The History of the Tradition of Ilāhī Singing in the Tarāwīh Prayers - A Chronological Perspective

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 2, 260 - 281, 30.09.2025

Hacı Osman Paçaoğlu

Öz

This study investigates the historical presence of the tradition of singing ilāhīs during the Tarāwīh prayers. In order to allow the congregation to perform this long, twenty-unit prayer in a restful manner, in line with its original intent, ilāhīs were sung after every four rak‘ahs. This practice not only provided moments of rest for the worshippers but also allowed for variation in the melodic modes of recitation, thereby preventing a monotonous musical flow throughout the prayer. The existence of five different ilāhī collections specifically arranged for recitation during each four-unit cycle of Tarāwīh in the month of Ramadan is considered as strong evidence of the historical continuity of this tradition. Current evidence indicates that this practice, observed in numerous Istanbul mosques and Sufi lodges, has its roots extending to the fifteenth century. Contrary to the common belief that the practice originated in the Ottoman palace and later spread to the provinces, this research reveals that the tradition already existed among the broader public and was maintained in diverse settings, including mosques, lodges, and private homes. Over time, the practice was embraced by various social groups and became a shared element of communal worship culture. The study also shows that the tradition was not confined to the Ottoman period but continued in similar forms throughout the Republican era. Thus, the research aims to present the historical existence of this religious practice, which has both historical continuity and social prevalence, through identified practices.

Anahtar Kelimeler

Ramadan month , Tarāwīh prayer , Makam , Music , İlāhī

Etik Beyan

The author declared that no ethics committee approval was required for the study.

Destekleyen Kurum

The author did not specify a sponsoring institution.

Teşekkür

I would like to thank my thesis advisor, Prof. Dr. Ahmet Hakkı Turabi, and the staff of the Amasya Journal of Social Sciences Research.

Terâvih Namazlarında İlâhî Okuma Geleneğinin Tarihi - Kronolojik Bir Bakış

Öz

Bu araştırmada teravih namazlarında ilahi okuma geleneğinin tarihî varlığı ele alınmaktadır. Yirmi rekâtlık uzun bir ibadet olan teravih namazının cemaat tarafından aslına uygun yani istirahatli bir şekilde eda edilebilmesi amacıyla, namazın dört rekâtında bir ilahiler okunmuştur. Dört rekâtta bir ilahi okunması, kıraatin makamının değişmesine de vesile olmuş ve bu sayede namazın seyri içerisinde oluşabilecek tekdüze bir müzikalitenin önüne geçilmiştir. Beş farklı ilahi mecmuasında yer alan ramazan ayına mahsus tertipler, teravih namazlarının her bir dört rekâtında okunmak üzere hazırlanmış ve bu uygulamanın tarihî sürekliliğini gösteren önemli örnekler olarak değerlendirilmiştir. Bu mecmualar, geleneğin köklü geçmişine işaret etmektedir. İstanbul’daki çeşitli cami ve tekkelerde icra edilen bu gelenek, mevcut bulgulara göre XV. yüzyıla kadar geri gitmektedir. Ayrıca araştırma, ilahi okuma geleneğinin Osmanlı saray çevresinde doğup taşraya yayıldığı yönündeki yaygın kanaatin aksine, bu uygulamanın zaten halk arasında mevcut olduğunu, cami, tekke ve ev gibi farklı mekanlarda da sürdürüldüğünü ortaya koymaktadır. Söz konusu gelenek zamanla çeşitli sosyal gruplar tarafından benimsenmiş ve toplumun ortak ibadet kültürünün bir parçası haline gelmiştir. Çalışma, aynı zamanda söz konusu geleneğin sadece Osmanlı dönemine mahsus kalmadığını, Cumhuriyet döneminde de farklı çevrelerde benzer şekilde devam ettiğini göstermektedir. Bu yönüyle araştırma, hem tarihsel sürekliliği hem de toplumsal yaygınlığı olan bu ibadet pratiğinin tarihî varlığını, tespit edilmiş uygulamalar yoluyla ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ramazan ayı , Teravih namazı , Makam , Müzik , İlâhî

Etik Beyan

Yazar tarafından çalışma için etik kurul iznine gerek olmadığı beyan edilmiştir.

Destekleyen Kurum

Yazar tarafından destekleyici bir kurum belirtilmemiştir.

Teşekkür

Tez danışmanın Prof. Dr. Ahmet Hakkı Turabi'ye ve Amasya Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi yetkililerine teşekkür ederim.

Kaynakça

• Abdülaziz Bey. Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri. ed. Prof. Dr. Kazım Arısan - Duygu Arısan Günay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995.
• Alvan, Türkan - Alvan, Hakan. Saz ve Söz Meclisi. İstanbul: Şule Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Arıkan, Zeki. “Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/551-552. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Aşık, Fadime. Osmanlı İstanbul’unda Ramazan Kültürü ve Ramazan Sofraları. Sakarya Üniversitesi, 2019.
• Ayas, Güneş. Müziği Bozan Gürültü “İdeolojinin Kıskacındaki Musiki”. İstanbul: İthaki Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Aydın, Gökhan. Kahramanmaraş’ta Dini Musiki. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2019.
• Ayyıldız, Nigâr. II. Abdülhamid Dönemi Saray Merasimleri. İstanbul: Kitabevi, 2011.
• Balıkhâne Nâzırı Ali Rıza Bey. Bir Zamanlar İstanbul. İstanbul: Tercüman, ts.
• Behar, Cem. Osmanlı / Türk Musıkisinin Kısa Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Ben’im, Ahmed Esad. Ramazan Geldi Hoşgeldi. İstanbul: Büyüyenay, 1. Basım, 2024.
• Benlioğlu, Selman. “Mevlevi Usulü Teravih: Çeşitlilik Bağlamında Kasımpaşa Mevlevîhânesi’nden Teravihe Mahsus Âyin Mecmuası”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (Haziran 2022).
• Bıyık, Tacetdin. Osmanlı Fetvalarında Musiki. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2020.
• Can, Halil. “Musiki Mecmuâsı” 308 (1975), 23.
• Derman, Uğur. “Hezârfen Hattat Üsküdarlı Necmeddin Okyay”. C. 2. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2004.
• Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn el-Beyhakî. es-Sünenü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Ebü’l-Mevâhib Abdülvehhâb b. Ahmed eş-Şa‘rânî. Keşfü’l-ğumme ʿan cemîʿi’l-ümme. Dımaşk: Dâru’t-Takvâ, 1428.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. Türk Müziği Antolojisi. İstanbul: Vadi, 2. Basım, 2017.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. Türk Şairleri. 3 Cilt. İstanbul, 1936.
• Georgeon, François. Osmanlıdan Cumhuriyete İstanbul’da Ramazan. çev. Alp Tümertekin. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Gündoğdu, Metin. Osmanlı Sarayında Musikişinas İmâm-ı Sultânîler. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, 2022.
• Hızır İlyas Ağa. Osmanlı Sarayı’nda Gündelik Hayat: Letâif-i Vekâyi’-i Enderuniyye. ed. Ali Şükrü Çoruk. İstanbul: Kitabevi, 2011.
• İnal, İbnü’l-Emîn Mahmud Kemal. Hoş Sadâ. İstanbul: Ketebe Yayınları, 1. Basım, 2019.
• İpşirli, Mehmet. “Abdürrahim Efendi, Menteşzâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/289-290. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Karabaşoğlu, Cemal. Ramazan Ayına Mahsus Tekke Musikisi ve İlâhîleri. İstanbul: Kutupyıldızı, 1. Basım, 2016.
• Kemiksiz, Mehmet - Şahin, Ahmet. İstanbul 2010 Enderûn Teravihi ve Cumhur Müezzinliği. İstanbul: İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti, 2010.
• Kusic, Dane. Discourse on Three Teravih Namazı-s in Istanbul an lnvitation to Reflexive Ethnomusicology. University of Maryland, Doktora, 1996.
• Kut, Turgut. “İstanbul’da Kâdirîhâne Âsitânesi’nde 1906 Yılı Ramazanı İftarları”. Yemek Kitabı. ed. M. Sabri Koz. İstanbul: Kitabevi, 2002.
• Mustafa Koç. Revnakoğlu’nun İstanbul’u. 5 Cilt. İstanbul: Fatih Belediye Başkanlığı, 1. Basım, 2021.
• Mustafa Koç. Revnakoğlu’nun İstanbul’u. 5 Cilt. İstanbul: Fatih Belediye Başkanlığı, 1. Basım, 2021.
• Mustafa Koç. Revnakoğlu’nun İstanbul’u. 5 Cilt. İstanbul: Fatih Belediye Başkanlığı, 1. Basım, 2021.
• Nasibova, Natale. “Litvanya Tatarlarının Konuşmalarında Kullandıkları Doğu Dilleri Kökenli Kelimeler”. Birinci Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı. İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, 2007.
• Okur, Yaşar. Atatürk’le On Beş Yıl. İstanbul: Sabah Yayınları, 1. Basım, 1962.
• Olgun, Özlem (ed.). Ramazan Kitabı. İstanbul: Kitabevi, 2000.
• Önder, Halil İ. Ramazan Musıkisi. Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2010.
• Özcan, Nuri. “Hasan Efendi, Zâkirî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/319. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Özcan, Nuri. “Rauf Yektâ Bey”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 34/468-470, ts.
• Özcan, Nuri. “Seyfeddin Efendi, Şehzade”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/30-31. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Özdamar, Mustafa. İslâmbol Geleneğinde Sivil Merasimler ve Doğumdan Ölüme Musiki. İstanbul: Kırk Kandil Yayınları, 1997.
• Paçaoğlu, Hacı Osman. İstanbul Teravihlerinde İlahi Okuma Geleneği ve Ramazan İlahileri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2024.
• Ramazan Balcı. Saray Günlüğüm. İzmir: Hazine, 2012.
• Rauf Yektâ Bey. Esâtiz-i Elhân. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2000.
• Rauf Yektâ Bey. “Tevhîd-i Efkâr” (15 Şubat 1922), 4, blm. Mebâhis-i Mûsikiyye.
• Süheyl Ünver. Bir Ramazan Binbir İstanbul. ed. İsmail Kara. İstanbul: Kitabevi, 1997.
• Şeker, Şemsettin. Ders ile Sohbet Arasında -On Dokuzuncu Asır İstanbul’unda İlim, Kültür ve Sanat Meclisleri-. Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 1. Basım, 2013.
• Uslubaş, Tolga. Böyleydi Osmanlı’nın Ramazanı. İstanbul: Yağmur, 1. Basım, 2006.
• Prof. Dr. Mustafa Tahralı ile mülakat. (Görüşme tarihi: 19 Nisan 2024)
• Prof. Dr. Ruhi Ayangil ile mülakat. (Görüşme tarihi: 2 Şubat 2023)
• Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan ile mülakat. (Görüşme tarihi: 17 Mayıs 2023) İsmail Çimen ile mülakat. (Görüşme tarihi: 17 Mayıs 2022) Mustafa Başkan ile mülakat. (Görüşme tarihi: 18 Haziran 2022)