Şerif el-İdrisi ve İbn Haldun’da Yedi İklim Anlayışı: Farklı Yaklaşımlar, Farklı Nedenler

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 263 - 289, 30.03.2023

Murat Tanrıkulu

https://doi.org/10.11616/asbi.1213835

Öz

Öz: Helenistik dönem düşünürleri, doğulan zamanın, bu zamanda gezegen ve yıldızların göyüzündeki pozisyonlarının, yaşanılan mekânda görülen iklimin insan tabiatı, dış görünüş ve denge üzerinde etkili olduğuna inanıyorlardı. Özellikle iklim bu konuda çok belirleyiciydi. Bu nedenle Yer’in bilinen kısımlarını beş veya yedi iklim zonuna böldüler. İklim düşüncesi, çeviriler yoluyla İslam bilim ve kültür çevrelerine ulaştı. Süreç içinde İslam bilim çevreleri tercüme ettikleri bu eserleri öğrendiler ve özgün eserler ürettiler. Ancak İdrisi gibi bilim insanları belki de bulundukları şartlar gereği daha çok Batı kaynaklı, özellikle Batlamyus etkisinde kalarak eserler neşretmişlerdir. İdrisi’nin bu konudaki görüşleri ondan yüzyıllar sonra, Mukaddime adlı eserinde İbn Haldun tarafından bazı farklarla tekrar ele alınmıştır. Çalışmanın amacını, dile getirilen anlamda el-İdrisi’den İbn Haldun’a yedi iklim anlayışının farklı yansımalarını ortaya koymak oluşturmaktadır. Yöntem olarak doküman analizi ve hermeneutikten yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İdrisi, İbn Haldun, Nuzhetü'l müştak, Muaddime, Yedi İklim

Seven Climate Understandings in Sharif al-Idrisi and Ibn Khaldun: Different Approaches, Different Reasons

Öz

Helenistik dönem düşünürleri, doğulan zamanın, bu zamanda gezegen ve yıldızların göyüzündeki pozisyonlarının, yaşanılan mekânda görülen iklimin insan tabiatı, dış görünüş ve denge üzerinde etkili olduğuna inanıyorlardı. Özellikle iklim bu konuda çok belirleyiciydi. Bu nedenle Yer’in bilinen kısımlarını beş veya yedi iklim zonuna böldüler. İklim düşüncesi, çeviriler yoluyla İslam bilim ve kültür çevrelerine ulaştı. Süreç içinde İslam bilim çevreleri tercüme ettikleri bu eserleri öğrendiler ve özgün eserler ürettiler. Ancak İdrisi gibi bilim insanları belki de bulundukları şartlar gereği daha çok Batı kaynaklı, özellikle Batlamyus etkisinde kalarak eserler neşretmişlerdir. İdrisi’nin bu konudaki görüşleri ondan yüzyıllar sonra, Mukaddime adlı eserinde İbn Haldun tarafından bazı farklarla tekrar ele alınmıştır. Çalışmanın amacını, dile getirilen anlamda el-İdrisi’den İbn Haldun’a yedi iklim anlayışının farklı yansımalarını ortaya koymak oluşturmaktadır. Yöntem olarak doküman analizi ve hermeneutikten yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

al-Idrisi, Ibn Khaldun, Nuzhetu’l-mushtaq, Muqaddimah, The Seven Climates

Kaynakça

• Ahmad, S. M. (1999), İbn Huzdarbih. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 20, s.78-79.
• Ahmad, S. M. (1999), Coğrafya. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 8, s. 50-62.
• Ağarı, M. (2006), İslam Coğrafyacılarında Yedi İklim Anlayışı. AÜÝFD 47, S. 2, s. 195-214.
• Akay Bozdoğan, E. (2021), Orta Çağ Coğrafyasının Zirvesi Şerif El İdrisi. Yeditepe Yayınları. İstanbul, s. 141.
• Ak, M. (1998), İklim. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 22, s. 28-30.
• Avcı, C. (2004), El Mesudi. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 29, s. 353-355.
• Bagrow, L. (1964), History of Cartography. Revised by R. A. Skelton, C. A. Watts, s 311.
• Bilge, M. L (1989), Ahsenü’t-Tekâsim. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 2, s. 179-180.
• Bilgin, T. (1996), Genel Kartoğrafya-A, İstanbul, s. 5-16.
• Brown, L. (1949), The Story of Maps. Bonanza Books, s. 393.
• Brotton, J. (2012), A History of the World in Twelve Maps. England: Penguin Group, s. 70-71
• Issawi, Ç. and Oliver Leaman. (1998). “Ibn Khaldūn, ‘Abd al-Rahman (1332–1406),” in Routledge Encyclopedia of Philosophy, London: Routledge, vol. 4, pp. 623–627.
• Certeau, M. (1984), “Walking in the City”, Part III Spatial Practices, The Practice of Everyday Life”, çev. S. Rendall, Berkeley & Los Angeles: University of California Press, s. 93.
• Durmuş, İ. (2008), Safedî. İslam Ansiklopedisi, TDV, C. 35, s. 447-450.
• el-Ubûdî, C. (1999), İbn Haldun, Ebu Zekeriyya. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 20, s. 12-14
• Fırıncıoğulları, S. (2016), Sosyal Bilimler ve Hermeneutik Üzerine Kısa Bir Değerlendirme. Sosyoloji Dergisi, S. 33, s. 37-48.
• Gökcan, B. (2020), “Bilim Tarihi Perspektifinden “Yedi İklim Nazariyesi ve Kültür Ve Edebiyatimizdaki Yansımaları” ERDEM, s. 135-137.
• Harley, J. B. and Woodward, D. (1987), The History of Cartography, Volume 1. University of Chicago Press, 599 pp.
• İbnü’l Fakih. (1988), Kitabü’l- Buldan, Beyrut: Dar-ü İhyai’t-Turasi’l-Arabî.
• İbn Haldun, (2007), Mukaddime I, (Hazırlayan: Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul.
• İbn Khaldun, AbdArRahman bin Muhammed. (1377), The Muqaddimah. (Translated by Franz Rosenthal, 1967), Published by Princeton University Press, New Jersey.
• Idrisi, Abu-Abdallah Muhammad Ibn-Muhammad (1970), Opus geographicum sive “Liber ad eorum delectationem qui terras peragrare studeant.” Edited by Enrico Cerulli, Francesco Gabrieli, Giorgio Levi Della Vida, Luciano Petech, Giusepe Tucci, Alessio Bombaci, Umberto Rizzitano, Roberto Rubinacci, and Laura Veccia Vaglieri. Vol. 1–9. 9 vols. Leiden: E. J. Brill. s. 7-8.
• İbn Hurdazbih. (2008), Yollar ve Ülkeler Kitabı (Çev. Murat Ağarı). Kitabevi, Istanbul, s. 20.
• Kellek, C. (2002), Kitab-ül Harac. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 26, s. 104-106.
• Köktürk, E. (2004), “Haritacılığın 5000 Yıllık Yürüyüşü I, II”, hkm Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi, Ankara, s. 90
• Lee, H. D. P. (1962), Aristotle’s Meteorologica (English translation). Harvard University Press, s. 375.
• Ledger, J. F. (2016), Mapping Mediterranean Geographies: Geographic and Cartographic Encounters between the Islamic World and Europe, c. 1100-1600. (Unpublished Philosophy (History) Doctoral Thesis. At the University of Michigan).
• Metcalfe, A. (2009), The Muslims of Medieval Italy (Edinburgh: Edinburgh University Press, p. 124. Martin, G. (2006), Experience of the New World and Aristotelian Revisions of the Earth’s Climates during the Renaissance, History of Meteorology 3, p. 1-16.
• Nef, A. and Amara, A. (2001), Al-Idrisi et les Hammuides de Sicile: nouvelles donnees biographiques sur l’auteur du Livre de Roger. Arabica 48 (1), s. 121-127.
• Nekounam, J. (2008), Reflection of Babylon Astronomic Thoughts in Quranic Non-Arabic Terminology. (Religious study),-(17 Supplement), 127-164. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=269737.
• Özdemir, M. (1999), Hammudiler. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 15, s. 496-497.
• Razük, M. (2000), İdrîsîler. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 21, s. 495-497.
• es-Ṣafedi, İzziddîn Aybeg bin Abdillâh. (1982), al-Wāfī bi’l-wafayāt, (ed. Hellmut Ritter). Wiesbaden, S. 1, s. 93. Sanderson. M. (1999), The Classification of Climates from Pythagoras to Koeppen. Bulletin of the American Meteorological Society, p. 669-673.
• Sezgin, F. (2008), İslam’da Bilim ve Teknik. İstanbul. C. I., s. 63.
• Soucek, S. (2000), A History of Inner Asia, Cambiridge University Pres, Cambridge, s. 73.
• Stevenson, E. L. (1932), The Geography of Claudius Ptolemy (English translation). New York Public Library, 352 pp.
• Strickland, D. H. (2003), Saracens, demons, & Jews: making monsters in Medieval art. Princeton University Press. P.31-33.
• Şeşen, R. (2000), İdrisi Şerif, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 21, s. 493-495.
• Şeşen, R. (1999), İbn Havkal, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 20, s. 34-35.
• Taneri, A. (1996), Hacib. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 14, s. 508-511
• Tanrıkulu, M. (2017), Haritaya Davet. Yeditepe yayınevi, İstanbul, s. 85-86.
• Tanrıkulu, M. (2022), İbn Haldun’da İklim, Irk ve İnsan Karakterine Dair. SBedergi, 6 (11), 384-419.
• Tas, A. R. (1999), Hungarians and Europe in the early Middle Ages. Budapest, s. 71.
• Thorndike, L. (1949), The Sphere of Sacrobosco and its Commentators, University of Chicago Press, 129.
• Tolmacheva, M. (2001). İstahri. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 23, s. 203-205.
• Tomar, C. (2000), İbnü’l Fakih. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 21, s. 38-39.
• Uludağ, S. (1999), İbn Haldun. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 19, s. 538-543.
• World Maps of al-Idrisi, http://www.myoldmaps.com/ (Erişim Tarihi: 28.03.2022).