İnşaat ve Yıkıntı Atıkları: Türkiye’deki Kentlerin Atık Potansiyelinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 2, 196 - 211, 30.09.2025

Özkan Yalçın

Öz

Günümüzde küresel ölçekte nüfusun büyük bir kısmı artık kentlerde yaşamını sürdürmektedir. Söz konusu kentler, küresel ölçekte kaynak tüketiminin ve toplam atık üretiminin yaklaşık dörtte üçünden sorumludur. Kentsel alanlarda ortaya çıkan bu yoğun kaynak kullanımı ve atık üretiminin önemli bir bölümü ise inşaat sektörü kaynaklıdır. Doğal kaynakların yaklaşık yarısı doğrudan inşaat sektörü ve bu sektöre bağlı faaliyetlerde kullanılmakta, ortaya çıkan atıkların ise yaklaşık üçte biri yine bu sektörle ilişkilendirilmektedir. İnşaat faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan atıklar, içerik ve tür bakımından oldukça çeşitli olup; beton, taş, tuğla, ahşap, cam, metal, asfalt ve alçı gibi pek çok farklı malzemeyi içermektedir. Söz konusu malzemelerin önemli bir kısmı, uygun geri kazanım yöntemleriyle yeniden kullanılabilir ya da geri dönüştürülebilir özelliktedir. Bu kapsamda çalışmanın amacı, geri dönüştürülebilir nitelikteki inşaat ve yıkıntı atıklarının Türkiye’de kent bazındaki potansiyel miktarını, 81 ilin yapılaşma verileri üzerinden tahmini olarak hesaplamaktır. Çalışma, keşfedici bir araştırma olarak kurgulanmış ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine dayalı olarak nicel yöntemlerle gerçekleştirilmiştir. Böylelikle, resmi istatistiklerde yer almayan veriler tahmine dayalı yöntemlerle doldurulmuş ve atık yönetimi süreçlerinin daha sağlıklı temellere oturtulmasına katkı sağlaması hedeflenmiştir. Elde edilen bulgulara göre, İstanbul, yaklaşık 798 milyon tonluk potansiyelle Türkiye’de inşaat ve yıkıntı atığı üretiminin en yoğun olduğu/olacağı il olup, bu durum yapı yoğunluğu ve bina yüksekliğinin atık miktarına etkisini açıkça göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Atık Yönetimi , İnşaat ve Yıkıntı Atıkları , Kent , Sürdürülebilirlik , Türkiye.

Etik Beyan

Yazar tarafından çalışma için etik kurul iznine gerek olmadığı beyan edilmiştir.

Destekleyen Kurum

Yazar tarafından destekleyici bir kurum belirtilmemiştir.

Construction and Demolition Wastes: A Study to Determine the Waste Potential of Cities in Turkey

Öz

Today, a large proportion of the global population now lives in cities. These cities are responsible for about three quarters of global resource consumption and total waste generation. A significant portion of this intensive resource use and waste generation in urban areas originates from the construction sector. Approximately half of natural resources are directly used in the construction sector and its related activities, and about one-third of the waste generated is associated with this sector. The wastes generated as a result of construction activities are quite diverse in terms of content and type and include many different materials such as concrete, stone, brick, wood, glass, metal, asphalt and plaster. A significant portion of these materials can be reused or recycled through appropriate recovery methods.
In this context, the aim of the study is to estimate the potential amount of recyclable construction and demolition waste on a city basis in Turkey based on the construction data of 81 provinces. The study was designed as an exploratory research and was conducted with quantitative methods based on data from the Turkish Statistical Institute. In this way, data not included in official statistics were filled with estimation-based methods and it was aimed to contribute to a more sound basis for waste management processes. The data indicate that Istanbul generates the most construction and demolition waste in Turkey, with an estimated potential of almost 798 million tons, highlighting the influence of building density and height on waste production.

Anahtar Kelimeler

Waste Management , Construction and Demolition Waste , Urban , Sustainability , Turkey.

Etik Beyan

The author declared that no ethics committee approval was required for the study.

Destekleyen Kurum

The author did not specify a supporting institution.

Kaynakça

• Acar, Sinan. ‘‘Tüketim Toplumu Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme’’. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(7) (2018), 75-90.
• Akkar, Z. Müge. ‘‘Kentsel Dönüşüm Üzerine Batı’daki Kavramlar, Tanımlar, Süreçler ve Türkiye’’. Planlama, 2 (2006), 29-38.
• Aslam, Muhammad Shahzad – Huang, Beijia –Cui, Lifeng. ‘‘Review of Construction and Demolition Waste Management in China and USA’’. Journal of Environmental Management, 264 (2020), 110445.
• Australian Government. ‘‘Construction And Demolition Waste Guiderecycling And Re-Use Across The Supply Chain’’. Erişim 20 Haziran 2025. http://www.environment.gov.au/system/files/resources/b0ac5ce44253-4d2b-b001-0becf84b52b8/files/case-studies.pdf
• Baudrillard, Jean. Tüketim Toplumu. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2024.
• Çevre Kanunu. Resmi Gazete 18132 (11 Ağustos 1983). Erişim 01 Temmuz 2025.
• https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2872&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. ‘‘Döngüsel Ekonomi ve Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı ’’. Erişim 10 Haziran 2025. https://cygm.csb.gov.tr/birimler/dongusel-ekonomi-ve-atik-yonetimi-dairesi-baskanligi/1871
• European Commission. ‘‘A New Circular Economy Action Plan For A Cleaner And More Competitive Europe’’. Erişim 20 Haziran 2025. https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:9903b325-6388-11ea-b735-01aa75ed71a1.0017.02/DOC_1&format=PDF
• European Commission. ‘‘Measuring Progress Towards Circular Economy İn The European Union – Key İndicators For A Monitoring Framework’’. Erişim 20 Haziran 2025a. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52018SC0017
• European Commission. ‘‘Construction And Demolition Waste (CDW)’’. Erişim 20 Haziran 2025b. https://single-market-economy.ec.europa.eu/news/eu-construction-and-demolition-waste-protocol-2018-09-18_en
• Harvey, David. Dünyanın Halleri. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2017.
• Harvey, David. On Yedi Çelişki ve Kapitalizmin Sonu. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2015.
• Lefebvre, Henri. Mekânın Üretimi. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2014.
• Maçin, Kadriye Elif. Kentsel Dönüşüm Sürecinde Enkaz Atıkları Yönetimi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Maçin, Kadriye Elif -Demir İbrahim. ‘‘Kentsel Dönüşüm Sürecinde İstanbul’da İnşaat ve Yıkıntı Atıkları Yönetimi’’. Adıyaman Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 5(9) (2018), 202-210.
• Marmara Belediyeler Birliği. ‘‘Kentsel Dönüşüm Sürecinde Etkin Yıkım Yönetimi ve İnşaat/Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Semineri’’. Erişim 13 Eylül 2025.
• https://www.marmara.gov.tr/UserFiles/Attachments/2020/05/08/c6a94f25-75fa-42c9-bfa2-d58e68c71fa1.pdf
• Okumuş, Abdullah. ‘‘Bilimsel Araştırma Teknikleri’’. Erişim 10 Haziran 2025.
• https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/azize.celenli/145604/bilimselarastirmateknikleri.pdf Spear, Brian. ‘‘James Watt: The Steam Engine And The Commercialization Of Patents’’. World Patent İnformation, 30(1) (2008), 53-58.
• Stearns, Petter. N. The Industrial Revolution in World History. USA: Westview Press, 2013.
• TÜİK. ‘‘Bina ve Konut Nitelikleri Araştırması’’. Erişim 10 Mayıs 2025. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Survey-on-Building-and-Dwelling-Characteristics-2021-45870
• TÜİK. ‘‘İstatistik Veri Portalı’’. Erişim 10 Mayıs 2025a. https://data.tuik.gov.tr/
• Türkiye Çevre Ajansının Kurulması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Resmi Gazete 31350 (30 Aralık 2020). Erişim 01 Temmuz 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=7261&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Veral, Evren Sapmaz. Atık Sorunsalı Bağlamında Avrupa Birliği’nin Yeni Ekonomi Modeli Olarak Döngüsel Ekonominin Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• World Bank. ‘‘Urban Population’’. Erişim 10 Haziran 2025. https://data.worldbank.org/indicator/SP.URB.TOTL.in.zs World Wildlife Fund. ‘‘Ecological Footprint Of British City Residents. Erişim 10 Haziran 2025. http://assets.wwf.org.uk/downloads/city_footprint2.pdf
• Yalçın, Özkan -Negiz, Nilüfer. Döngüsel Ekonomi ve Kentsel Atık (Sürdürülebilirliğin Sürdürülmesi Üzerine Arayışlar). Ankara: Gazi Kitabevi, 2021.