukarıda bilgileri yer alan çalışmanın, etik kurul izni gerektirmeyen çalışmalar arasında yer aldığını beyan ederim.

Teşekkür

Emeği geçen herkese teşekkürler.

Kaynakça

• Al-Masry Al-Youm. Erişim 21 Kasım 2024. https://www.almasryalyoum.com/news/details/600459.
• Armaoğlu, Fahir. 20. Yy. Siyasî Tarihi 1914-1995. İstanbul: Alkım Yayınevi, 2009.
• Bilgin, Burcu Şahin. Amerika’nın Irak İşgalinden Günümüze Kuzey Irak’ta Devlet İnşa Süreci. Ankara: Atılım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Hürriyet. "Bush: Savaş uzun sürebilir." Erişim 21 Ekim 2024. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/bush-savas-uzun-surebilir-135592.
• Cografya.Gen.tr. "Irak" Erişim 27 Ağustos 2024. http://www.cografya.gen.tr/siyasi/devletler/irak.htm.
• Dağ, Ahmet Emin ve Assad Hamid Sulaiman. Irak Raporu. İstanbul: İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi, 2015.
• Dîb, Kemal. Mûciz-u Târîhil’l-Irâk. Beyrut: Dâru’l-Fârâbî, 2013.
• Dikbaş, Yılmaz. Amerika’nın Irak Yalanları. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 2002.
• el-Hasenî, Es-Seyyid ‘Abdurrazzâk. Târîhu’l-‘Irâkı’l-Siyâsiyyi’l-Hadîs. 3. Cilt Beyrut: Dâru’r-Râfidîn, 2008.
• el-Kenânî, Celâl Kâzım Muhsin. Târîhu’l-Irâkı’l-Muâsır li’l-Merhaleti’r-Râbia. Mustansıriyye Üniversitesi, 2017.
• Flitner, Michael. "Ticaret Olarak Savaş: İran ve Irak’a Silah İhracı." çev. Meriç Gök. Orta Doğu Dosyası Filistin Ayaklanması, İsrail, İran ve Irak. ed. Ragıp Zarakolu. 220-226. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1988.
• Halîl, İmadüddin. "Irak." Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 22 Kasım 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/irak--ulke#3-baslangictan-osmanli-donemine-kadar.
• Hazır, Tunahan. “14 Temmuz 1959 Kerkük Katliamı.” Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/2 (Aralık 2019), 148-155.
• Huseyn, Abdulhâlık. Sevra ve Zaîm-Dirâse fî Sevrat-i 14 Temmûz el-‘Irâkıyye ve ‘Abdulkerîm Kâsım. Bağdat: Dâr-u Mîzûbûtamyâ, 2007.
• Kahraman, Abdulkadir. Irak’ın Geçmişi, Bugünü ve Geleceği Üzerine Muhtemel Senaryolar. İstanbul: Kadir Has Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Kenânî, Celâl Kâzım Muhsin el. Târîhu’l-Irâkı’l-Muâsır li’l-Merhaleti’r-Râbia. Mustansıriyye Üniversitesi, 2017.
• Mahdî, Chaten. II. Körfez Savaşından Sonra Irak Ekonomisi ve Irak Petrollerinin Irak Ekonomisindeki Yeri ve Geleceği. Ankara: Orta Doğu Üniversitesi, Orta Doğu Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Özey, Ramazan. Dünya Denkleminde Orta Doğu Coğrafyası. İstanbul: Aktif Yayınevi, 2009.
• Şahin, İsmail vd. "Birinci Dünya Savaşı Sonrası İngiltere’nin Irak’ta Devlet Kurma Çabaları." Gazi Akademik Bakış 8/15 (2014), 105-132.
• Özşimir, Şafak. "2003 ABD-Irak Savaşı ve Nedenleri" Erişim 21 Ekim 2024. http://www.tuicakademi.org/2003-abd-irak-savasi-ve-nedenleri.
• Şahin, İsmail vd. "Orta Doğu’da Emperyalist Güçlerin Gizli Oyunu: Sykes-Picot Antlaşması." The Journal of Academic Social Science Studies (Ekim 2015), 241-262
• Şâkir, Mahmûd. et-Târîhu’l-Mu‘âsır Bilâdu’l-‘Irâk. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmiyye, 1992.
• Uçarol, Rıfat. Siyasi Tarih 1789-2014. İstanbul: Der Yayınları, 2015.
• Yeşilbursa, Behçet Kemal. "Geçmişten Günümüze Irak Meselesi." Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 29 (Temmuz 2009), 1315-1343.
• Yıldız, Mustafa. “Elma Kokusu ile Gelen Ölüm: Halepçe”. İNSAMER (Mart 2021), 1-3.
• Yılmaz, Sait. Irak Dosyası. İstanbul: Kum Saati Yayın Dağıtım, 2011.
• Yücel Yönlü, Kübra. “Orta Doğu Kavramına Giriş ve Tanımlar.” Sosyologca 27 (Ocak-Haziran 2024), 195-213.